Jan Podhorski (ur. 1921, Budzyń) – harcerz, członek Związku Jaszczurczego związany z NSZ i AK, uczestnik powstania warszawskiego. Od najmłodszych lat angażował się w działalność różnych organizacji. Jeszcze przed wojną w Towarzystwie Tomasza Zana zbierał informacje o Niemcach w Wielkopolsce. We wrześniu 1939 roku w ramach plutonu Obrony Narodowej brał udział w internowaniu Niemców, następnie walczył pod Sompolnem, w Kutnie, a pod Sannikami trafił do niewoli. We Wrocławiu uciekł z transportu, w Żmigrodzie został ponownie złapany. Kolejny raz zbiegł Niemcom z poznańskiej Cytadeli – był odpowiedzialny za wypisywanie osób do zwolnienia i dołączył do grupy uwalnianych. Po powrocie do rodziny do Rakoniewic, w grudniu 1940 roku został złapany przez Gestapo. W Wolsztynie przesłuchiwano go i bito, ale ponownie udało mu się uciec. Następnie działał w organizacji „Orły” w Koźminie, gdzie zajmował się redakcją, drukiem i kolportażem prasy. Na początku marca 1942 roku musiał uciekać. Na rzecz konspiracji pracował m.in. w Grójcu, gdzie w ramach działań dywersyjnych zmieniał kierunek pociągów transportujących drewno dla Niemców. W 1944 roku Jan Podhorski miał zdawać w Warszawie egzaminy w szkole podchorążych Narodowych Sił Zbrojnych, ale wybuchło powstanie, w którym wziął udział. Należał do pułku NSZ „Sikora” i batalionu „Miłosz” Armii Krajowej, był żołnierzem batalionu osłonowo-ewakuacyjnego kompanii „A”. Po kapitulacji powstania trafił do stalagu IVB w Muehlbergu. Wyzwolony przez Sowietów, wrócił do Polski. Podjął studia i działał w Młodzieży Wszechpolskiej. W 1946 roku został aresztowany przez UB i skazany na 7 lat więzienia. W wyniku amnestii karę zmieniono na 3 lata, które odsiedział we Wronkach. Został zwolniony w 1949 roku. W 1959 ukończył studia na Wydziale Leśnym Wyższej Szkoły Rolniczej w Poznaniu. Pracował w spółdzielczości, był rzecznikiem patentowym.
more...
less
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1921 r. w Budzyniu, pow. Chodzież.
[00:01:20] Ojciec i stryjowie podczas Powstania Wielkopolskiego brali udział w zdobywaniu poznańskiego lotniska Ławica. Po odzyskaniu niepodległości ojciec był komendantem policji w Budzyniu. W 1926 r. brał udział w przewrocie majowym po stronie rządu Wojciechowskiego, za co został zdymisjonowany. Po przejściu do cywila otworzył hurtownię w Rakoniewicach – śmierć ojca w 1928 r. Odbudowa domu po pożarze.
[00:08:13] Boh. chodził do gimnazjum w Wolsztynie, do wybuchu wojny ukończył I klasę liceum. Sprawności zdobyte w harcerstwie i przeszkolenie wojskowe – boh. był „lewoocznym” strzelcem, co uratowało mu życie podczas powstania w Warszawie.
[00:12:20] Do 1939 r. rodzina mieszkała w Rakoniewicach. Latem boh. był na obozie Przysposobienia Wojskowego na przylądku Rozewie i brał udział w ostatniej przed wojną defiladzie z okazji Dania Morza, w której wziął także udział Polski Batalion Kolonialny. Powody zamknięcia młodzieży w wagonach podczas przejazdu przez Gdańsk.
[00:16:05] Boh. należał w szkole do Stowarzyszenia im. Tomasza Zana, opiekunem był polonista, prawdopodobnie oficer wywiadu. W ramach organizacji zbierano dane o Niemcach mieszkających w okolicy. Podczas wojny polonista trafił do Wielkiej Brytanii, gdzie szkolił cichociemnych. [+]
[00:21:10] Boh. zgłosił się do Obrony Narodowej, 1 września 1939 r. brał udział w internowaniu Niemców – przewóz zatrzymanych motocyklem. Następnego dnia ewakuowano internowanych – okoliczności znalezienia się w zwiadzie kolarskim. Wspomnienie ataku na bagnety w Sompolnie. [+]
[00:28:46] Boh. był w oddziałach opuszczających Kutno 15 września. 17 września Niemcy internowani w Rakoniewicach, podejrzewani o bycie „piątą kolumną”, byli w Gąbinie. Boh. dostał się do niewoli koło Sannik i także był w Gąbinie – przemarsz do Kalisza. W październiku zaczęto zwalniać żołnierzy z Wielkopolski, pozostałych wywożono do Stalagów.
