Ewa Lisowska-Szleszkowska (ur. 1939, Nowogródek) – córka inżyniera-leśnika, pracownika Urzędu Wojewódzkiego w Nowogródku, wziętego do niewoli sowieckiej we wrześniu 1939 i zamordowanego w Charkowie. 13 kwietnia 1940 rodzina została deportowana do Kazachstanu, gdzie zmarła matka boh. Pani Ewa przyjechała do Polski w 1946 roku, osiedliła się we Wrocławiu. Informacje zawarte w narracji pani Ewy, dotyczącej okresu międzywojennego i pobytu na zesłaniu, pochodzą z listów wysyłanych przez jej babcię do kraju. O wielu wydarzeniach pani Ewa opowiadała z niechęcią i silnymi emocjami. Dalsza część narracji to jej życie zawodowe i rodzinne po przyjeździe do Wrocławia, a także powołanie i działalność w Dolnośląskiej Rodzinie Katyńskiej.
[00:00:10] Bohaterka urodziła się w Nowogródku w 1939 r. Jej ojciec Stefan był inżynierem-leśnikiem, matka Krystyna z d. Wyrorzębska pochodziła z Otwocka. Rodzice ojca w Białej Podlaskiej prowadzili skład apteczny.
[00:01:00] Dziadek boh., Michał Lisowski, wyruszył na wojnę w 1914 i nigdy z niej nie wrócił. Jego żona została sama z trójką dzieci: Wandą, Celiną i najmłodszym Stefanem, ojcem boh., który po dorośnięciu został wysłany do Otwocka, gdzie poznał żonę.
[00:02:00] Ojciec boh. ur. w 1908, matka w 1912. Ojciec starał się dostać na architekturę, ale ukończył wydział leśnictwa w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. Po odbyciu służby wojskowej i praktyki w Puszczy Białowieskiej w grudniu 1937 ożenił się i z żoną zamieszkał w Nowogródku.
[00:04:00] Tam 14 sierpnia 1939 odbyły się chrzciny boh. Dziadkowie zostali, aby pomóc przy dziecku i tam w 1939 zastało wszystkich wejście Rosjan. Ojciec boh. został zabrany na wojnę „prosto z lasu” bez pożegnania z rodziną, został osadzony w Starobielsku.
[00:05:40] Przysłał telegram z zaszyfrowanym ostrzeżeniem, które skłoniło rodzinę do ucieczki. Planowali przejść przez zieloną granicę, ale nie udało się i 12 kwietnia [1940] rodzina została zesłana do Kazachstanu, gdzie dotarła 24 kwietnia. Trafiła do kołchozów.
[00:07:30] Warunki życia w posiołku. Matka pracowała przy pieleniu ogrodów, potem przy bykach, dziadek znał rosyjski i był buchalterem.
[00:09:20] Pradziadek boh., Julian Bronowicki został zesłany i babcia boh. urodziła się na zesłaniu, stąd znała rosyjski. Dziadek boh. był najpierw mężem siostry babci boh. i miał z nią dwoje dzieci. Gdy zmarła, babcia boh. przyjechała z Archangielska pomóc mu przy dzieciach siostry i ożenił się z nią.
[00:10:22] Dziadek był wcześniej naczelnikiem dyrekcji kolei w Warszawie i człowiekiem wykształconym. Na zesłaniu w Kazachstanie pracował jako buchalter, wykrył nieprawidłowości w prowadzeniu ksiąg i został zwolniony, a potem przywrócony do pracy.
[00:11:30] Dziadkowie chorowali, babcia opiekowała się boh., gotowała dla niej w stepie posiłki, wyniszczała siebie, aby boh. miała jak najlepsze warunki. Listy do rodziny.
[00:14:00] Matka i babcia miały chore nogi, dziadek trafił do szpitala, niebawem zmarł.
[00:15:30] W kołchozie było wielu Polaków, większość z inteligencji i ziemiaństwa. Po ich wyjeździe do większego miasta w posiołku zostały trzy rodziny z małymi dziećmi. Śnieżne, mroźne zimy.
[00:17:20] Z czasem matka nauczyła się języka rosyjskiego i zaczęła pracować jako buchalterka. Podczas wyjazdu służbowego do miasta matka zaginęła. Życzliwi Polacy przenieśli babcię i boh. do leżącego 50 km od kołchozu Aktiubińska.
