Borusewicz Bogdan cz. 2

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1392

22 czerwca 2021, Warszawa

2:30

Bogdan Borusewicz (ur. 1949, Lidzbark Warmiński) – jego rodzice pochodzili z Wileńszczyzny, gdzie podczas II wojny św. ojciec działał w strukturach Armii Krajowej. Po wojnie rodzina przyjechała do Lidzbarka Warmińskiego, a następnie do Gdańska. Bogdan Borusewicz w maju 1968 r. jako licealista został aresztowany za sporządzenie i rozpowszechnianie ulotek popierających protesty studenckie. Został skazany na 3 lata pozbawienia wolności, zwolniony na mocy amnestii w lipcu 1969. Studiował na wydziale historii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Wiosną 1976 brał udział w zbiórce podpisów przeciwko planowanym zmianom w Konstytucji PRL. Po wydarzeniach Czerwca 1976 uczestniczył w akcji pomocy dla represjonowanych robotników Ursusa i Radomia. Od listopada 1976 współpracował z Komitetem Obrony Robotników, następnie KSS KOR. Od 1978 działał w Wolnych Związkach Zawodowych Wybrzeża, redagował niezależne pisma „Robotnik” i „Robotnik Wybrzeża”. Kolporter i drukarz wydawnictw drugiego obiegu.
mehr...
weniger

