Barbara Czartoszewska z d. Lenkowska (ur. 1939, Dreństwo) w czerwcu 1941 została wraz z matką deportowana do Krasnojarskiego Kraju. Gdy powstał Związek Patriotów Polskich rodzina przeniosła się do Czernogorska, skąd repatriowano się do Polski. Barbara Czartoszewska po ukończeniu liceum ogólnokształcącego w Ełku podjęła pracę w Banku Rolnym, po roku przeniosła się do oddziału banku w Augustowie. Potem pracowała m.in. w fermentowni tytoniu, Augustowskim Przedsiębiorstwie Budowlanym, Spółdzielni Kółek Rolniczych i banku PKO. Jest działaczką Związku Sybiraków, wiceprezeską Oddziału w Augustowie.
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1939 r. w Dreństwie pow. Grajewo.
[00:00:25] Dziadek był wójtem w gminie Pruska, posiadał niewielki majątek ziemski, który w 1939 r. zabrano i rozparcelowano. Rodzice prowadzili gospodarstwo rolne w Dreństwie. Za posag matki chcieli kupić majątek w Kroszewie, ale wybuchła wojna. Ciotka Jankowska przechowała posag. Ojciec ukrywał się w Gierłoży i tam wyuczył się zawodu masarza. Pewnej nocy przyszedł do dziadka i prosił, by wyremontowano dom w Augustowie, ponieważ chciał otworzyć zakład masarski. Po wojnie dziadek zaczął remontować dom – sytuacja rodzinna, okoliczności wyrzucenia z domu w Dreństwie, groźby wobec rodziny, która zamieszkała u pani Boruckiej. Dziadek Lenkowski przywiózł z Grajewa akt notarialny, który wyjaśniał sprawę własności domu. Ojciec ukrywał się do 1948 r. Potem kilka razy był aresztowany i matka wykupywała go z aresztu.
[00:05:40] Podczas okupacji sowieckiej rodzina została deportowana, enkawudzista kazał spakować wszystkie rzeczy, wuj przywiózł jedzenie. W domu została prababka, która przechowała zabawki boh. Ok. 20 czerwca 1941 r. transport ruszył z Grodna, pociąg był bombardowany przez Niemców i wiele osób zginęło. Tym samym transportem jechał ośmioletni Henryk Skirgajło. Ojciec w tym czasie był w sowieckim więzieniu, a stryj Leon leżał w szpitalu.
[00:09:42] Transport dojechał do Krasnojarska, skąd rodzina (matka, babcia, ciotka i boh.) oraz pięć osób z rodziny Sienkiewiczów – trafili do kołchozu „Krasnyje oziero”. W 1943 r. wuj Sienkiewicz wstąpił do Dywizji Kościuszkowskiej, rodzina przeniosła się do miasta Czernogorsk koło Abakanu.
[00:12:15] Matka miała na zesłaniu futro, które spodobało się żonie naczelnika łagru. Boh. bawiła się z jego córką. Pewnego dnia matka została poproszona o zawołanie naczelnika, wzięła więc dzieci na sanki i poszła do łagru – reakcja naczelnika, którego potem aresztowano za nadużycia. Boh. opiekował się starszy kolega, którego poszukiwała po wojnie – spotkanie w Ełku. Pani Oleksy kradła zboże w kołchozie. Gdy boh. chorowała, pani Oleksy przyprowadziła lekarza, Rosjanina. Matka na zesłaniu pomagała ogrodnikowi, Żydowi, który czasem dawał boh. coś do jedzenia. Ciotka pracowała w spółdzielni krawieckiej.
[00:20:15] Pani Konopko przyprowadziła Żyda, którego prześladowano. Boh. zobaczyła, jak mężczyzna przygotowuje się do modlitwy i przestraszyła się, że jest psychicznie chory. Żyd nauczył Ryśka Sienkiewicza odlewać łyżki – wyprawy na lotnisko po surowiec. Gdy dorośli wychodzili do pracy, boh. zostawała sama. Obok mieszkała rodzina lotnika, gdzie był rówieśnik boh. – wspólne zabawy i jedzenie chleba z masłem i cukrem. Gdy rodzina jechała do Polski, sąsiadka dała matce żywność na drogę. [+]
[00:24:25] Boh. chodziła do polskiej szkoły zorganizowanej przez Związek Patriotów Polskich, jej nauczycielką była Krystyna Dryla, która po wojnie odnalazła pana Milewskiego, a ten odszukał jej uczniów z zesłania – występ w programie TV „Świadkowie” w 1976 r.
[00:26:08] Matka sfałszowała datę urodzenia boh. i dostała lżejszą pracę. Zesłanki handlowały ubraniami, jedna z nich wróżyła. Warunki zamieszkania na zesłaniu. Dzieci Sienkiewiczów chodziły do radzieckiego przedszkola. Zachowanie miejscowej ludności wobec zesłańców, boh. zbierała kłosy na polu i enkawudzista ją uderzył. Jedzenie na zesłaniu – matka miała maszynkę do mięsa przywiezioną z Polski, mieliła małe ryby, a kotlety sprzedawała na targu. Wspomnienie pogrzebu i wody na kartki. Ciotka Kossakowska nie była przyzwyczajona do ciężkich warunków i zmarła na Syberii.
[00:33:15] Radość po wiadomości o zakończeniu wojny, wyjazd do Polski organizował Związek Patriotów Polskich. Gdy pociąg stał na stacji w Brześciu, kobiety poszły do kościoła – boh. pierwszy raz zobaczyła księdza w sutannie. Wspomnienie przejazdu przez Wołgę mostem pontonowym. [+]
[00:36:38] Matka nie przyjęła radzieckiego paszportu, ale miała je rodzina Oleksych. Boh. z rówieśnikami rozmawiała po rosyjsku – napomnienie ze strony dziadka. W archiwum w Białymstoku jest karta repatriacyjna, w której boh. jest zapisana jako „członek rodziny”.