[00:20:00] Mieszkały w jednym pokoju m.in. z panią Szelepin, jej rodzicami, synem i jego kuzynką, której matkę zabrano do więzienia. Pokój był w suterenie. Babcia nie miała środków do życia. Oddała boh. do sierocińca, sama poszła pracować jako służąca.
[00:21:40] Urwany kontakt babci z rodziną w Otwocku, do której dotarły tylko dwa listy, m.in. o okolicznościach śmierci matki boh. [boh. czyta list babki], która zginęła 11 stycznia 1944 w stepie zjedzona przez wilki.
[00:26:45] Strzępy ubrań i torebki matki boh. zostały znalezione w stepie dopiero na wiosnę. Boh. z babcią przeniosły się do Aktiubińska wcześniej. Boh. przebywała w sierocińcu, potem w szpitalu, chorowała na odrę, koklusz i płuca.
[00:28:00] Powrót boh. z babcią do Polski, mimo trudności czynionych przez sierociniec. Postój w Lublinie, gdzie boh. zobaczyła po raz pierwszy konie i lalkę. Pomnik Stalina w mieście.
[00:30:40] Z Lublina jechały pociągiem pasażerskim do Otwocka – szok po poprzednich podróżach wagonami bydlęcymi. Reakcja babci na widok walącej się rodzinnej willi „Mścisławówki” w Otwocku.
[00:31:55] Obok mieszkali państwo Niezabitowscy (rodzina późniejszej rzeczniczki prasowej), którzy zaopiekowali się boh. i jej babcią. Przyjazd ciotki z Wrocławia, która zabrała babcię i boh. do siebie. Była polonistką, miała dwie córki, z którymi boh. wychowywała się.
[00:34:00] Liczne pobyty boh. w sanatoriach w Otwocku, Rabce, Karpaczu, Obornikach Śląskich i Czerniawie, leczenie nacieków na płucach. Potem boh. mieszkała z ciocią i babcią na Krzykach. Ukończyła technikum ekonomiczne.
[00:36:00] W 1959 r. boh. dostała się na studia polonistyczne. Po roku nie przystąpiła do egzaminów końcowych i przeniosła się na wydział etnograficzny, który ukończyła w 1964 r. Na polonistyce mieszkała w akademiku. Po studiach pracowała w bibliotece uniwersyteckiej.
[00:38:00] Praca boh. w bibliotece wydziału prawa a następnie astronomii. Już jako kustosz objęła kierownictwo biblioteki na wydziale etnografii, gdzie pracowała do emerytury.
[00:39:00] Na 2. roku studiów boh. wyszła za mąż za kolegę z polonistyki. Urodziła synów: Jacka (1967) i Łukasza (1975). Historia domu zamieszkałego przez boh. Mąż boh. był polonistą i żeglarzem, Jacek jest germanistą, a Łukasz ukończył studia medyczne.
[00:40:50] Boh. wróciła z Kazachstanu z babcią. Ciocia miała dużo pracy z odtworzeniem aktów śmierci dziadka, ojca i matki boh. Babci należała się renta po mężu – pracowniku kolejowym. Śmierć matki była stale obecna w szkolnym życiu boh., stała się sensacją dla innych dzieci i koszmarem dla boh. Na studiach już nikomu nie mówiła, jak zginęła matka.
[00:43:50] W szkole boh. była lubiana i wyróżniana, mogło być to skutkiem jej sytuacji rodzinnej. Ojciec boh. przed wojną robił jej zdjęcia, fotografował też krajobrazy. Wpływ utraty rodziców na życie boh.
[00:46:00] Boh. docenia warunki rozwoju, jakie zapewniła jej ciocia i towarzystwo licznej rodziny, którą ma do dziś we Wrocławiu. Swoje dzieciństwo wspomina jako szczęśliwe. Boh. była świadoma, że jej ojciec został zamordowany przez Rosjan w Starobielsku.
[00:48:40] Boh. wstąpiła do Rodziny Katyńskiej na początku jej działalności. Początkowo nie udzielała się, płaciła jedynie składki, podobnie w Związku Sybiraków.
[00:51:00] Syberia nie wraca do boh. w snach. Przeżywanie śmierci matki. Wiara matki i babci, że ojciec żyje.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.