Wujec Ludwika

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0601

25 kwietnia 2019, Warszawa

2:37

Ludwika Wujec (ur. 1941, Lwów, zm. 2024, Warszawa) należy do najważniejszych i najdłużej działających członkiń opozycji demokratycznej. Opowiada o poznaniu późniejszego męża, Henryka Wujca, i powolnym wnikaniu w działalność opozycyjną pod jego wpływem, a także o wspólnej działalności opozycyjnej jako młodego małżeństwa z małym dzieckiem. Wspomina działalność w Prymasowskim Komitecie Pomocy Osobom Pozbawionym Wolności i Ich Rodzinom. Ludwika Wujec zmarła 26 maja 2024 w Warszawie.

[00:00:08] Panieńskie nazwisko bohaterki: Okrent. Urodzona w 1941 r. we Lwowie, oboje rodzice pochodzili z Łodzi, z ubogich, wielodzietnych żydowskich rodzin na Bałutach. Nazwisko panieńskie matki: Burgerman. Rodzice aktywni działacze „komunizujący”. Odsiadka ojca w więzieniu w Sieradzu, mama – działaczka związkowa.
[00:02:05] W domu matki było sześcioro dzieci (4 siostry i starszy brat), wszyscy działali w organizacjach lewicowych razem ze swoimi małżonkami. Brat w 1928 r. wyjechał zarobkowo do Brazylii, dzięki temu przeżył wojnę. Wszystkie siostry mamy razem z mężami i dziećmi oraz jej matka trafili do getta łódzkiego, zginęli w Chełmnie albo Oświęcimiu.
[00:02:10] Tata służył w II Armii Wojska Polskiego i zginął w masakrze pod Dreznem 25 kwietnia 1945 r. Starszy brat ojca wyjechał przed wojną do Brazylii, drugi przeszedł przez getto łódzkie, trafił do Oświęcimia i ocalał. Wrócił do Łodzi po wojnie, po czym wyjechał również do Brazylii. Łódź nazywał „cmentarzem”.
[00:04:20] Siostra ojca na początku wojny przedostała się do Lwowa (wojna niemiecko-bolszewicka). Trafiła do I dywizji piechoty, doszła do Berlina, wróciła do Łodzi, gdzie wyszła za mąż, urodziła syna, w 1968 r. wyemigrowali do Szwecji.
[00:05:18] Boh. przeszła ze Lwowa z mamą cały „szlak bieżeńców”: najpierw do kołchozu w stalingradzkoj obłasti, potem na Ural. Ojciec został, żeby bronić Lwowa, odnalezienie żony i córki, pozostanie na Uralu do 1946 r. Repatriacja do ciotki w Łodzi. Edukacja: przedszkole i szkoła podstawowa, przeprowadzka do Warszawy [+].
[00:06:27] Powrót z Uralu do Polski pociągiem towarowym przez miesiąc. Prezent urodzinowy od jednej z repatriantek: cukierek, zapamiętany lot cukierka przez wagon. [+] Ciotka pracowała w szkole partyjnej (potem Wyższa Szkoła Nauk Społecznych). Jan Grudziński załatwił mamie pracę w resortowych warsztatach krawieckich i szewskich przy Urzędzie Bezpieczeństwa. Pracowała kilka miesięcy – figuruje jako funkcjonariusz w aktach IPN. Matura mamy, zatrudnienie jako urzędniczki w centrali Textilimport w Łodzi, w Warszawie w biurze listów Polskiego Radia.
[00:10:46] 11-letnia szkoła Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci w Łodzi: fikołki na trzepaku, recytowanie na akademiach wierszyków po polsku i rosyjsku, wiersz „Słowo k’ towariszczu Stalinu” („Słowo do towarzysza Stalina”) po rosyjsku, wierszyk dziewczynki koreańskiej z czasu wojny koreańskiej. Szkolne kółko żywego słowa prowadzone przez Kazimierza Dejmka.