[00:32:10] Boh. znalazł się w grupie jadącej do Niemiec – postój na dworcu w Breslau. Podczas próby ucieczki został złapany i trafił do obozu przejściowego w Rawiczu, potem do poznańskiej Cytadeli, gdzie wypisywał przepustki i wykazy więźniów do zwolnienia – okoliczności wyjazdu do Opalenicy, powrót do Rakoniewic.
[00:42:45] Wpływ działalności przed wybuchem wojny na losy po powrocie do domu. Wezwania na policję do Wolsztyna – droga z wachmanem, za trzecim razem przyjechało auto, które zabrało boh. na gestapo. Podczas przesłuchania bito go kijami – okoliczności wyjścia z budynku. Zniknięcie boh. wyszło na jaw po dwóch latach – poszukiwania przez niemieckie władze. [+]
[00:55:00] Po ucieczce z gestapo boh. wrócił do domu – widział go kolega, syn Niemki, ale nie zdradził boh., który wyjechał do Koźmina Wielkopolskiego. Tam do 1942 r. działał w Szarych Szeregach – ukrywanie radia. Spotkanie z kolegą hufcowym w więzieniu po wojnie.
[01:01:40] Ucieczka z Koźmina – zwłoki Żydów na rynku w Piątku. Ukrywanie się w piecu chlebowym przed żandarmami. Przejście przez „zieloną” granicę do Generalnej Guberni – pomoc przemytników. [+]
[01:04:30] Działalność w Związku Jaszczurczym, potem w Narodowych Siłach Zbrojnych. Podczas pobytu w Łowiczu boh. wyrobiono nowe dokumenty. Przepustka zaopatrzeniowca uprawniająca do jazdy pociągami na terenie Wielkopolski.
[01:07:40] Sytuacja, gdy boh. uciekając z Koźmina dotarł do Piątku – przemyt przez „zieloną” granicę. Po otrzymaniu nowych dokumentów boh. udał się do Skierniewic, pod wskazanym adresem mieszkał Stanisław Matowski, reichsdeutsch – boh. nie przyznał się do ucieczki z Kraju Warty. Potem okazało się, że Matowski był łącznikiem AK i boh. ochraniał go podczas podróży z Berlina do Warszawy – walizka z precjozami na potrzeby konspiracji. [+]
[01:15:25] 3 października 1943 zabito żandarma w Grójcu, boh. miał odebrać bibułę, ale nie spotkał się z łączniczką. Odwetowa akcja Niemców – okoliczności uwolnienia, dokument, który boh. miał przy sobie. [+]
[01:23:35] Akcje sabotażowe na stacji kolejowej w Piasecznie – zmiany kierunku niemieckich transportów przeznaczonych na front wschodni. [+]
[01:28:33] Spalenie drewna przygotowanego do transportu i upozorowanie zapłonu od rozbitych butelek. Powstanie Narodowych Sił Zbrojnych. Znajomość z Marcinem i Romanem Giertychami – tablica pamiątkowa w Forcie VII. Pierwsza organizacja konspiracyjna w Wielkopolsce. Opinia na temat działalności grupy dr Witaszka.
[01:37:54] Tradycje ruchu narodowościowego w Wielkopolsce. Powstanie Narodowych Sił Zbrojnych w 1942 r.
[01:42:15] Pochodzenie pseudonimu „Zygzak”. Udział w Powstaniu Warszawskim, po jego upadku boh. miał iść w Bory Tucholskie.
[01:45:50] 28 lipca 1944 r. boh. przyjechał do Warszawy na ostatni egzamin w podchorążówce dywersji Związku Jaszczurczego. Sytuacja w mieście – po zdaniu egzaminu boh. został dowódcą drużyny i walczył w powstaniu. Wspomnienie kolegi, z którym boh. chodził do transportów wiozących francuskich Żydów, by namawiać ich na ucieczkę. W czasie powstania boh. miał w plutonie kolegę-Żyda. Pod koniec powstania pluton boh. został wyznaczony do wyjścia z miasta z bronią w ręku. Pogrzeb żony jednego z kolegów. Poruszanie się po mieście podczas powstania. Zmiana po zastąpieniu żołnierzy węgierskich Niemcami. [+]
[02:00:25] Boh. zgłosił się do batalionu AK „Miłosz” – walki w Śródmieściu. Patrole na „ziemię niczyją”. Pod koniec powstania boh. zgłosił się na ochotnika do batalionu – jego zadania.
