Zenon Wechmann (ur. 1927, Poznań) w czasie okupacji niemieckiej pracował jako przymusowy robotnik w zakładach Centra w Poznaniu, jednocześnie będąc zaangażowanym w ruch oporu. Po wojnie podjął pracę w Urzędzie Miar i uczył się w gimnazjum im. Paderewskiego. W roku 1948 roku został powołany do Podoficerskiej Szkoły Łączności w Zegrzu, po przeszkoleniu radiotelegraficznym służył w latach 1949-1950 w MON w Warszawie. Po powrocie do Poznania kontynuował pracę w Urzędzie Miar i uczył się w technikum łączności. W latach 1950-1952 włączył się w działalność tajnego harcerstwa i był członkiem grupy instruktorów tzw. „Piątaków”. Aresztowany we wrześniu 1952, po brutalnym śledztwie został w marcu 1953 skazany na siedem lat więzienia. Wyrok odbywał w zakładach karnych w Poznaniu, Wronkach, Rawiczu i Potulicach oraz w obozie pracy w Piechcinie-Bielawach, gdzie pracował w kamieniołomie. Zwolniony na mocy amnestii w lutym 1955, wrócił do pracy w Urzędzie Miar w Poznaniu, ale został zwolniony po interwencji UB. Pracował w Spółdzielni Wyrobów Szklanych. Od 1989 roku działa w środowisku kombatanckim Związku Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego w Poznaniu.
mehr...
weniger
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1927 r. w Poznaniu.
[00:00:25] Przedstawienie rodziców: Walentyny i Antoniego Wechmannów, ojciec brał udział w Powstaniu Wielkopolskim. Boh. miał trzy siostry. Rodzina mieszkała w centrum Poznania przy ul. Plac Działowy [obecnie Działowa]. Sąsiadem był Józef Adamski, rówieśnikiem boh. był jego syn Ryszard. Boh. w szkole należał do harcerstwa.
[00:02:26] Gdy wybuchła wojna, boh. miał 12. lat. Podczas okupacji pracował w zakładach „Centra”, gdzie produkowano baterie – traktowanie nieletnich. Kradzieże mąki z zakładu. W poznańskim Forcie VII powstał obóz koncentracyjny – pierwsze aresztowania. Potem obóz przeniesiono do Żabikowa. Sposoby fałszowania kart pracy w zakładzie. Podczas nalotów pełniono dyżury na dachach fabryki.
[00:08:22] W 1945 r. podczas walk o Poznań ludność cywilna ukrywała się w piwnicach. Trwały jeszcze waki o Cytadelę, gdy rodzina zajęła mieszkanie przy ul. Mielżyńskiego. Po powrocie właściciela przeniesiono się na ul. Łąkową.
[00:10:33] Boh. po wyzwoleniu działał w harcerstwie i zaangażował się w powojenną konspirację. W gimnazjum św. Marii Magdaleny pojawił się kapuś podstawiony przez milicję i zabito go. Trzech sprawców skazano na karę śmierci, dwa wyroki (na Kosmowskim i Dybizbańskim) wykonano.
[00:13:18] Boh. był w 5 hufcu im. Józefa Poniatowskiego, po likwidacji Związku Harcerstwa Polskiego rozpoczęła się tajna działalność instruktorów hufca, z których większość była z zastępu „Wilków”. Sytuacja polityczna po zakończeniu wojny – sprawa polskich granic. Oczekiwanie na pomoc z Zachodu. W 1948 r. boh. poszedł do wojska, po odbyciu służby działał w tajnej organizacji.
[00:19:38] W grupie był konfident współpracujący z UB. W 1952 r. aresztowano członków organizacji. Boh. spędzał urlop u rodziny w Sulimierzu i tam został zatrzymany. Przewieziono go do gmachu UB przy ul. Kochanowskiego w Poznaniu – atmosfera podczas pierwszego przesłuchania. Boh. został przewieziony na ul. Młyńską, gdzie część budynku więzienia zajmowało UB. Tortury podczas śledztwa i znęcanie się psychiczne – warunki w areszcie. [+]
[00:26:20] Podczas rozprawy boh. opowiedział o metodach śledczych i spowodował, że funkcjonariusza Kapuścińskiego przeniesiono do Lublina, po latach okazało się, że tam także znęcał się nad więźniami.