[00:13:10] Rola Michasia w Teatrze Nowym w „Horsztyńskim”, grała ze schowanymi warkoczami. Wyjazdy na spektakle do Łodzi. Przekonanie o przewadze komunizmu, pewność, że jest najlepszym możliwym ustrojem.
[00:16:30] Świadomość pochodzenia żydowskiego i antysemityzmu od czasu pobytu w ZSRR. Przekazanie przez mamę informacji o zamordowaniu rodziny w obozach koncentracyjnych. Niemieccy jeńcy z obozu w Krasnouralsku. [+]
[00:18:20] W Łodzi po wojnie wielu Żydów repatriantów. Stosy ułożonych równo cegieł – pozostałości domów rozebranych w poszukiwaniu żydowskich skarbów. [++] Koleżanki-Żydówki z klasy – dzieci Holokaustu z Polski, Białorusi.
[00:20:38] Wyjazdy kolegów po 1956 r. do Izraela. Wyjazd do Brazylii na wesele kuzyna (100 dolarów). Kontrasty w Brazylii: bogactwo i bezdomność nie do zaakceptowania przez boh.
[00:23:38] Opowieści mamy o idei władzy robotniczej i komunizmie. Wspomnienie przedwojennego łódzkiego teatru robotniczego [Witolda] Wandurskiego. Idea sprawiedliwości społecznej jako norma podstawowa, stawanie w obronie słabszych i krzywdzonych. W liceum wiele przedwojennych profesorek, które się bały mówić prawdę o historii: „ja tak muszę mówić”.
[00:26:15] Udział w 1956 r. w wiecach, przemówienie Gomułki na pl. Defilad, nadzieja i entuzjazm – kara w szkole za udział w wiecu. Likwidacja „Po Prostu” w 1957 r. – pismo czytała w Brazylii, zabawy przysłowiami. „Nie wszystko złoto, co się świeci” zamienione na „Nie wszystko zło to, co się święci”.
[00:28:31] Mieszkanie przy Noakowskiego 26, przy [gmachu głównym] Politechniki Warszawskiej. Gaz łzawiący podczas protestów studenckich. Żeńskie liceum. Kolega z korpusu kadetów opowiedział o Towarzystwie Społeczno-Kulturalnym Żydów w Polsce (TSKŻ) przy Nowogrodzkiej 5. Spotkanie „fantastycznych rówieśników”, Alik Smolar. [+]
[00:31:48] Wyjazd na obóz młodzieżowy organizacji Joint [American Jewish Joint Distribution Committee]. Indoktrynacja syjonistyczna. Matura w 1958 r., początek studiów, poznanie przyszłego męża Henryka. Brak zainteresowania studiowaniem, rezygnacja po kilku latach. Praca: nauczycielka matematyki i fizyki w szkole podstawowej przez 18 lat. Odejście na rzecz KOR i Solidarności.
[00:35:44] Zainteresowanie polityką „od zawsze”. Spotkania klubu dyskusyjnego założonego m.in. przez Henryka Wujca i Marka Tabina (filozofia, socjologia). Przewodnicząca rady wydziałowej ZSP [Zrzeszenie Studentów Polskich]. Pierwsza akcja polityczna w 1962 r.: protest wobec nagonki prasowej na akademicką pielgrzymkę do Częstochowy. Przynależność do ZMS.
[00:39:32] Klub Polityczny ZMS zorganizowany przez Jacka Kuronia i Karola Modzelewskiego na Uniwersytecie Warszawskim, wykłady polityczne. Z inicjatywy Kuronia protest studentów Wydziału Fizyki i Matematyki w obronie aresztowanego za przekonania kolegi Marka Kordosa. Delegacja studentów do: prokuratury, komitetu wojewódzkiego PZPR, komitetu dzielnicowego PZPR, do rektora Turskiego (boh. w prokuraturze). Wypuszczenie Kordosa.
[00:43:37] W efekcie rozwiązanie klubu politycznego ZMS i Klubu Raczkujących Rewizjonistów Michnika [Klub Poszukiwaczy Sprzeczności] po przemówieniu Gomułki na plenum [KC PZPR]. Proces sądowy Kuronia i Modzelewskiego w 1964 r. Wykłady Kuronia w TSKŻ z pedagogiki dla wychowawców kolonijnych. Znajomość walterowców (Jan Lityński).
