Anastazja Sobocińska z d. Czyżewska (ur. 1931, Białobrzegi), najstarsza z sześciorga dzieci Konstantego i Heleny Czyżewskich. Jej ojciec przed wojną zajmował się m.in. handlem rybami, pracował u niego wówczas Jan Szostak, późniejszy funkcjonariusz UB, znany jako „kat Augustowa”. Oprócz tego Konstanty Czyżewski był dzierżawcą części Kanału Augustowskiego i pobierał podatki za korzystanie z tego odcinka. We wrześniu 1939 r. Konstanty Czyżewski dostał powołanie do wojska, ale niebawem wrócił do domu. W 1941 r. po wejściu Niemców gospodarstwo rodziny p. Anastazji doszczętnie spłonęło i przenieśli się do Augustowa. Anastazja Sobocińska uczestniczyła wówczas w tajnych kompletach, pomagała też mamie przy gospodarstwie w nowym domu, bo ojciec został aresztowany za zabicie wieprza. W 1944 r. Niemcy wypędzili ich z Augustowa i do stycznia 1945 r. ukrywali się u rodziny i znajomych we wsiach na północ od Augustowa. W styczniu 1945 rodzina wróciła do domu w Augustowie, ojciec założył sklep z butami i materiałami odzieżowymi oraz prowadził gospodarstwo. Ostrzeżony przed aresztowaniem, uciekł do Łodzi. Anastazja Sobocińska po ukończeniu szkoły podstawowej rozpoczęła naukę w Liceum Administracyjno-Handlowym w Żyrardowie – w ten sposób była bliżej ukrywającego się ojca. Uczyła się w Żyrardowie w latach 1951-1952, ale nie ukończyła tej szkoły i wróciła do Augustowa. W 1953 r. rozpoczęła naukę w szkole zawodowej, jednocześnie pracowała jako księgowa w internacie. W 1954 r. przeniosła się do Wojskowego Domu Wypoczynkowego, gdzie pełniła funkcję księgowej i bibliotekarki. W latach 1955-1976 była księgową w Augustowskim Przedsiębiorstwie Budowlanym. W 1960 r. wyszła za mąż.
more...
less
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1931 r. w Białobrzegach. Przedstawienie rodziców: Heleny i Konstantego Czyżewskich.
[00:00:50] Dziadkowie mieli gospodarstwo rolne w Białobrzegach i tam mieszkała rodzina, ojciec dzierżawił Kanał Augustowski i miał kiosk z rybami na rynku w Augustowie – system dostarczania ryb klientom, dojazdy rowerem do pracy. Życie na wsi przed wojną.
[00:03:55] W 1939 r. ojciec został zmobilizowany, dostał się do sowieckiej niewoli i po ucieczce z transportu wrócił do domu. We wrześniu 1939 boh. była świadkiem zatrzymania przez czerwonoarmistów samochodu z polskimi żołnierzami, których zastrzelono. Sowieci zabili także pana Świętkowskiego. Dwaj polscy żołnierze zostali ranni, jeden z nich leżał w domu boh., drugi był w domu Czajkowskich – wyjazd rannych do szpitala w Augustowie.
[00:09:00] W gospodarstwie pracowali robotnicy najemni. W 1914 r. rodzina wyjechała na wschód i podczas I wojny mieszkała w Lipsku za Mińskiem – powrót do Białobrzegów w 1919 r. Odławianiem ryb trudnili się miejscowi rybacy. Ojciec arendował kanał od Augustowa do śluzy Dębowo. Żywe ryby przywożono z okolicznych jezior. Jan i Piotr Szostakowie pilnowali skrzyń z rybami i rozwozili zamówiony towar. Po wojnie obydwaj pracowali w Urzędzie Bezpieczeństwa, Jan był komendantem UB w Augustowie.
[00:17:25] Boh. chodziła do szkoły państwa Czajkowskich w Białobrzegach, śpiewu uczył pan Ken. Do wybuchu wojny ukończyła trzy klasy. Podczas sowieckiej okupacji uczono języka rosyjskiego.