[00:29:10] Będąc w więzieniu boh. dowiedział się o śmierci Stalina. Więźniowie musieli stać w celach, by uczcić jego pamięć, jeden z więźniów nie wstał i zabrano go do karceru. Jeden ze strażników dał boh. gazetę „Prawda” – jej wykorzystanie. Wspomnienie szczurów w więzieniu. [+]
[00:33:00] W więzieniu w Rawiczu boh. siedział w białym pawilonie – znęcanie się nad więźniami. Warunki higieniczne w więzieniu. W celi podczas śledztwa więźniowie mieli gwóźdź, którym zrobiono dziurę w desce zasłaniającej okno. Informacje przesyłano alfabetem Morse’a. Wspomnienie posiłków w Rawiczu.
[00:40:15] W latach 90. boh. odwiedził więzienie w Rawiczu – porównanie warunków z latami 50. – akwarium w jednej z cel, prace więźniów poza więzieniem. W latach 90. odkryto ludzkie szczątki na terenie dawnej siedziby UB przy ul. Jarochowskiego w Poznaniu.
[00:44:32] Boh. był więźniem obozu w Potulicach. Dwaj bracia ojca zginęli w obozie koncentracyjnym. Boh. w 1948 r. odbywał służbę wojskową w Zegrzu – mieszkano w namiocie, a myto się w rzece, po zjednoczeniu partii i powstaniu PZPR żołnierzom oddano jeden z budynków. W Potulicach boh. spotkał kolegę z tajnego harcerstwa. Okazało się też, że osadzono tam ojca kolegi, Franciszka Kowalewskiego, działacza PPS, który nie poparł zjednoczenia z PPR – spotkanie ojca z synem.
[00:49:53] Boh. został skierowany do pracy w kamieniołomie w Bielawach. Odwierty wykonywali pracownicy będący na wolności, więźniowie rozbijali, sortowali i ładowali kamienie – wysokie normy. Boh. zachorował i trafił do szpitala, gdzie funkcję lekarza pełnił weterynarz – leczenie bańkami. Po wyjściu ze szpitala skierowano go do lżejszej pracy. Boh. został członkiem grupy muzycznej i grał na kontrabasie – repertuar zespołu. Opłatek w obozie – boh. nie zdążył wrócić przed apelem na swój blok i musiał się ukrywać pod łóżkiem.
[00:57:42] Stosunek do Piłsudskiego w Poznaniu. Powstanie Wielkopolskie – rola gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego, odnalezienie czaszki córki generała [Janiny Lewandowskiej], ofiary zbrodni katyńskiej.
[01:01:30] Wspomnienie drogi do pracy zimą, wyjazdy ciężarówkami. 11 listopada boh. nie wsiadł do jednej z ciężarówek, bo miała rozdartą plandekę. Samochód wpadł do wyrwy z wodą i zaczął tonąć, kierowca usiłował ratować pasażerów, a strażnicy grozili bronią więźniom, którzy chcieli ruszyć kolegom na pomoc. Trzech więźniów się utopiło. [+]
[01:06:15] Praca na przeładunku w kamieniołomie – wyrabianie normy. Obserwacje ptaków – kawki odpierające atak jastrzębia. Choroby więźniów spowodowane ciężką fizyczna pracą. Wypadek w kamieniołomie – śmierć kolegi. [+]
[01:12:00] Refleksje na temat cmentarzy i grobów – miejsca pamięci. Kosmowski i Dybizbański zostali rozstrzelani w lasach gądkowskich, egzekucją kierował kpt. Jan Młynarek, był przy tym kapelan z Warszawy. Miejsca ich pochówku nie odnaleziono – symboliczny grób.
