Pytel Krystyna
Krystyna Pytel z d. Kusiak (ur. 1930, Paulinów), jedyna córka Franciszka i Anny Kusiaków, pracowników majątku hrabiego Krasińskiego w Paulinowie. W 1937 r. rodzice otrzymali ziemię w Starym Ratyńcu i zbudowali tam dom. Krystyna Pytel rozpoczęła naukę w szkole w Sterdyni, następnie chodziła do szkoły w Starym Ratyńcu, ale po skończeniu czterech klas znowu przeniosła się do Sterdyni. W nocy z 23 na 24 lutego 1943 była świadkiem zbrodni hitlerowskiej na mieszkańcach Paulinowa. Niemcy dokonali wówczas obławy na osoby, które udzielały pomocy Żydom zbiegłym z getta w Sterdyni
zabijano na podstawie listy, sporządzonej przez agenta gestapo. Po wojnie Krystyna Pytel uczyła się w liceum w Sterdyni, chodziła także na lekcje krawiectwa. Po ukończeniu nauki mieszkała w Kolonii Stary Ratyniec, zajmowała się rolnictwem i krawiectwem.
więcej...
mniej
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1930 r. w Paulinowie.
[00:00:35] Przedstawienie rodziców: Anny i Franciszka Kusiaków, obydwoje pracowali w majątku hrabiego Krasińskiego. Dziadek Kusiak dostał ziemię w Paulinowie, dziadek Ołowski pochodził z Ratyńca. Boh. była jedynaczką, chodziła do szkoły w Ratyńcu, potem w Sterdyni.
[00:03:42] W 1939 r. ojciec pojechał na ćwiczenia do jednostki i wrócił do domu już podczas okupacji niemieckiej. Niemcy stacjonowali w pobliskim lesie, ale boh. nie miała z nimi kontaktu.
[00:05:24] W 1942 r. spalił się dom boh., dziadek Ołowski dostał mieszkanie i rodzina przeprowadziła się „na cegielnię”. Boh. widziała likwidację getta w Sterdyni, niektórym Żydom udało się uciec i ukrywali się w okolicy. Miejscowa ludność pomagała im. Ciężarna Żydówka urodziła dziecko w domu pani Wiktorzakowej.
[00:08:55] Do ukrywających się Żydów dołączył nieznajomy, który podawał się za uciekiniera z transportu do Treblinki. Obława w Paulinowie na osoby pomagające Żydom – odgłosy strzałów. Ojciec chciał wyjść z domu, ale matka go nie puściła. Hałasy w mieszkaniu Augustyniaka i pani Wiktorzak. Zatrzymanie ojca przez Niemców. Boh. widziała zwłoki zastrzelonych sąsiadów: Augustyniaka i Siwińskiego. Ojciec widział zwłoki szwagra Stanisława Piwko oraz innych mieszkańców wsi. Widział też Żyda, który dołączył do ukrywających się. [+]
[00:19:35] Ofiary mordu zostały pochowane we wspólnej mogile. Wśród zabitych byli uciekinierzy z Wielkopolski – współczesne spotkanie boh. z Janiną Drygas.
[01:21:52] W 1943 r. rodzice zbudowali dom i rodzina wyprowadziła się z cegielni. Losy boh. po wojnie.
[koniec samodzielnej relacji – świadek odpowiada na pytania]
[00:24:00] Znajomi Żydzi przychodzili do babci, która dawała im jedzenie. Była wśród nich była rodzina Jutka ze Sterdyni, w tym kilkunastoletnia dziewczyna, która bawiła się z wiejskimi dzieciakami.
[00:27:24] Boh. wracając ze szkoły była świadkiem wywożenia zwłok z getta w Sterdyni na kirkut. Przed wojną dzieci żydowskie chodziły do szkoły.