[00:40:58] Spotkanie z siostrą zakonną i stryjem w Białymstoku. Matka nie chciała jechać na Ziemie Odzyskane. Stan gospodarstwa w Dreństwie. Dziadek ukrywał się u Wasilewskich w Suchej Rzeczce, ksiądz Jarniecki odprawiał msze w opuszczonym dworku w Pruskiej. Boh. uczyła się w szkole o zdobyczach komunizmu – opinia na ten temat nauczyciela Leona Hausera.
[00:45:12] Ojciec nie chciał opowiadać o swojej okupacyjnej przeszłości. Prokuratura w Grodnie przysłała dokumenty poświadczające, że został aresztowany w 1940 r. i siedział w białostockim więzieniu do napaści Niemiec na ZSRR. Boh. spotkała się z ojcem w maju 1948 r. W 1946 r. podczas głosowania 3xtak ojciec przyszedł nocą do domu i zrobił awanturę matce – podziemie zbrojne w rejonie Grajewa. Boh. mieszkając w Ełku jeździła rowerem do Gołubek z szyfrowanymi wiadomościami. [+]
[00:50:51] Przyjazd z zesłania do domu – boh. poznał pies, który był w domu przed wojną. Jedzenie w domu: bułki, ciastka, nie smakowało boh., która zobaczyła brukiew w piwnicy u ciotki Jankowskiej i cieszyła się, że rodzina naje się do syta. [+]
[00:52:52] Rodzina przeprowadziła się do Augustowa, gdzie boh. chodziła do szkoły. Po potwierdzeniu własności gospodarstwa w Dreństwie wrócono do domu. Matka zmarła w 1966 r. Ojciec ożenił się drugi raz. Z powodu przeszłości boh. nie mogła podjąć nauki w ogólniaku w Grajewie. Szwagier matki był nauczycielem w Ełku i boh. poszła tam do szkoły. Potem chciała studiować geologię, ale kolega z ZMP nie podpisał jej papierów. Wuj „zaszantażował” dyrektora Banku Rolnego i boh. poszła do pracy w banku. Po roku przeniesiono ją do Augustowa, gdzie zajmowała się kredytami – pierwsze spotkanie z dyrektorem placówki Józefem Wasilewskim.
[01:02:00] Prokurator Kazimierz Drzewiński załatwił sprawę ojca i już go więcej nie aresztowano. Nocne spotkania księdza z prokuratorem. Przyszły mąż, Antoni Czartoszewski, był komornikiem sądowym, prokurator Drzewiński pojechał do jego rodzinnej wsi koło Zambrowa, by poznać jego rodziców. Główny powód zamążpójścia.
[01:06:05] Powody zmiany pracy, sytuacja po wypadku męża – ukończenie przez niego Technikum Budowlanego. Boh. pracowała w fermentowni tytoniu, potem jako kasjerka w Przedsiębiorstwie Budowlanym – okoliczności awansu na likwidatora. Po obcięciu wynagrodzenia poszła do sekretarza partii i w przedsiębiorstwie przeprowadzono kontrolę, po zmianie dyrektora boh. przeszła do pracy jako główna księgowa w Kółku Rolniczym w Bargłowie – niegospodarność w firmie.
[01:22:20] Dzięki boh. PKO otworzyło placówkę w Augustowie. Sytuacja zawodowa po powrocie ze Stanów Zjednoczonych, gdzie była w latach 1979-84. Boh. mieszkała w Chicago i opiekowała się żoną założyciela banku Northwestern, potem pracowała w piekarni. Trudności z otrzymaniem paszportu, starania o wizę.
[01:32:15] Mąż nie chciał przyjechać do Stanów. Reakcja na zamach na papieża. Boh. miała wypadek i chciano jej amputować dłoń, ale właściciel piekarni znalazł lekarza, który zdecydował się przeprowadzić operację – długa rekonwalescencja.
[01:36:12] Boh. zatrudniła się do pilnowania kotów, jej pracodawczyni poprosiła o ugotowanie kolacji na przyjazd znajomych Francuzów, którzy potem zaproponowali boh. pracę w restauracji. Wieloletnie starania o odszkodowanie po wypadku.
[01:40:25] Milicjanci robili rewizje w domu, ojciec trzy razy był aresztowany – reakcja sąsiadów z Dreństwa. Pan Małachowski pomagał matce załatwiać sprawy w UB. Szykanowanie boh. w Polsce Ludowej.
[01:43:02] W szkole podstawowej boh. zapisała się do harcerstwa – reakcja ojca. Boh. była namawiana na wstąpienie do Ligi Polskich Rodzin, potem do PiS – nieformalne działanie na rzecz partii.
[01:45:48] Dziadek przez cztery lata pracował w Ameryce, tam urodziła się jego najstarsza córka. Po powrocie do Polski kupił ziemię w Prusce i był wójtem. W 1939 r. majątek został rozparcelowany, a dziadek ukrywał się. Współczesne pozostałości majątku.
[01:48:05] Ojca po aresztowaniach przetrzymywano w Domu Turka. W budynku mieściło się UB, potem wojsko. Sprawa własności obiektu, starania o utworzenie muzeum.
[01:55:40] Boh. wstąpiła do Związku Sybiraków – powstanie oddziału w Augustowie. Funkcje pełnione w Związku.
[02:03:00] Ojciec nie mówił o działaniach w partyzantce, w domu nie rozmawiano o Obławie Augustowskiej. Starania o uprawnienie kombatanckie dla ojca.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.