Krystyna Budnicka (ur. 1932, Warszawa) przyszła na świat jako Hena Kuczer. W 1943 roku przez dziewięć miesięcy ukrywała się z rodziną w prowizorycznym bunkrze w piwnicy u zbiegu ulic Miłej i Zamenhoffa na terenie getta, skąd udało się jej przedostać kanałami na stronę „aryjską”. Dzięki pomocy organizacji „Żegota” ukrywała się do wybuchu powstania warszawskiego w rozmaitych miejscach Warszawy. Z licznej rodziny przeżyła tylko ona i żona najstarszego brata. Po wojnie ukończyła pedagogikę specjalną na KUL i pracowała z dziećmi upośledzonymi umysłowo.
[00:00:14] Nazwisko Budnicka boh. nosi od czasu okupacji, urodzona jako Hena Kuczer na Muranowie w Warszawie w tradycyjnej religijnej rodzinie żydowskiej. Sześciu braci i jedna siostra, najstarszy brat starszy o 21 lat. Ojciec był stolarzem, warsztat w suterenie pod mieszkaniem. Dobre dzieciństwo, rodzinne święta, mama kierowała domem, kultywowano tradycje. Zabawki, mebelki robione przez ojca, siostra zrobiła boh. szmacianą lalkę.
[00:03:00] Przedszkole, tzw. freblówka. Wieczory przy piecu kaflowym, ojciec opowiadał „bajki”, czyli opowieści biblijne. [+] Jeden brat zdał maturę, prowadził czytelnię „Parnas” na Nowolipiu. Języki jidysz i polski w domu. Pierwsza książka na urodziny: „Serce” Amicisa.
[00:05:30] „A później się wszystko skończyło” – 1 września [1939]. Dzielnica żydowska, getto – rodzina mieszkała przy pl. Muranowskim, nie musiała się przeprowadzać. Rozkaz oddawania radioodbiorników, aparatów fotograficznych, futer i kosztowności – ojciec z braćmi budowali skrytki w domach getta. Potem ukrywano w nich ludzi.
[00:07:54] Początek wywózek z getta, propaganda niemiecka. Uciekinier z obozu koncentracyjnego w Treblince wrócił do getta, łapanki, codzienne transporty z Umschlagplatz. Brat nie zdołał ukryć dzieci, dwaj bracia zginęli.
[00:09:39] Wymyślanie kryjówek dla ludzi. Głód, choroby, represje w getcie. Upokorzenie ludzi jako forma opresji niemieckiej, opaski, gwiazdy Dawida. [++]. Wysoka pozycja społeczna ojca, obdarzony zaufaniem i szacunkiem. Obcięcie ojcu połowy brody, szok, załamanie się ojca, zobojętnienie, przestał być „przywódcą rodziny” Brat Rafał. Konstruowanie skrytek.
[00:13:20] W 1942 r. wysiedlenia z getta, zmniejszenie obszaru getta, przeprowadzka na ul. Miłą. Kryjówka w kominie wentylacyjnym. Ruch oporu w getcie – do ŻOB należeli trzej bracia. Budowa bunkra u zbiegu ulic Miłej i Zamenhoffa połączonego tunelem z kanałem. Pogłoski o likwidacji getta. Zejście rodziny do bunkra w 1943 r., nasłuch radiowy: radio Londyn, rozgłośnia polska Świt.
[00:19:00] Wybuch powstania w getcie 19 kwietnia 1943, bracia walczyli w powstaniu. Rozwój sytuacji, reakcja na powstanie. Rodzina przetrwała w bunkrze, ściany obsypane ziemią, możliwość ucieczki do kanału. Sytuacja w bunkrze, powrót braci. Bunkier przy ul. Miłej 18 – wysadzenie się powstańców. [++]
[00:22:49] Kontakt braci z podziemiem polskim, Rada Pomocy Żydom „Żegota”. Niezdolność boh. do podejmowania aktywności, zdanie się na dorosłych. Głód. Sprawność organizacyjna i techniczna braci. Wysadzenie synagogi przy pl. Bankowym, „Warszawa wolna od Żydów”. [+] Pozostali w getcie Żydzi przetrwali do 17 września 1943 r., potrzebowali jedzenia. Punkt kontaktowy, przekazywanie listów. Boh. była „w letargu” – 9 miesięcy pod ziemią.
[00:26:40] Brat Jehuda był aktywny, wędrował kanałami, przynosił wiadomości ze strony „aryjskiej”. Łącznik Józio. Choroba gastryczna brata Rafała, szabrownicy w gruzach getta. Rodzina z bunkra przedostała się poza getto.