[01:18:20] W obozie pracy w Piechcinie-Bielawach boh. pracował w kamieniołomie i grał w zespole. Przymus pisania życiorysu. W lutym 1955 boh. został zwolniony z obozu – wyjście za bramę. Po przyjeździe do Poznania boh. poszedł do kościoła, po zwolnieniu z obozu był inwigilowany.
[01:26:04] Po powrocie do Poznania boh. wrócił do pracy w Urzędzie Miar, ale w 1960 r. musiał odejść. Po 1956 r. Urząd Bezpieczeństwa zmienił się w Służbę Bezpieczeństwa, wiele osób z UB znalazło zatrudnienie w firmach państwowych, także w Urzędzie Miar. Boh. podjął pracę w Spółdzielni Wyrobów Szklanych. Po 1956 r. wrócił do harcerstwa, po latach okazało się, że personalna ze spółdzielni donosiła na niego.
[01:30:52] W Czerwcu 1956 r. boh. był w grupie manifestantów na ul. Młyńskiej, gdzie z budynku sądu wyrzucono dokumenty. Akcja w więzieniu – tu ojciec go odnalazł i zabrał do domu. Na drugi dzień boh. odprowadzał siostrę do pracy – spotkanie z załogą czołgu. Kilka lat później boh. spotkał w górach turystę, który powiedział mu, że był w czołgu, który stał w Alejach Marcinkowskiego. Śmierć Romka Strzałkowskiego – w 1957 r. boh. był z grupą harcerzy przy jego grobie. Do ojca chłopca strzelano na cmentarzu. Inwigilacja trwała do 1990 r.
[01:42:35] Podczas okupacji rodzina była gotowa na wysiedlenie, ale Niemcy przychodzili po sąsiada Adamskiego. Gdy kilka razy nie zastali go w domu, wywieźli innego Adamskiego z sąsiedniej kamienicy. Sąsiad Józef Adamski podpisał volkslistę – bójki z chłopakami z Hitlerjugend. [+]
[01:47:00] Ojciec i boh. byli wzywani do Domu Żołnierza, naciskano na ojca, by podpisał volkslistę. Boh. został na dwie doby zatrzymany w piwnicy zakładów „Centra” – Niemcy i ubecy nie wyjaśniali, dlaczego kogoś zatrzymują.
[01:50:18] Przed wybuchem wojny starci harcerze byli w pogotowiu harcerskim. Na ulicy Bukowskiej była radiostacja i harcerze pełnili tam służbę wartowniczą. 1 września 1939 r. podczas bombardowania zginął harcerz Henryk Wysocki. Zaciemnienie mieszkań i oklejanie szyb. Ojciec był urzędnikiem – ewakuacja pracowników i ich rodzin, powody pozostania w Poznaniu. Boh. był z ojcem, gdy ten przekazywał klucze prezydentowi Ratajskiemu. Po zajęciu miasta przez Wehrmacht kuchnie polowe wydawały posiłki mieszkańcom. Represje okupanta – wysiedlenia z Poznania i aresztowania.
[01:58:15] Boh. miał 12 lat, gdy wybuchła wojna, musiał pracować w „Centrze” – konspiracja w zakładzie. Sabotaże w zakładzie, uszkadzanie baterii i akumulatorów do łodzi podwodnych, kradzieże mąki, która była jednym ze składników do produkcji baterii. Na potrzeby niemieckiej propagandy produkty „Centry” oklejano naklejkami niemieckich fabryk zbombardowanych przez aliantów. [+]
[02:04:29] Jedna z pracownic zakładu miała męża Niemca, naciskano na nią, by podpisała volkslistę. Mąż został wcielony do wojska i wysłany na front wschodni, gdzie koledzy go szykanowali z powodu żony-Polki. Kobieta podpisała volkslistę, ale zaangażowała się w działalność konspiracyjną i pomagała wychodzić z zakładu kobietom, które musiały to zrobić – fałszowanie kart pracy. [+]
[02:06:48] Pracowników, którzy zostali na czymś przyłapani. wysyłano do obozu w Żabikowie. Jeden z pracowników zdołał wyjść z Żabikowa i potem zemścił się na strażniku z zakładu, Niemcu. Wspomnienie Akcji pod Arsenałem, podczas które uwolniono poznaniaka Leonarda Burę. Organizacja działająca na terenie zakładu „Centra” nie miała nazwy, tylko cel.