[00:46:20] Silne zaangażowanie polityczne w Marcu 1968. Praca boh. w szkole, przyjaźń z Henrykiem, wówczas studentem (rok 1967/68). Krótkie małżeństwo z Markiem Tabinem. Przepisywanie ulotek o wiecu, zbieranie podpisów w obronie Michnika i Szlajfera. Zawrócenie 8 marca taksówki boh. na rogu Świętokrzyskiej i Krakowskiego Przedmieścia z powodu wiecu na UW.
[00:49:30] Pierwsze aresztowania, wyrzucanie ze studiów, antysemicka nagonka w prasie. Namawianie boh. do wyjazdu przez ciotkę (wyjechał kuzyn Stefan), argumenty za pozostaniem w Polsce. Dobra atmosfera w szkole przy Parkowej [+]. Główna fala wyjazdów w pierwszej połowie 1969 r. Propozycja przejścia do szkoły przy ul. Sadowej, namowa koleżanki Okoniowej, „problematyczne” pochodzenie żydowskie.
[00:54:30] Nagonka antysemicka na rodziców uczniów, m.in. córka Adama Bromberga [szefa wydawnictwa PWN]. W szkołach (przy Parkowej i Nowowiejskiej) wiele dzieci dygnitarzy partyjnych, ubeckich i wojskowych pochodzenia żydowskiego.
[00:56:20] Pierwszy rok w szkole przy Sadowej – 1968/69. Pożegnanie uczniów, którzy „wyjeżdżali na zawsze”. Dworzec Gdański – „wyjazdy bez przerwy”, „jakby się świat skończył, jakby wszyscy wyjechali”: przyjaciele ze studiów, z TSKŻ. „Mama się skurczyła” [ze strachu].
[00:58:37] Odnalezienie sensu dzięki Henrykowi Wujcowi i jego przyjaciołom z warszawskiego KIK (Klub Inteligencji Katolickiej). Wyjazdy na obozy wędrowne. Telefon od Ludwika Stommy: „nie wszyscy Polacy są antysemitami” [++].Poznanie w KIK m.in. księdza [Bronisława] Dembowskiego. Spotkania w kościele przy ul. Piwnej.
[01:02:08] Dystans i onieśmielenie wobec [Tadeusza] Mazowieckiego. Potrzeba zrozumienia polskiej historii. Proces Jana Lityńskiego i Seweryna Blumsztajna (odwaga głoszenia poglądów z ławy oskarżonych). Organizowane przez kilka lat (przez Jana [Lityńskiego], Wojciecha Arkuszewskiego i Jana Tomasza Lipskiego) seminarium. Uczestnicy: komandosi, byli harcerze Czarnej Jedynki, KIK-owcy, poznawanie historii PRL, wybór lektur i prasy: Adam Michnik. O ruchu ludowym opowiadał [Władysław] Bartoszewski.
[01:08:48] Światopogląd boh.: wyrosły z ideałów komunistycznych, wpływ KIK, „zdrowy miszmasz”. Sprawiedliwość społeczna, równość, brak wykluczenia, laickość, racjonalizm. Brak fanatyzmu i przemocy. Wspólne czytanie Biblii na przemian z lirykami Majakowskiego – otwartość na inne myślenie i odczuwanie. [+]
[01:13:03] W 1984 r. jednostronny ślub kościelny z Henrykiem Wujcem, udzielał Jacek Salij. Opinia rodziny Wujca o działalności politycznej. Podpisanie przez Wujca listu przeciwko zmianom w konstytucji nt. kierowniczej roli partii [List 59 z 1975 r.] (Urszula Doroszewska). Codzienna obecność Henryka Wujca na rozprawach procesu ursuskiego w 1976 r.
