Krystyna Pytel z d. Kusiak (ur. 1930, Paulinów), jedyna córka Franciszka i Anny Kusiaków, pracowników majątku hrabiego Krasińskiego w Paulinowie. W 1937 r. rodzice otrzymali ziemię w Starym Ratyńcu i zbudowali tam dom. Krystyna Pytel rozpoczęła naukę w szkole w Sterdyni, następnie chodziła do szkoły w Starym Ratyńcu, ale po skończeniu czterech klas znowu przeniosła się do Sterdyni. W nocy z 23 na 24 lutego 1943 była świadkiem zbrodni hitlerowskiej na mieszkańcach Paulinowa. Niemcy dokonali wówczas obławy na osoby, które udzielały pomocy Żydom zbiegłym z getta w Sterdyni
zabijano na podstawie listy, sporządzonej przez agenta gestapo. Po wojnie Krystyna Pytel uczyła się w liceum w Sterdyni, chodziła także na lekcje krawiectwa. Po ukończeniu nauki mieszkała w Kolonii Stary Ratyniec, zajmowała się rolnictwem i krawiectwem.
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1930 r. w Paulinowie.
[00:00:35] Przedstawienie rodziców: Anny i Franciszka Kusiaków, obydwoje pracowali w majątku hrabiego Krasińskiego. Dziadek Kusiak dostał ziemię w Paulinowie, dziadek Ołowski pochodził z Ratyńca. Boh. była jedynaczką, chodziła do szkoły w Ratyńcu, potem w Sterdyni.
[00:03:42] W 1939 r. ojciec pojechał na ćwiczenia do jednostki i wrócił do domu już podczas okupacji niemieckiej. Niemcy stacjonowali w pobliskim lesie, ale boh. nie miała z nimi kontaktu.
[00:05:24] W 1942 r. spalił się dom boh., dziadek Ołowski dostał mieszkanie i rodzina przeprowadziła się „na cegielnię”. Boh. widziała likwidację getta w Sterdyni, niektórym Żydom udało się uciec i ukrywali się w okolicy. Miejscowa ludność pomagała im. Ciężarna Żydówka urodziła dziecko w domu pani Wiktorzakowej.
[00:08:55] Do ukrywających się Żydów dołączył nieznajomy, który podawał się za uciekiniera z transportu do Treblinki. Obława w Paulinowie na osoby pomagające Żydom – odgłosy strzałów. Ojciec chciał wyjść z domu, ale matka go nie puściła. Hałasy w mieszkaniu Augustyniaka i pani Wiktorzak. Zatrzymanie ojca przez Niemców. Boh. widziała zwłoki zastrzelonych sąsiadów: Augustyniaka i Siwińskiego. Ojciec widział zwłoki szwagra Stanisława Piwko oraz innych mieszkańców wsi. Widział też Żyda, który dołączył do ukrywających się. [+]
[00:19:35] Ofiary mordu zostały pochowane we wspólnej mogile. Wśród zabitych byli uciekinierzy z Wielkopolski – współczesne spotkanie boh. z Janiną Drygas.
[01:21:52] W 1943 r. rodzice zbudowali dom i rodzina wyprowadziła się z cegielni. Losy boh. po wojnie.
[koniec samodzielnej relacji – świadek odpowiada na pytania]
[00:24:00] Znajomi Żydzi przychodzili do babci, która dawała im jedzenie. Była wśród nich była rodzina Jutka ze Sterdyni, w tym kilkunastoletnia dziewczyna, która bawiła się z wiejskimi dzieciakami.
[00:27:24] Boh. wracając ze szkoły była świadkiem wywożenia zwłok z getta w Sterdyni na kirkut. Przed wojną dzieci żydowskie chodziły do szkoły.