[00:00:11] Boh. siedział w jednej celi z Jerzym Wolszczakiem z grupy Jakuba Szadaja (lat 20, syn Żyda z Gdańska i Niemki). Leszek Wróblewski (lat 17), syn oficera kampanii wrześniowej, PPOW, Komendant Hufca ZHP. Jerzy Wolszczak z typowo robotniczej rodziny, Wasilek. W organizacji PPOW byli chłopcy z różnych środowisk. Polska Podziemna Organizacja Wojskowa. Wasilek wziął winę na siebie.
[00:04:37] Wyroki dla grupy Szadaja, nikt się nie złamał, Jakub Szadaj ciężko pracował przez 7 lat i 3 miesiące przy wytwarzaniu trylinki. W 9 izolatkach służby bezpieczeństwa siedziała tylko młodzież – 6 więźniów politycznych, byli w stałym kontakcie. Kabaryna (twarde łoże) przez 3 dni za karę. Kapuś w każdej celi.
[00:09:05] Kapusie spośród kryminalistów, kapuś Jan Górka z celi nr 5, kapuś Borkowski siedział z Michnikiem, meldunki dla esbeków. Jan Górka, księgowy z PGR Świńcz. „Górka kapuś”. Historia zmyślonego Andrzeja. Władysław Tyndzik zakapował Krzysztofa Włodarskiego. Plan zabrania strzelby ojcu, brat boh. należał do PZPR, potem do „S”, był fotografem, sporządzał matryce drukarskie. W PZPR było 3,5 mln ludzi.
[00:17:33] Losy Jakuba Szadaja, boh. nie wciągał go do działalności po wyjściu z więzienia.
[00:19:40] W 1969 r rozpoczęcie studiów na wydziale historii KUL. Pociąg „Gwiazda północy” – 16 godzin podróży. Studenci z całej Polski, nie było matur w liceach 4-letnich. Poznanie Janusza Krupskiego (robotniczy dom) i Piotra Jeglińskiego (inteligencja warszawska). Działalność Koła Historyków, obchody urodzin Piłsudskiego., krytycyzm wobec Kościoła. Protest studentów przeciwko mianowaniu Agostino Casarolego na wysłannika papieskiego.
[00:24:22] Tworzenie SZSP – zrzeszenie wszystkich organizacji młodzieżowych. Aktywista Malarecki z ZSP.
[00:25:20] 15 grudnia [1970], uzbrojone patrole milicji na ulicach Lublina – rozruchy w Gdańsku, zawieszenie zajęć, zamknięcie uniwersytetów. Przyjazd do Sopot. Plakaty na drzewach – godzina milicyjna od godz. 18, pustki na ulicach, kobieta czekająca na syna. Droga do domu, obawy mamy o los boh.
[00:30:19] Spotkanie z Krzysztofem Włodarskim, obserwacja jadących do Gdyni czołgów. Agresywny milicjant na Skwerze Kościuszki w Gdyni. Milczenie ludzi w kolejce trójmiejskiej. Zastrzelony przypadkiem kolega z klasy Krzysztofa, Waldek Zajczonko. Co roku składanie kwiatów na jego grobie w Sopocie z napisem „Studenci KUL”. Poszukiwanie grobów ofiar Grudnia.
[00:34:26] W połowie lat 70. odkrycie ok. 10 grobów, „zmarł śmiercią tragiczną” 17 grudnia 1970. Grób 15-letniego Stanisława Sieradzana. Przywracanie pamięci Grudnia, analizy dla robotników Wybrzeża, namawianie do strajków okupacyjnych, a nie na ulicach. „Olbrzymie znaczenie Grudnia dla Sierpnia”. Aram Rybicki. [+]
[00:37:23] Wyższa świadomość robotników Wybrzeża niż Radomia, uświadamianie robotników. „Strajki były tam, gdzie nie było papieża”, świadomość oddziaływania na całą Europę. Wystąpienia robotników przeciw „reprezentacji robotników”. Zmierzch partii komunistycznych we Francji i Włoszech. W Stoczni im. Lenina zakwestionowano ideologię marksizmu-leninizmu.
[00:41:40] Relacja wydarzeń z Grudnia 1970 w „Głosie Wybrzeża”. Oskarżenie Kociołka. Powiedzenie Cyrankiewicza po Czerwcu 1956. Rozpoczęcie nielegalnego druku „Archipelagu Gułag”.
[00:45:10] Piotr Jegliński wykradał zakazane książki ze ZBoWiD-u, cymelia dla historyków, książki Brzezińskiego, powielanie metodą fotograficzną. [+] Rektor ks. Krąpiec poparł powstanie SZSP na KUL. Zebranie organizacji studenckich na KUL, Malarecki z ZSP.
[00:49:44] Malowanie plakatów i napisów przeciwko SZSP, delegacja studentów KUL u kard. Wyszyńskiego „na Miodowej” ze skargą na Krąpca. Oświadczenie episkopatu przeciwne utworzeniu SZSP. Poszukiwanie podsłuchów pod stołem. [++]
[00:54:55] SZSP na KUL nie powstało. Rozmowa z Krąpcem o potrzebie samorządu studenckiego. Organizacja „kularzu”, kłopoty finansowe.
[00:57:05] Piotr Jegliński przerzucał literaturę i sprzęt drukarski do Berlina, odbierał je z pociągu Janusz Krupski. Organizowanie protestów wobec zmian w Konstytucji („przyjaźń ze Związkiem Radzieckim”). Organizowanie zabawy biletowanej w celu zebrania funduszy. Tłum, bramkarz Gondek, utrata panowania nad wydarzeniami. Dziewczyny z „wysrulu” (Wyższa Szkoła Rolnicza). Patrole szukające alkoholu, przebieg imprezy.
[01:02:12] Wyłączenie prądu, sprzątanie po zabawie, przepychanie zapchanych toalet. Zdobycie pfunduszy. Janusz Krupski przywoził z Berlina coraz więcej książek. Wszy w pociągu.
[01:06:02] Kolega Piotra [Jeglińskiego] Charzewski rozpracowany, zwerbowany przez bezpiekę i wysłany do Paryża, żeby zwabić Piotra do Polski. Aresztowanie Charzewskiego, nakaz aresztowania Jeglińskiego. Przesłuchiwanie Krupskiego i boh., wymiana Charzewskiego na francuskiego szpiega.