[02:05:12] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[02:07:40] Sytuacja po wybuchu powstania – boh. poszedł do Domu Technika na ul. Czackiego, gdzie był punkt zbiórki żołnierzy NSZ. Inne punkty były przy ul. Sikorskiego, Dąbrowskiego i Traugutta. Straty po uderzeniu pocisku w budynek Filharmonii. Udział NSZ w powstaniu.
[02:17:08] Brak broni na początku powstania – 5 sierpnia kapitan „Mandaryn” [Kazimierz Wojtczak] wydał rozkaz ataku na komendę policji przy ul. Świętokrzyskiej. Spotkanie w czasach PRL z pisarzem Leszkiem Prorokiem, który był w plutonie boh. i opisał próbę ataku na budynek policji.
[02:24:17] Po zdobyciu magazynów przy ul. Wareckiej boh. dostał mundur i broń. Drużyna NSZ brała udział w zdobywaniu PAST-y. Brak broni w pierwszych dniach powstania. Sytuacja w Śródmieściu od 5 do 20 sierpnia. Obszar zajęty przez powstańców. Planowanie przez dowództwo wyjścia uzbrojonych powstańców z Warszawy.
[02:36:40] Podczas powstania boh. chodził na patrole – sytuacja w Śródmieściu. Zdobycie kościoła i komendy policji pod koniec sierpnia. Zrzuty z kukuruźników dla powstańców. Większość zrzutów alianckich trafiła w ręce Niemców.
[02:42:52] Walki w Alejach Ujazdowskich i na ul. Wiejskiej, gdzie boh. dołączył do batalionu „Miłosz”. Sytuacja w dniach 2-9 października 1944 – boh. był w oddziale nadzorującym wyjście ludności cywilnej w Warszawy – poszukiwanie starszych ludzi pozostawionych w domach. Jedzenie psów i kotów. [+]
[02:48:40] Boh. nie oddał swojego visa. Przed wyjazdem na egzamin do Warszawy w lipcu 1944 r. ukrył karabin maszynowy pod podłogą w domu. Gospodarze, u których mieszkał, ukrywali w stodole Żyda.
[02:52:50] Życie codzienne podczas powstania, boh. chodził z kolegą tropić „gołębiarzy”. Powody pretensji sanitariuszek.
[02:56:12] Zadania podczas pobytu w Grójcu, gdzie boh., wywodzący się ze Związku Jaszczurczego, nie nawiązał kontaktu z miejscową placówką NSZ. Współpraca z Kedywem – karanie Polaków, wylewanie alkoholu w gorzelniach. Rozważania na temat działalności konspiracyjnej.
[03:01:18] Powody współpracy z AK. Główne zadania boh. w ruchu oporu. Fałszowanie podpisów. Dywagacje na temat działalności konspiracyjnej.
[03:06:38] W plutonie szturmowym był kolega Żyd, który odszedł do innego oddziału i zginął. Rozważania na temat ratowania Żydów przez NSZ. Stosunki polsko-żydowskie i polsko-niemieckie w Wielkopolsce. Współczesne spotkania z młodzieżą.
[03:13:27] Refleksje na temat zmiany stosunku do NSZ na przestrzeni lat. Metody śledcze funkcjonariusza UB Jana Młynarka. Rozmowa z prokuratorem, gimnazjalnym kolegą. Bicie i tortury podczas śledztwa.
[03:17:17] Rozważania na temat powstania. Incydent podczas służby w baonie „Miłosz” – grożenie bronią dowódcy. Refleksje na temat braku zainteresowania historią wśród młodych ludzi.
[03:21:02] Brak żywności podczas powstania – wyprawy do Haberbuscha. Boh. część worków ze zbożem oddawał ludności cywilnej. Jedzenie psów. Ostatnie zadania oddziału w Warszawie. Podpalanie miasta przez Niemców.
[03:26:22] Pochodzenie i powody przyjęcia nazwiska Podhorski w 1942 r. Rodzina Dieringów pochodziła z Brandenburgii i osiedliła się na terenach Wielkopolski.
[03:31:25] Boh. nie pamięta nazwiska nauczyciela, który opiekował się przed wojną harcerstwem.
[03:32:30] Autoprezentacja boh., rozważania na temat chrztu i brata bliźniaka zmarłego po urodzeniu.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.