[00:29:30] Pomoc udzielana Żydom przez mieszkańców wsi. Powody zabicia przez Niemców pani Wiktorzakowej. W obławie brało udział wojsko i żandarmeria. W okolicznych lasach ukrywali się zbiegli jeńcy radzieccy, którzy uciekli podczas obławy. Rosjanie pomagali w gospodarstwach kilku sąsiadów, którzy zostali za to wywiezieni do obozu. Rola żydowskiego szpiega, który odjechał razem z Niemcami. Żyd Szmulek, z zawodu szewc, bywał w domu wuja Stanisława Piwko i naprawiał buty. [+]
[00:41:10] Zabudowania majątku hrabiego Krasińskiego. Kierylak, stróż w oborze, dawał schronienie Żydom. Przed wojną hrabia Krasiński przyjeżdżał oglądać gospodarstwo z synami Janem i Adamem oraz córką Izabelą. Krasińscy mieli ławkę w kościele.
[00:45:02] Podczas okupacji zarządcą majątku w Paulinowie był Jerzy Dytel, który wyjechał po obławie. Potem zarządcą był Niemiec Sulerzycki – podczas próby zabicia go zginął partyzant Henryk Oleksiak „Wichura”. Ponowna próba zamachu na Sulerzyckiego na drodze do Zembrowa. Partyzanci Armii Krajowej, w tym Kazimierz Przywózki „Sokolik” [Kazimierz Wyrozębski] przychodzili do domu sąsiadów – pomoc partyzantom.
[00:55:10] Dytlowie mieszkali w Kosowie, podczas okupacji pracowali w majątku hrabiego Krasińskiego. W 1939 r. hrabia wyjechał do Szwajcarii. Po wojnie majątek przejęło państwo.
[00:57:44] W 1939 r ojciec walczył koło Warszawy, potem był w obozie jenieckim w Górze Kalwarii. Do domu wrócił w grudniu.
[00:59:15] Lokalizacja grobu partyzanta Oleksiaka, który zginął podczas nieudanego zamachu na zarządcę Sulerzyckiego – przebieg akcji, zranienie Oleksiaka i dobicie go przez kolegę [Witold Ręczmień „Mak”], który zdołał uciec. Pamięć o mężu podtrzymywała żona Irena Oleksiak.
[01:09:10] Przed przejściem frontu w sąsiednim domu kwaterował niemiecki sztab. Żołnierze przychodzili po mleko i masło, przy okazji zabierali talerze i sztućce. Mieszkańcy wsi ukrywali dobytek w stogach. Po wybuchu powstania w Warszawie Niemcy zabierali mężczyzn do kopania okopów – ukrywanie się w lesie. Ucieczka Niemców przed zbliżającą się Armią Radziecką. Odzyskanie krowy – wejście czerwonoarmistów do wsi. Boh. weszła z krową między walczących Niemców i Rosjan – przeniesienie się do Zembrowa z powodu toczących się walk. [+]
[01:22:55] Czerwonoarmiści przez rok stacjonowali we wsi, w gorzelni zrobili pralnię. Żołnierze pili dużo alkoholu. Podczas walk rodzina była u znajomych w Zembrowie, sytuacja po przejściu frontu. Boh. wróciła do szkoły w 1945 r. W pałacu Krasińskich otwarto liceum. Boh. uczyła się krawiectwa.
[01:29:07] Gospodarz z Sewerynówki Myszko pomagał partyzantom, którzy działali w okolicy po wyzwoleniu. Myszko został aresztowany przez UB. Sąd doraźny skazał go na śmierć – boh. była w tłumie mieszkańców, których spędzono na publiczną egzekucję w Sterdyni. Przed egzekucją boh. uciekła do sklepu – rozstrzelanie Józefa Myszko. [+]
[01:37:48] Dom w Sterdyni, przy którym rozstrzelano Józefa Myszko, stoi do dziś. Żyje także jego córka Bożena Łach.
[01:40:42] Ciała osób zamordowanych przez Niemców w Paulinowie zaniesiono do gorzelni, potem pochowano je we wspólnej mogile w lesie. Ciała przesiedleńców z Wielkopolski zabrał Uziębło, który pochował je niedaleko swojego gospodarstwa – powojenna ekshumacja. Spotkanie podczas odsłonięcia kapliczki. O zbrodni w Paulinowie boh. rozmawiała ze stryjem i starszymi członkami rodziny.
[01:48:28] Rozważania na temat strachu u dzieci, boh. była jedynaczką i rodzice podczas okupacji pilnowali jej. Do lat 50. w okolicy działała partyzantka.
[01:52:03] Opinia na temat projektu „Zawołani po imieniu”.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.