[01:18:50] Stereotypowe myślenie ubeków: mężczyźni działają, kobiety siedzą w domu. Podobieństwo sytuacji z Heleną Łuczywo: pomoc robotnikom z Ursusa i jednocześnie opieka nad własnymi małymi dziećmi. Głównym aktywistą w rodzinie był Henryk Wujec, sytuacja rodziny Łuczywo.
[01:21:47] Początek wydawania „Robotnika” w 1977 r.: dwa małżeństwa (Wujec, Łuczywo) nierozłączne. Aktywność mężów na zewnątrz. Do czasu stanu wojennego kobiety nie były represjonowane.
[01:24:24] W pierwszej połowie lat 70. sporadyczne działania opozycyjne. Motywacja do stopniowego zaangażowania: silna emocjonalna więź z opozycjonistami, „wstyd było się wycofać”. W 1976 r., po śmierci [Stanisława] Pyjasa, aresztowanie współpracowników KOR-u (Henryk Wujec zatrzymany), wizja realnego zagrożenia.
[01:29:40] Internowanie boh. w grudniu 1981 r., przekonanie o tym, że nie można nic powiedzieć w śledztwie. „Więzienie kaszko-mannowe”, względnie łagodne. Lepsze traktowanie inteligencji warszawskiej, gorzej na prowincji: „tamci to byli odważni”.
[01:31:55] Wprowadzenie stanu wojennego, Henryk Wujec był w Gdańsku na Komisji Krajowej „Solidarności”. Pierwsza reakcja boh.: przerażenie, zamarcie z bezruchu, poczucie, że „świat się skończył”.
[01:34:38] Relacja mamy i syna Pawła z zajść w Regionie Mazowsze: otoczenie przez milicję, w środku działacze „S” wynosili materiały i sprzęt. Zatrzymanie Henryka Wujca, pomoc sąsiadów, ukrycie dyktafonu i maszynopisu wywiadu, który przeprowadzili z Wujcem Andrzej Friszke i Andrzej Paczkowski. Powstrzymanie funkcjonariuszy SB przed wyłamaniem drzwi przez sąsiadki i robotników z pobliskich hoteli robotniczych. [+]
[01:38:48] Podejmowanie pierwszej akcji przez kobiety. W sąsiednim bloku Andrzej Celiński krzyczał z balkonu: „aresztują Solidarność!”. Spotkanie opozycjonistów zorganizowane przez Helenę [Łuczywo] we wtorek przed południem, aresztowanie boh. w poniedziałek wieczorem, „więc się nie nadziałałam”.
[01:40:07] Helena i Witold [Łuczywo] nie wrócili do domu 13 grudnia [1981], od razu zeszli do podziemia. Przewiezienie boh. do ośrodka odosobnienia na Olszynce Grochowskiej, a Henryka Wujca do Białołęki. Początkowy brak kontaktu z mężem – przekazywanie informacji przez syna podczas widzeń. Po miesiącu w Olszynce Grochowskiej przewieziona do ośrodka internowania w Gołdapi. Amnestia dla internowanych na 22 lipca, kobiety wypuszczono wcześniej, boh. – 17 marca [1982] po interwencji Episkopatu – zaskoczenie boh.
[01:43:04] Życie internowanych, „wykłady” boh., „udomowienie celi”, zorganizowanie zabawy karnawałowej, piosenki „marcowe” i nowe, własne. Kontakt z Komitetem Prymasowskim po wyjściu, paczki z pomocą zagraniczną w kościele Św. Marcina, Jacek Fedorowicz. Henryk Wujec internowany w Białołęce.
[01:46:07] Propozycja wobec Hanny Fedorowicz zaangażowania w prace Komitetu Prymasowskiego, praca przez kilka miesięcy. „Gorące polityczne nazwisko” boh., obawy syna przed zaangażowaniem w dalszą działalność. Regularne przekazywanie informacji o represjach „świeżo z KP” do „Tygodnika Mazowsze”, relacje z procesów sądowych opozycjonistów.
