Kołaczyński Zbigniew

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0572

11 kwietnia 2019, Warszawa

2:17

Zbigniew Kołaczyński (ur. 1940, Warszawa) pochodzi z rodziny zaangażowanej podczas okupacji niemieckiej w ruch oporu na terenie Radzymina. Jego ojciec Kazimierz Kołaczyński w 1942 roku wywiózł z getta radzymińskiego rodzinę Kossowerów. Po wojnie został aresztowany przez UB i po sfingowanym procesie skazany na karę śmierci. Do zmiany wyroku przyczynił się list od uratowanej rodziny. W 1957 r. Kazimierz Kołaczyński został zrehabilitowany.

[00:00:10] Ur. 3 czerwca 1940 r. w Warszawie, w Szpitalu Przemienienia Pańskiego na Pradze, wychowywany w Radzyminie. Rodzice wynajmowali mieszkanie od organisty kościelnego: kilka pokoi i ogród. Dom stał przy głównej ulicy wiodącej do Białegostoku, Niemcy szli nią na wschód, a potem się wycofywali. W sąsiedztwie dworek, w którym zamieszkał folksdojcz, urzędnik urzędu pracy. Budzący trwogę cmentarz naprzeciwko mieszkania.
[00:04:22] Mama Maria dd. Mydlarz ur. w 1914 r. w Garwolinie, miała dwie siostry i dwóch braci. Jej ojciec był kapelmistrzem orkiestry pułku strzelców konnych, przemieszczał się razem z wojskiem (Garwolin, Ostrołęka, Wołkowysk), a rodzina razem z nim.
[00:05:45] Siostry mamy Krystyna i Wanda, bracia Zbigniew i Tadeusz. Matura mamy w Wołkowysku (Białoruś) przed wojną, dostała się na germanistykę w Warszawie, mieszkała w wynajętym pokoju przy ul. Ząbkowskiej. Zaradność i operatywność mamy, głęboka religijność, zarobkowała udzielając korepetycji na trasie Kolei Warszawsko-Petersburskiej.
[00:10:01] Ojciec boh. urodził się w Kutnie, jego ojciec (handlarz obuwiem) zmarł tragicznie, babcia boh. została sama z siedmiorgiem małych dzieci. Zajmowała się handlem na targu w Kutnie. Na początku I wojny światowej babcia boh. zaczęła budowę domu na przedmieściach Kutna.
[00:13:56] Po odzyskaniu niepodległości jej synowie zostali zawodowymi wojskowymi, jeden skończył podchorążówkę, drugi Centralny Instytut Wychowania Fizycznego (CIWF, obecnie AWF) i był instruktorem w wojsku w Kutnie. Ojciec boh. chodził do szkoły budowlanej w Białymstoku. Podczas postoju wojska gen. Hallera w Kutnie siostry ojca poderwały dwóch z żołnierzy z jego armii. Dalsze losy rodzeństwa ojca. [+]
[00:17:00] Wuj Amerykanin (Julian Witkowski) ukończył szkołę graficzną w Nowym Jorku. Projektował monety dla polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych, kreślił projekty budowlane. Powrót rodziny do powiatowego Radzymina. Ojciec boh. pracował w drogownictwie (drogomistrz powiatowy), ożenił się w Warszawie z nauczycielką ok. 1934 r. Żona zmarła (ostre zapalanie wyrostka w czasie ciąży), ojciec ponownie się ożenił w 1937 r.
[00:22:45] Wspólne życie rodziców, plany budowy domu, mama studiowała, ojciec pracował i uczył się w liceum Władysława IV, by podjąć studia. Narodowo-prawicowe poglądy mamy, po wybuchu wojny uczestniczyła w manifestacjach pod ambasadami Francji i Wielkiej Brytanii. [+]