[01:08:13] Agresja bezpieki, stała inwigiliacja środowiska. Działalność oficjalna i nielegalna na KUL: Koło Historyków, elitarny klub „Więzi”, prowadzony przez Szpakowskiego z Warszawy, duszpasterstwo akademickie o. Ludwika Wiśniewskiego u dominikanów. Wśród prelegentów: Leszek Moczulski o książce „Wojna polska”, podoficer z partii MIR, uciekinier z Chile Pinocheta, Biafra w Nigerii. Plany wyjazdu na wojnę w Afganistanie.
[01:13:13] Przewiezienie pierwszego powielacza przez teatr Mądzika z Londynu. Spotkanie Wita Wójtowicza z Jeglińskim w londyńskiej toalecie. [+] Działalność w KOR. Przejazdy między Gdańskiem a Lublinem, noclegi w Warszawie, spotkania z Kuroniem, Wujcem, przewożenie ulotek. Utworzenie lubelskiego„środowiska” zamiast organizacji. Podpisanie konwencji helsińskiej utrudniało represje polityczne, uwiązanie władzy przez kredyty z Zachodu.
[01:17:26] Początek wydawania pisma „Zapis” przez Kurskiego na powielaczu farbowym, smród denaturatu. „Choj” [Mirosław Chojecki] zdobył wydajniejszy i mniej kłopotliwy offset. Potrzeba wydawania własnego pisma: otwartego, przyjaznego dla mniejszości i ludzi z ZSRR. Pierwszy numer „Spotkania” – z innymi kulturami, narodami. Podtytuł: „Niezależne pismo młodych katolików”. Redagowali Janusz Krupski i Janusz Bazydło, współpraca z ludźmi z Krakowa i Warszawy.
[01:23:12] Działalnośc boh. w Gdańsku w połowie lat 70. W końcu czerwca 1976 praca z robotnikami w Gdańsku. Uwięzienie Stanisława Kruszyńskiego, napisy na kopertach „PZPR=NSDAP”. Zbiórka pieniędzy na pomoc dla żony Kruszyńskiego w Gdańsku i Lublinie – przed Czerwcem 1976. Dla robotników Radomia zebrano kilkanascie tysięcy.
[01:26:16] Praca magisterska z okresu II wojny światowej, promotor Bender, namawiał do wstąpienia do ChSS. Opiekunem pracy był Bartoszewski, pomagał. Fascynacja córką Bendera. Świeżość wniesiona przez Bartoszewskiego na zajęcia, ciekawe wykłady monograficzne na temat państwa podziemnego. „Testament” Rady Jedności Narodowej. [+]
[01:31:43] Nawiązanie współpracy z Bartoszewskim, hermetyczne środowisko „Więzi”. „Kultura” paryska, dr Szpakowski.
[01:34:09] Doświadczenia Bartoszewskiego z czasu wojny, „Żegota”, był działaczem PSL, represje za działalność w czasie wojny.
[01:36:05] Przywożenie do Radomia pieniędzy na wsparcie robotników, sprawa karna przed sądem, nagrywanie rozprawy. Pojawienie się grupy widzów ze śpiworami: Jan Tomasz Lipski, [Ludwik] Dorn, Zofia Winawer, [Antoni] Macierewicz. Aresztowanie całej grupy. [+]
[01:39:59] Kontakt z rodziną robotnicy z Radomia, poznanie Mirosława Chojeckiego, „autoryzacja” przez Kuronia.
[01:43:18] Potrzeba utworzenia Komitetu Obrony Robotników przez młodych i starszych działaczy. [+] Organizowanie środowiska robotników z dużych zakładów Trójmiasta.
[01:47:04] Młodzi robotnicy byli uświadomieni, dużo czytali książek i czasopism drugiego obiegu. Lektury Celine’a „Podróż do kresu nocy”. Wolne Związki Zawodowe, Krzysztof Wyszkowski, ROPCiO. Boh. i Wujec byli sceptycznie nastawieni do tworzenia nowej organizacj przez ROPCiO. Grupy samokształceniowe, list Gwiazdów na temat Grudnia 1970, kontakt z Lechem Kaczyńskim, Lechem Wałęsą, Anną Walentynowicz.
[01:50:31] Alina Pienkowska. Unikanie dziewcząt [+]. Historia znajomości z Aliną, jej ojciec był stoczniowcem, przybył z Małopolski, rodzice bali się działaczy. [+]
[01:54:50] Ekspansja środowiska opozycyjnego w Gdańsku, samokształcenie dla studentów z okolic Torunia rozpędzone przez UB, awantura (1977). Wyprowadzenie siłą z domu. [+]
[01:57:20] Stanisław Śmigiel. Zatrzymanie na 3 tygodnie. Górka, kapuś z celi w 1968 r. Po wyroku w 1969 r. powrót do szkoły, aresztowanie na 3 tygodnie – końcówka wyroku.
[02:02:58] Po latach znajomy przyznał się, że w 1968 r. robił napisy potępiające inwazję na Czechosłowację na festiwalu w Sopocie. W Gdańsku codzienne nocne wypady do lasu na spotkania z robotnikami, śledzenie przez UB. W 1978 r. było już uformowane środowisko w Gdańsku, działała drukarnia i sieć kolportażu.
[02:05:00] Raz do roku organizowano akcję publiczną na zewnątrz, wiece pod stocznią w rocznicę Grudnia 1970. Rewizje i zatrzymania prewencyjne przed wiecem.
[02:06:33] W 1979 r. zatrzymanie prewencyjne na 4 dni przed wiecem. Ucieczka w lesie przed ubekiem, przewiezienie do Warszawy. Macierewicz planował wiec w Warszawie. Dyżurny kapitan Gnat z Pałacu Mostowskich. Brak koordynacji milicji. [+]
[02:10:28] Przesłuchanie, agresywny funkcjonariusz. Telefon do Kuronia. [++]. Relacja z podsłuchu telefonicznego.
[02:13:17] Służba wojskowa – zwolnienie studentów KUL. Komuna hipisów, Ryszard Terlecki. Bilet do wojska w 1978 r., dowiezienie do WKU, porządny marynarz. [++]
[02:17:30] Pisanie pracy magisterskiej w 1975 r., materiały znajdowały się w profesjonalnym archiwum historii partii KC PZPR, w budynku obecnego senatu. Mieszkanie Seweryna Blumsztajna, studenta KUL-u. Archiwistka czytała „Kulturę” paryską, „towarzysz z KUL-u”. Zbiory nielegalnych wydawnictw w bibliotece ZBoWid-u. [++]
mehr...
weniger

Czerniak Grzegorz

Czerniak Grzegorz

Instytut Pileckiego

Film