[02:10:02] W okresie międzywojennym wybudowano Dom Żołnierza, który podczas okupacji był siedzibą SS – znęcanie się nad więźniami, „olimpiady zimowe” na schodach budynku. Po wojnie część gmachu zajęła Operetka Poznańska.
[02:13:48] Relacje z folksdojczami. W Poznaniu pojawili się przesiedleni Niemcy bałtyccy, zatrudniający Polki jako pomoce domowe. Boh. nosił paczki stryjom osadzonym w Forcie VII, a zabierał stamtąd ich ubrania do prania – grypsy z więzienia. Incydent na dyżurce, gdzie przyjmowano paczki. [+]
[02:19:36] Refleksje na temat okupacji. Alianckie naloty na miasto – ofiary wśród cywilnej ludności. Stryjowie byli więzieni w Forcie VII, potem wywieziono ich do obozu koncentracyjnego w Mauthausen, gdzie zmarli. Stryjowie działali w konspiracji na terenie gostyńskim. Ojciec podczas okupacji pracował jako woźny w Urzędzie Miar.
[02:24:32] Boh. podczas okupacji uczył się w domu, brał też udział w tajnych kompletach, młodsze siostry przez rok chodziły do niemieckiej szkoły.
[02:27:28] Powody wstąpienia do tajnego harcerstwa w okresie PRL. Ograniczanie przez władze działalności społecznej kościoła katolickiego. Podczas służby wojskowej boh. miał kontakt z młodzieżą radziecką, dziećmi Rosjan pracujących w Polsce – sowieckie organizacje dziecięce i młodzieżowe. Nadzieje na pomoc państw zachodnich i oczekiwanie na III wojnę światową. Zetknięcie ludności przesiedlonej z Kresów z techniką poniemiecką na Ziemiach Odzyskanych.
[02:34:42] Okoliczności aresztowania boh. Członkowie organizacji nie wiedzieli, że jest wśród nich donosiciel. Dywagacje na temat współczesnej polskiej gospodarki i ruchu LGBT.
[02:39:44] Presja psychiczna podczas śledztwa – groźby wobec rodziny. W czasie przesłuchań boh. był bity i przypalany papierosem. W sądzie powiedział o wymuszaniu zeznań przez funkcjonariuszy – jednego z nich wysłano „za karę” do Lublina. [+]
[02:45:52] Boh. został skazany na 7 lat więzienia i nie był zaskoczony wyrokiem – wcześniejsze zwolnienie na mocy amnestii.
[02:48:00] W jednej z sal Urzędu Bezpieczeństwa były emblematy, proporczyki harcerskie, co nasuwało skojarzenie w harcówką. Brutalne metody śledcze [wzruszenie boh.]. Wspomnienie sprawy Kosmowskiego i Dybizbańskiego, uczniów gimnazjum św. Marii Magdaleny, którzy zostali skazani za zamordowanie kolegi podejrzewanego o współpracę z UB. Aresztowania w środowisku tajnego harcerstwa – grupa harcerzy z Buku kontynuowała po wojnie działalność rozpoczętą podczas okupacji.
[02:54:36] Stan zdrowia po pobycie w więzieniach i obozie – praca w kamieniołomie.
[02:56:08] Boh. nie był przygotowany na aresztowanie – początek śledztwa. Zachowanie podczas przesłuchań. W latach 70. boh. spotykał ubeków w kościele – jego reakcja.
[03:00:30] Refleksje na temat budzenia polskości. Podczas okupacji boh. nosił jedzenie Żydom zamkniętym w obozie na stadionie w Poznaniu. Stosunki polsko-żydowskie przed wojną. Represje stalinowskie.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..