[00:25:25] Ucieczka rodziny motocyklem „w stronę granicy węgierskiej”, spotkanie samodzielnej grupy gen. Kleeberga pod Lublinem. Mama pomagała w sztabie, ojciec był łącznikiem na motorze.
[00:27:05] Spotkanie rodziców z bolszewikami (pijani, karabiny na sznurkach, „bandziory”), zabranie ojcu motocykla, zamknięcie w komórce – mama za wódkę wykupiła ojca. Przejście rodziców do dziadków do Wołkowyska, stamtąd powrót przez granicę do Radzymina. Ojciec podjął pracę w starostwie.
[00:30:15] Przyjście boh. na świat w szpitalu praskim 3 czerwca 1940 r., uczulenie na mleko krowie, zakup kozy. Początek działalności rodziców w strukturach AK. Wuj Józef Sobolewski, powstaniec śląski, policjant Komendy Głównej, od 1939 r. działał w konspiracji, z całą grupą aresztowany i wywieziony do Auschwitz. Wyzwolony przez Anglików w 1945 r., uczestniczył w powojennych procesach sądowych esesmanów. [+]
[00:36:20] Wspomnienia wuja, Pilecki i Józef Cyrankiewicz w Auschwitz. Działalność ojca boh. w starostwie, inż. Rudnicki z wydziału budownictwa starostwa, dowódca zgrupowania „Sosna”. Młodszy brat Eugeniusz Kołaczyński ukrywał się na terenie Wołomina. Stworzenie na terenie Wołomina struktury AK – obwód „Rajski Ptak”. Ojciec działał jako cywilny „delegat rządu londyńskiego na powiat radzymiński” oraz w kontrwywiadzie AK. [+]
[00:41:50] Przygotowania do powstania warszawskiego, przyjście na świat braci Wiesława i Andrzeja. Z powodu licznej rodziny ojciec nie planował walczyć w powstaniu. Geopolityka, „zostaliśmy sprzedani w Jałcie”.
[00:45:05] Wspomnienia z czasu wojny: przejazd na kierownicy roweru z ojcem do Marek/Strugi. W pociągu do Warszawy ludzie wiozący żywność na sprzedaż. Mama pracowała w powiatowym urzędzie pracy. Wywózki na roboty do Niemiec. Opinia UB o mamie. Ojciec pracował w starostwie, miał przepustkę, swobodę poruszania się, „dobrą kenkartę”.
[00:48:53] Wspomnienie rozświetlonego kościoła w Strudze, wizyt w łaźni w Radzyminie (brak łazienki w domu), kontakty z sąsiadami, spotkania z rodziną folksdojcza – przerażenie rodziców. [+]
[00:50:40] Ojciec pokazał boh. płonącą Warszawę podczas powstania.
[00:52:20] Wyjazd na ślub stryja. Jego narzeczona urodziła bliźniaki, które „nigdy nie widziały swojego ojca” ‒ zginął w powstaniu. Wyganianie rodziny przez Niemców [1939], zakopywanie rzeczy w komórce, ucieczka do znajomej rodziny Piątkowskich z Radzymina. Pomysłowy schron na podwórku uchronił mężczyzn przed zabraniem do robót fortyfikacyjnych. [+]
[00:56:50] Atak Armii Radzieckiej pod koniec lipca [1944], ucieczka Niemców ulicą Wyszkowską. Ruchy wojsk w obrębie Radzymina. Wyzwolenie Radzymina z użyciem amerykańskiego sprzętu. Szkoła ogrodnicza prowadzona przez zakon dolorystów.
[01:00:00] Ujawnienie się AK, radosny przejazd strażaków z polską flagą do Marek (ul. Żołnierska), zabici przez Rosjan serią z karabinu. Oddanie hołdu zamordowanym zorganizowane przez AK pod okiem młodej agentki radzieckiej. Aresztowania członków demonstracji przez NKWD, wywózka za Ural ze stacji w Klembowie. Aresztowanie ojca boh. i ucieczka z aresztu.
[01:06:20] Związki pracowników lokalnej administracji publicznej z AK i rządem londyńskim.