[01:49:18] Przeniesienie Henryka Wujca we wrześniu 1982 z Białołęki na Rakowiecką (z internowania „wsadzony do pudła”). Wspomnienie z poczekalni na Rakowieckiej – oczekiwanie z synem godzinami na widzenie. Wyjście Henryka Wujca z więzienia w 1984 r. jako jednego z ostatnich KOR-owców. Kolejne aresztowanie męża, prewencyjnie na 3 miesiące [czerwiec–wrzesień 1986] po złapaniu Zbigniewa Bujaka. Zaangażowanie się boh. w działalność w „Tygodniku Mazowsze” na pełen etat, rzucenie pracy w szkole w 1981 r. Pismo Regionu Mazowsze [NSZZ „Solidarność”] „Niezależność”, obsługa II tury Zjazdu „S”. Cykl produkcyjny „Tygodnika Mazowsze”: zbieranie informacji w ciągu tygodnia, w weekend przygotowywanie tekstów do druku „w tajnym mieszkaniu”, brak kontaktu ze światem zewnętrznym.
[01:55:29] Praca w Komitecie Prymasowskim, opiekunem był ksiądz Bronisław Dembowski, patronował biskup [Władysław] Miziołek. Formalnie zarządzał komitetem szwagier księdza Władysław Rodowicz. Struktura komitetu: sekcja informacyjna – na furcie, sekcja rodzin – do kontaktów z rodzinami poszkodowanych, zbieranie zapotrzebowania od rodzin, kartoteka rodzin poszkodowanych (m.in. Jacek Sieradzki, Paweł Konic, Iza Jarosińska), sekcja „umysłowa” (głównie członkowie KIK): spisywanie relacji więźniów.
[01:59:40] W Komitecie Prymasowskim przewaga literatów i aktorów. Grupa objeżdżająca obozy internowania (na początku m.in. Daniel Olbrychski, Kalina Jędrusik). Ogromne zaangażowanie Mai Komorowskiej i Anny Trzeciakowskiej, lekarka Zofia Kuratowska. Anna Szymańska – dziennikarka radiowa, Małgorzata Piotrowska z KIK, Wojciech Sawicki z KIK. Paczkarnia, gdzie się szykowało paczki dla internowanych i rodzin, a także dla ukrywających się w podziemiu. Małe rozmiary ubrań oznaczały Jana Lityńskiego. [+]
[02:04:20] Sekcja prawna oferująca pomoc prawną rodzinom i działaczom internowanym, aresztowanym, obsługa na kolegiach ds. wykroczeń, zapomogi na grzywny (adwokacji Jerzy Woźniak, Edward Wende, Zofia Adamowicz).
[02:05:28] „Apteka” dostarczającą leki i organizująca pomoc lekarską, wybitny farmaceuta prof. [Tadeusz] Chruściel, „świetni lekarze”: Zofia Kuratowska, Irena Głowaczewska, Ewa Wolak – przeprowadzali wywiady medyczne z wypuszczonymi z więzień osobami. Ewa Krasińska, Irmina Ossowska z Instytutu Historii PAN – prowadziły dokumentację, spisywały relacje, które dziś znajdują się w archiwum państwowym [Archiwum Akt Nowych]. Jan Kossakowski pełnił w komitecie rolę kierowcy.
[02:08:40] Wielu bezimiennych pracowników Komitetu Prymasowskiego: „bramkarze” pilnujący porządku, dwie studentki informatyki, które zostały łączniczkami, a następnie pomagały „Bimonowi” [Mieczysław Prószyński] układać programy do łamania gazet (np. „Tygodnika Mazowsze”). „Raczej nie było tam agentów SB”. Danuta Szaflarska pracowała „cichutko” w paczkarni.
[02:11:00] Najście SB w 1988 r. na zebranie „Tygodnika Mazowsze” w mieszkaniu Tomasza Burskiego. Spotkania „u sławnych ludzi, bo trudniej zatuszować wpadkę”. Mieszkania Danuty Szaflarskiej na Starówce, [Antoniego] Marianowicza przy ul. Śniadeckich. Tajne życie podziemne współpracowników Komitetu Prymasowskiego: boh. przygotowywała „Tygodnik Mazowsze”, była łączniczką, przekazywała informacje do TKW [Tymczasowej Komisji Wykonawczej], przynosiła pieniądze z TKW na pomoc represjonowanym. Małżeństwo, które przygotowywało i dostarczało relacje do Komitetu Helsińskiego. Kolportaż bibuły w KP, pomimo zakazu Władysława Rodowicza, „bibułą aż furczało”.