[00:29:20] Rodzina boh. nie miała dokąd pójść, „zły wygląd”, pozostanie w kanale. Zaginięcie dwóch braci, splądrowany bunkier. Najmłodszy brat, ok. 12 lat, wyprowadził rodzinę kanałami: rodzice, bratowa, brat, siostra ok. 20 lat i boh. Brat Rafał przedostał się na stronę „aryjską”, żeby się leczyć. Przekazanie informacji z prośbą o pomoc. Oczekiwanie rodziny na półce w kanale.
[00:33:00] Przyjście uzbrojonych mężczyzn z pomocą. Kłopot z otwarciem włazu. Inicjatywa brata. Osłabienie rodziców, zostali w kanale z siostrą. Wychodzenie przez kanał burzowy, brat porwany przez silny nurt wody, pomoc z góry. Przebieg akcji, wyniesienie na zewnątrz po 9 miesiącach w bunkrze – 17 września.
[00:37:07] Spotkanie brata Rafała w piwnicy. Rodzice i siostra zostali w kanale. Przejazd przez Warszawę w workach na ziemniaki do piwnicy wypalonego domu przy Mokotowskiej 1. Oględziny lekarza, odkarmianie. Śmierć brata Jehudy na sepsę. Zostali boh., bratowa i Rafał. [++]
[00:40:22] Przyjście „Antka” Cukiermana” z ŻOB, przyniósł broń. Wiadomości o kolejnych zmarłych bliskich osobach. Wycofanie i pasywność boh., „byłam trochę jak głaz”. Decyzja o oddzieleniu od Rafała, boh. nie mogła wychodzić na zewnątrz ze względu na wygląd. Ciągłe zmiany miejsca pobytu – zagrożenie denuncjacją.
[00:43:46] Kryjówka u kobiety z ul. Dolnej, najście gestapo. [+] Błyskawicznie działająca sieć pomocy. Rozpoznanie przez dzieci, noc spędzona na węglu w piwnicy. Przejście z zabandażowana głową. Losy brata Rafała, dozorca Grochowski. Syn Kazimierz Grochowski zadenuncjował ich obu na gestapo, zabici w al. Szucha w lutym 1944 r. Wyrok śmierci na Kazimierza Grochowskiego. [++]
[00:48:11] Comiesięczne wizyty łączniczki Zosi, przynosiła pieniądze na utrzymanie. Ostatnia rata 1 sierpnia 1944 r. – kryjówka przy ul. Dobrej. Przebieg powstania na Powiślu, cukierki z fabryki Fuchsa, koniec polowania na Żydów.
[00:50:16] Ewakuacja z Powiśla 6 września 1944 r., przejście do kościoła św. Wojciecha na Woli, selekcja. Dziewczynki z domu dziecka szarytek na Powiślu. Otrzymanie imienia Krysia [+], przyłączenie do dzieci z domu dziecka. Dulag w Pruszkowie, bratowa wywieziona do obozu pracy. Dzieci zabrane ciężarówką do szkoły we wsi Bobrowce. Prycze w klasach, wyzwolenie przez Armię Radziecką 17 stycznia 1945.
[00:53:10] Życie na wolności, skończone 12 lat, bez edukacji. Bilans wojny – przeżyła bratowa w obozie w Niemczech, wyjechała do Palestyny. Trauma wojenna.
[00:56:26] Boh. nie założyła rodziny. Wymyślone przez boh. nazwisko „Budnicka”. Nigdy nie wróciła do rodowego nazwiska. [+]
[00:58:16] Problemy z pracą z powodu żydowskiego pochodzenia i wykształcenia: ukończony Katolicki Uniwersytet Lubelski, kłopoty ze zdobyciem mieszkania. Pozostanie rodziców i siostry w kanale, przekonanie o pomocy Rafała. „Testament mamy”, ostatnie słowa. [+]
[01:03:00] Łącznik Józio – kilkakrotne spotkania z bratem. Basia Bermanowa, bratowa Jakuba Bermana, przynosiła ubrania dla boh. Zadenuncjowanie brata Rafała przez syna dozorcy – złapanie Józia, nie zdradził kryjówki, zastrzelony podczas próby ucieczki. Zaangażowanie wielu osób w pomoc Żydom. Kazimierz Grochowski był konfidentem niemieckim, denuncjował Żydów, wydał swego ojca na śmierć.
[01:09:04] Święta Bożego Narodzenia w kryjówce przy Mokotowskiej. Niesamodzielność i pasywność boh. W getcie boh. spędziła 3,5 roku, z czego 9 miesięcy pod ziemią bez światła dziennego. Problemy z chodzeniem. Ruchliwy plac Muranowski, podwórko, dzieci zebrane na zajęciach świetlicowych zamiast szkoły. Dzięki pracy braci wystarczało jedzenia.