[00:29:30] Pomoc udzielana Żydom przez mieszkańców wsi. Powody zabicia przez Niemców pani Wiktorzakowej. W obławie brało udział wojsko i żandarmeria. W okolicznych lasach ukrywali się zbiegli jeńcy radzieccy, którzy uciekli podczas obławy. Rosjanie pomagali w gospodarstwach kilku sąsiadów, którzy zostali za to wywiezieni do obozu. Rola żydowskiego szpiega, który odjechał razem z Niemcami. Żyd Szmulek, z zawodu szewc, bywał w domu wuja Stanisława Piwko i naprawiał buty. [+]
[00:41:10] Zabudowania majątku hrabiego Krasińskiego. Kierylak, stróż w oborze, dawał schronienie Żydom. Przed wojną hrabia Krasiński przyjeżdżał oglądać gospodarstwo z synami Janem i Adamem oraz córką Izabelą. Krasińscy mieli ławkę w kościele.
[00:45:02] Podczas okupacji zarządcą majątku w Paulinowie był Jerzy Dytel, który wyjechał po obławie. Potem zarządcą był Niemiec Sulerzycki – podczas próby zabicia go zginął partyzant Henryk Oleksiak „Wichura”. Ponowna próba zamachu na Sulerzyckiego na drodze do Zembrowa. Partyzanci Armii Krajowej, w tym Kazimierz Przywózki „Sokolik” [Kazimierz Wyrozębski] przychodzili do domu sąsiadów – pomoc partyzantom.
[00:55:10] Dytlowie mieszkali w Kosowie, podczas okupacji pracowali w majątku hrabiego Krasińskiego. W 1939 r. hrabia wyjechał do Szwajcarii. Po wojnie majątek przejęło państwo.
[00:57:44] W 1939 r ojciec walczył koło Warszawy, potem był w obozie jenieckim w Górze Kalwarii. Do domu wrócił w grudniu.
[00:59:15] Lokalizacja grobu partyzanta Oleksiaka, który zginął podczas nieudanego zamachu na zarządcę Sulerzyckiego – przebieg akcji, zranienie Oleksiaka i dobicie go przez kolegę [Witold Ręczmień „Mak”], który zdołał uciec. Pamięć o mężu podtrzymywała żona Irena Oleksiak.
[01:09:10] Przed przejściem frontu w sąsiednim domu kwaterował niemiecki sztab. Żołnierze przychodzili po mleko i masło, przy okazji zabierali talerze i sztućce. Mieszkańcy wsi ukrywali dobytek w stogach. Po wybuchu powstania w Warszawie Niemcy zabierali mężczyzn do kopania okopów – ukrywanie się w lesie. Ucieczka Niemców przed zbliżającą się Armią Radziecką. Odzyskanie krowy – wejście czerwonoarmistów do wsi. Boh. weszła z krową między walczących Niemców i Rosjan – przeniesienie się do Zembrowa z powodu toczących się walk. [+]
[01:22:55] Czerwonoarmiści przez rok stacjonowali we wsi, w gorzelni zrobili pralnię. Żołnierze pili dużo alkoholu. Podczas walk rodzina była u znajomych w Zembrowie, sytuacja po przejściu frontu. Boh. wróciła do szkoły w 1945 r. W pałacu Krasińskich otwarto liceum. Boh. uczyła się krawiectwa.
[01:29:07] Gospodarz z Sewerynówki Myszko pomagał partyzantom, którzy działali w okolicy po wyzwoleniu. Myszko został aresztowany przez UB. Sąd doraźny skazał go na śmierć – boh. była w tłumie mieszkańców, których spędzono na publiczną egzekucję w Sterdyni. Przed egzekucją boh. uciekła do sklepu – rozstrzelanie Józefa Myszko. [+]
[01:37:48] Dom w Sterdyni, przy którym rozstrzelano Józefa Myszko, stoi do dziś. Żyje także jego córka Bożena Łach.
[01:40:42] Ciała osób zamordowanych przez Niemców w Paulinowie zaniesiono do gorzelni, potem pochowano je we wspólnej mogile w lesie. Ciała przesiedleńców z Wielkopolski zabrał Uziębło, który pochował je niedaleko swojego gospodarstwa – powojenna ekshumacja. Spotkanie podczas odsłonięcia kapliczki. O zbrodni w Paulinowie boh. rozmawiała ze stryjem i starszymi członkami rodziny.
[01:48:28] Rozważania na temat strachu u dzieci, boh. była jedynaczką i rodzice podczas okupacji pilnowali jej. Do lat 50. w okolicy działała partyzantka.
[01:52:03] Opinia na temat projektu „Zawołani po imieniu”.
więcej...
mniej