[01:08:06] Przyjazd ciotki do Radzymina w 1941 r. Powrót rodziny z Wołkowyska do domu na ul. Wyszkowską – wykradzione przez Rosjan wszystkie rzeczy, które rodzice wcześniej zakopali. Pomoc rodziny Piątkowskich (ul. Reymonta w Radzyminie), wytrzymały schron dla wielu rodzin. Wypędzenie rodziny przez Niemców.
[01:11:39] Ryzykowne przechodzenie uciekających przez tereny walk. Linia kolejowa dla pociągów pancernych w stronę Tłuszcza, przejście rodziny do kolonii letniskowej Rejentówka.
[01:13:53] Wkroczenie Armii Czerwonej do Radzymina pod koniec lipca 1944 r. Rozkaz dowództwa AK, by ujawniać się władzom radzieckim. Nawoływanie Rosjan do angażowania się w powstanie warszawskie przez polskojęzyczną radiostację wojskową. Początkowa euforia wobec Rosjan. Opinia boh. o Rosjanach.
[01:18:27] Początek powstania 1 sierpnia, pierwsze aresztowanie członków AK przez Rosjan, zmiana komunikatu radiostacji. Z powodu wcześniejszego ujawnienia się ojciec musiał uciekać. Działalność konspiracyjna ojca: zbieranie informacji wśród ludzi, przesyłanie meldunków kontrwywiadowczych. Przekonanie ojca o przywróceniu status quo sprzed wojny.
[01:22:10] Brutalne przesłuchiwania ojca w więzieniu, odwiedzanie go na Gęsiówce. Silne emocje związane z aresztowaniem i przesłuchiwaniem ojca. Przekazywanie informacji przez ojca dowództwu okręgu warszawskiego AK.
[01:25:30] Przekonanie urzędników administracji terenowej o pracy ojca dla rządu londyńskiego. Bliskie związki rodziców z przedstawicielami władzy lokalnej – syn burmistrza Radzymina był ojcem chrzestnym boh.
[01:27:00] Ojciec wyprowadził z getta w Radzyminie żydowską rodzinę Kossowerów. Ojciec skontaktował uciekinierów z getta z inż. Olgierdem Rudnickim z AK. Dom, w którym przechowywał się ojciec po ucieczce z Gęsiówki – na strychu u rodziny Kowalskich.
[01:33:20] Drugie zatrzymanie ojca przez Rosjan (pierwsze w 1939 r.) w 1944 r. – ucieczka. W październiku 1950 r. aresztowanie ojca, gdy wychodził do pracy z mieszkania – ubek wciągnął go do citroena. [+]
[01:35:34] Wiadomość o aresztowaniu ojca po roku, wmawianie rodzinie, że ojciec uciekł za granicę. Niedowierzanie mamy, własne śledztwo. Aresztowanie inwalidy-archiwisty kontrwywiadu okręgu warszawskiego AK, który w śledztwie wsypał ojca i innych ludzi, wskazał miejsce zakopania dokumentów.
[01:39:55] Dziewczyna opiekująca się mieszkaniem przy Marszałkowskiej należącym do wiceministra bezpieczeństwa, Żyda. Książki znalezione przez boh. w mieszkaniu: tłumaczenia odkodowanych akowskich raportów.
[01:42:05] Brak informacji o ojcu w 1950 r., poszukiwanie go w warszawskich więzieniach – chodzenie z matką pod pretekstem zostawienia paczki, w ten sposób odnalezienie miejsca osadzenia ojca.
[01:42:37] Zatrudnienie ojca w „strukturach PKWN” w Lublinie (marzec-kwiecień 1945 r.) dzięki protekcji „prominentnych Żydów” uratowanych z getta w Radzyminie – stanowisko naczelnika ds. odzyskiwania zagrabionego przez Niemców mienia w Ministerstwie Przemysłu i Handlu. Możliwość poruszania się po kraju, kontakty z dawnym AK. Uznanie ojca za „bardzo ważnego szpiega” przez UB.