[01:13:02] Choroba ojca, mama sprzedała pierścionek. Głód – chłopiec zjadł proszek do prania. Trupy pod gazetami na ulicach, osierocone dzieci. W bunkrze pogorszenie sytuacji. Kartki żywnościowe na [80] kcal – kiedy umierał ktoś w rodzinie, nie chowano go, żeby nie stracić kartki. [++]. Bezimienne trupy w zbiorowych mogiłach. Boh. była chroniona przez dorosłych. Brat Jehuda starszy o półtora roku był dużo bardziej aktywny.
[01:16:25] Losy bratowej – przed powstaniem w getcie brat przyszedł z nią do bunkra, straciła całą rodzinę. Przymusowy ślub w bunkrze – przysięga złożona przed ojcem. „Wszyscy się starali, żebym ja przeżyła”.
[01:19:19] Po powstaniu getta na placu Muranowskim można było wychodzić. Gra w klasy. Wierszyk nauczony w getcie. Historia przypomnienia sobie wierszyka w książce pisarki Irit [Amiel] z Izraela. Autorem wierszyka był jej brat. [++]
[01:23:55] Kryjówki po stronie „aryjskiej”, organizacja przejazdów przez nieznanych ludzi. Kolejne kryjówki: z Mokotowskiej 1 na Dolną, Podwale 17, ul. Dobra. Łączniczka Zosia – jej rodzina wyjechała do Francji, mama pisała relacje wojenne dla ŻIH. Ukrywanie się przez 9 miesięcy – do wybuchu powstania warszawskiego.
[01:27:22] Wiadomość o śmierci brata Rafała w lutym 1944 r. Ostatnia kryjówka na ul. Dobrej, spanie pokotem na podłodze. Inne kryjówki. Widok reklamy cukierni Lardellego z okna Mokotowskiej 1, nogi przechodzących ludzi za oknem. Nadzieja na koniec wojny. Bratowa została żoną najstarszego brata Izaaka. Brat Boruch miał dwoje dzieci, Rafał złapany z żoną i wysłany do Treblinki, uciekł z transportu, ona nie.
[01:30:46] Obyczaje szabasowe, szabesgoj. W domu boh. w soboty przychodziła dozorczyni zgasić światło. Brat Rafał skonstruował automatyczny wyłącznik. W domu była toaleta, potem bracia zbudowali pełna łazienkę.
[01:32:52] Rozmowa mamy [w 1938?] – ucieczki Żydów niemieckich do Polski, atmosfera zagrożenia. Wspomnienie pogromów kozackich, mama sądziła, że Niemcy nie mogliby się dopuszczać pogromów. Przygotowania do wojny, kompletowanie apteczki, zaklejanie szyb paskami papieru.
[01:36:05] Schodzenie do warsztatu w suterenie podczas bombardowania. Przemówienie Starzyńskiego dla dzieci w radiu. Bracia nie poszli do wojska. Oznakowanie Żydów, przemysł robienia opasek, rekwirowanie przedmiotów.
[01:39:20] Nieliczne kontakty z nie-Żydami w domu. Dużo prac remontowych wykonywanych przez ojca, było co jeść. Kuzynka nauczycielka. Wyniszczenie i wychudzenie podczas siedzenia w bunkrze.
[01:41:42] Budowa bunkra przez braci. Zapasy żywnościowe zgromadzone w bunkrze: worek kaszy, cukier, ziemniaki itp. W czasie powstania bunkier ocalał. Zatrzymanie się zegara. Rodzina boh. nie miała szans na ucieczkę na początku powstania w getcie.
[01:47:03] Przemyt żywności do getta: paczki wyrzucane z tramwaju jadącego na Żoliborz. Ostatnia żywność - zupa plujka z owsa. Pobyt w domu dziecka do matury (20 lat). Kilkakrotne wyjazdy do Izraela, boh. nigdy nie chciała opuścić Polski. „Tutaj jest moje miejsce na ziemi”. Odnalezienie grobu dziadka na Cmentarzu Żydowskim. Zmiany przebiegu ulic po wojnie. [+]
[01:50:30] Przez 8 lat bezdomność – dzika lokatorka na strychu. Boh. jest katoliczką, studia pedagogiczne na KUL – zamiar pracy z sierotami w domu dziecka – kilkakrotne odmowy zatrudnienia. Praca z dziećmi upośledzonymi umysłowo przez 30 lat.
[01:53:30] Rok 1968 boh. nie dotyczył. Pożegnania znajomych na Dworcu Gdańskim. Pogodzenie z losem, odwiedziny w Niemczech, spotkania z młodzieżą w szkołach.
[01:57:45] Dobry Niemiec ostrzegał koleżankę boh. o wywózce lub łapance.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.