[02:14:29] Legalna charytatywna działalność Komitetu Prymasowskiego kryjąca działalność nielegalną. Z inicjatywy SB ataki na pracowników komitetu: pobicie wolontariuszy, wywiezienie do lasu. Skarbnik Regionu Mazowsze Mirosław Odorowski, przechowywanie pieniędzy u sióstr [franciszkanek] z klasztoru przy Piwnej 9. „Piękna zakonnica z klasztoru w Lublinie” była łączniczką z Regionem Mazowsze. Grażyna Staniszewska skontaktowała z boh. Janusza Okrzesika z Regionu Podbeskidzie, poszukującego części zapasowej do powielacza. [+]
[02:17:42] Apatia w „Solidarności”: nieudane strajki wiosenny i jesienny w 1988 r. Relacjonowanie strajków górniczych w Jastrzębiu dla „TM”. Świadomość, że należy wyjść z podziemia, słabnięcie zarówno opozycji, jaki i władzy. Powstawanie i próby rejestracji komisji zakładowych „S” w poszczególnych zakładach z inicjatywy Stanisława Możejki z Pomorza Zachodniego.
[02:20:00] Jawna inicjatywa : TERESA – Tymczasowa Rada Solidarności utworzona przez przedstawicieli regionów. Ostatecznie powstanie Krajowej Komisji Wykonawczej (KKW) oraz w kontrze Grupy Roboczej. Pomysł skupienia wokół Lecha [Wałęsy] grona intelektualistów (pisarzy, aktorów, artystów, działaczy związkowych) i utworzenia komitetu doradczego – w przyszłości: Komitet Obywatelski. Komisje tematyczne przygotowujące stanowiska na obrady Okrągłego Stołu. Henryk Wujec został sekretarzem komitetu, pomagali mu Jacek Moskwa i Kazimierz Wóycicki. Spotkania przygotowujące w KIK-u. Przydział asystentów dla przewodniczących stolików/podstolików, rekrutujących się spośród dziennikarzy prasy podziemnej – na bieżąco dostęp do informacji prasowej z pierwszej ręki. Dziennikarze podziemnych agencji m.in. z Wydawnictwa Społecznego „KOS” („Komitet Oporu Społecznego”), „PWA” („Przegląd Wiadomości Agencyjnych”), „Samorządnej Rzeczpospolitej”. [+]
[02:24:07] Boh. była asystentką Tadeusza Mazowieckiego (poznali się w 1977 r. na głodówce w kościele św. Marcina) przy stoliku ds. pluralizmu związkowego, przy Bronisławie Geremku (stolik polityczny) był Piotr Pacewicz, przy stoliku reform gospodarczych prof. Witolda Trzeciakowskiego była Marta Woydt.
[02:26:00] Spotkania przygotowawcze w Magdalence. Ogólnopolski dobór przedstawicieli do Okrągłego Stołu (Andrzej Wielowieyski w KIK-u, Henryk Wujec spośród działaczy „S”). Wątpliwy mit Magdalenki, wypowiedź Grażyny Staniszewskiej. Początkowa duża nieufność stron przy Okrągłym Stole.
[02:31:11] Wybory 4 czerwca 1989 r. – niepewność, piękna pogoda, wszędzie plakaty Garry’ego Coopera, pierwsze komunikaty, radość. Zmiana ordynacji wyborczej w trakcie II tury, co pozwoliło kandydatom PZPR wejść do parlamentu. Oburzenie boh.: „zgniły kompromis”. Refleksja boh: dokonanie wielkich zmian małymi kroczkami, nikt się tyle nie spodziewał. „Zadowolona jestem”.
mehr...
weniger

Lang Krzysztof

Kwaśniewski Maciej

Instytut Pileckiego

Film