[01:47:10] Przywiezienie rodziny z Radzymina do Warszawy wojskowym samochodem w kwietniu 1945 r., zaanektowanie budynku przy ul. Lwowskiej dla pracowników Ministerstwa Przemysłu i Handlu, w mieszkaniu „kołchoz”, poza ciotką i wujem mieszkała Felicja Dziatlik, pracownica Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego PKPG Hilarego Minca. Mama skończyła studia i do końca życia pracowała w bibliotece przy Koszykowej. Działalność ojca w rządzie, zarzadzanie ocalałymi budynkami w Warszawie, m.in. zaanektowane kamienice Jana Kiepury. [+]
[01:50:16] Początek edukacji szkolnej boh: „najlepsze lata”. Przeczuwanie przez ojca aresztowania, „bieda była straszna”. Skazanie ojca na 6,5 roku więzienia.
[01:51:30] Otrzymanie wiadomości od nieznanej kobiety po aresztowaniu ojca: „Pani mężowi grozi kara śmierci”. Reakcja mamy: zatrudnienie adwokata z ul. Wilczej, napisanie listu do Izraela z prośbą do uratowanych Żydów o wstawiennictwo. Uratowanie ojca przez Żydów. Trudy mieszkania w nieogrzewanym mieszkaniu, poparzenie twarzy o piecyk. [++]
[01:57:10] List mamy do znajomych Żydów w Izraelu, odpowiedź poświadczona w biurze notarialnym, uwiarygodnienie postaci ojca jako „porządnego człowieka”. Przedstawienie listu przez adwokata jako dowodu obrony.
[02:00:15] Poszukiwanie ojca po więzieniach, kolejki „tysięcy ludzi: stojących do więzienia na Gęsiówce wśród ogromnych bloków. Odmrożone w kolejce nogi. [++]. Najcięższe więzienie przy ul. Rakowieckiej, tam ojciec leżał na oddziale szpitalnym. Przewiezienie ojca na Gęsiówkę, do „lżejszego więzienia”. Pośredni kontakt z ojcem.
[02:05:42] Metoda odkrywania, gdzie kto siedzi w więzieniu dzięki zanoszonym paczkom. Więzienie dla kobiet „Toledo” przy ul. Namysłowskiej. W czasie studiów medycznych boh. dorabiał w pogotowiu – pomagał przetrzymywanym tam kobietom. Metoda ubecka – przebieranie więźniów akowców pracujących przy odbudowie Warszawy w niemieckie mundury, „sowiecka perfidia”. Stosunek boh. do ojca, ambiwalencja boh. wobec władzy komunistycznej, „bałem się tych sukinsynów”. [+]
[02:09:07] Wspomnienie najścia rodziny (ok. 1952 r.) przez komisję kwalifikującą do wykwaterowania z Warszawy. „Czuliśmy przez skórę, że coś się tu szykuje niedobrego”. [+]
[02:10:10] Zakończenie studiów przez mamę, nakaz pracy w bibliotece publicznej przy ul. Koszykowej jako kierownik informatorium. Losy ojca po przyjściu listu z Izraela – złagodzenie wyroku. Zatrudnienie ojca w brygadzie więźniów na dolnym Mokotowie przy budowie „osiedla dla ubowcow” w pobliżu Łazienek. Przywożenie jedzenia ojcu, wyjście ojca na wolność. Fałszywe zarzuty oskarżenia: „szli na rękę władzy hitlerowskiej” (mały kodeks karny).
[02:15:25] Dzięki listowi z Izraela zmiana wyroku na 6,5 roku więzienia. Po wyjściu z więzienia ograniczenie praw, konieczność meldowania się do 1957 r. Występowanie ojca o rehabilitację za odsiadkę i niesłuszne skazanie, „nie zostało wytarte” – możliwość szantażowania ojca, „był na cenzurowanym do końca życia.
mehr...
weniger

Żukowska Ewa

Żukowska Ewa

Instytut Pileckiego

Film