[00:18:40] Ojciec znał język rosyjski i pracował jako poborca podatków – oskarżenie i aresztowanie. Ojciec przebywał w więzieniu w Grodnie – panujące tam warunki. Zbombardowanie budynku przez sowietów – odkopanie spod gruzów ojca i jego kolegi pana Wielgata, pozostali współwięźniowie zginęli. [+]
[00:22:15] Podczas okupacji niemieckiej rodzina mieszkała w Augustowie przy ul. 3 Maja, niedaleko był niemiecki posterunek – boh. widziała przywożone osoby, więźniów przetrzymywano w piwnicy w szkole. Sytuacja w 1941 r. – dziadek podejrzewał, że wystrzały oznaczają manewry. Podczas walk rodzina schroniła się w piwnicy, matka wypuściła zwierzęta z płonących budynków. Niemcy zgromadzili mężczyzn ze wsi na jednym z podwórek, gajowy Wieczorek rozmawiał z żołnierzami. Mężczyzn zabrano do parku w Augustowie – wypuszczenie po interwencji przedwojennego komendanta policji Piwiańskiego. [+]
[00:31:15] Po zajęciu Grodna przez Niemców ojciec wrócił do domu. Sytuacja rodziny po aresztowaniu ojca przez sowietów. Po pożarze rodzina przeprowadziła się do Augustowa i zamieszkała w domu po znajomych Żydach wysiedlonych do getta. Przed wojną w Białobrzegach mieszkał jeden Żyd, właściciel sklepu spożywczego.
[00:34:24] Rodzina miała wyznaczony termin deportacji na niedzielę 22 czerwca, plany sowietów pokrzyżował niemiecki atak. Ciotka, żona hallerczyka, która też miała być wywieziona, uciekła z rodziną do Polkowa.
[00:36:32] Podczas niemieckiej okupacji boh. nie chodziła do szkoły, ale uczyła się prywatnie. Ojciec zajmował się gospodarstwem w Białobrzegach. Żydzi, właściciele augustowskiego mieszkania, przed wojną handlowali końmi – w stajniach trzymano zwierzęta uratowane w Białobrzegach. Żydzi z getta pracowali na terenie miasta – rzucanie chleba. Likwidacja augustowskiego getta. Boh. słyszała o Żydach ukrywających się w Strękowiźnie. Cztery osoby ukrywały się w domu państwa Popków przy ul. Sosnowej, po wojnie jednego z mężczyzn zastrzelili Rosjanie. Do mieszkania rodziny w Augustowie kilka razy przychodziła właścicielka z getta.
[00:45:35] Boh. była świadkiem przywożenia aresztantów na posterunek, potem odwożono ich do więzienia w szkole. Ojciec oddawał Niemcom kontyngenty, był też wzywany do różnych prac.
[00:48:00] Po zabiciu wieprza ktoś doniósł Niemcom, podczas rewizji mięsa nie znaleziono i aresztowano babcię, potem ojca, który po jakimś czasie został zwolniony. Więźniowie z aresztu rozkopywali górkę i wywozili piach nad rzekę. Dzieciaki nosiły jedzenie aresztantom, pewnego dnia boh. została prawie złapana przez Niemca – ucieczka do lasu przed strzelającym żandarmem. [+]
[00:56:55] Sąsiedzi w domu przy ul. 3 Maja. W oficynie mieszkała Rosjanka z siostrą i szwagrem. Boh. grała z koleżankami w klasy i w piłkę.
[01:01:32] Boh. pasła konie i krowy, sposoby wsiadania na konia. Młodszymi siostrami opiekowała się babcia. W polu często pracowały Rosjanki. Augustów podczas okupacji.
[01:05:30] Wyjazdy rodziny z Białobrzegów do kościoła w Augustowie. Podczas sowieckiej okupacji boh. i siostra przygotowywały się do Pierwszej Komunii. Wspomnienie babci Kowalewskiej. Stan budynku kościoła po bombardowaniu – po wojnie boh. brała udział w odgruzowywaniu.
[01:09:30] Sytuacja przed ofensywą Armii Czerwonej w 1944 r. – ojciec zrobił schron na podwórku. Podczas bombardowania pobliskiego szpitala babcia została zraniona odłamkiem. Rodzice ukrywali się z krowami i końmi w lesie w Neckim Borku – wypędzenie mieszkańców Augustowa, w tym boh. z babcią i dwiema siostrami, dotarcie do ciotki mieszkającej w Janówce. W tym czasie matka szukała rodziny w Augustowie, potem dotarła do Janówki i boh. poszła z nią do lasu.
[01:14:38] Front zatrzymał się na Kanale Augustowskim – sytuacja ludzi ukrywających się w Neckim Borku. Ucieczka do Netty, gdzie zatrzymano się u państwa Kasjanów. Zabranie zwierząt z lasu. Tułaczka rodziny, zmiany miejsca pobytu. Okoliczności zgubienia się w lesie podczas drogi do Józefowa – zatrzymanie przez Niemców, którzy zaprowadzili boh. do gajówki. Efekty niemieckiej obławy na partyzantów. Dotarcie do rodziny w Józefowie – wyjazd z ojcem do Augustowa, gdzie odkopano ukryte rzeczy. [+]
[01:29:20] Boh. została na noc w Janówce u ciotki, następnego dnia rodzice mieli po nią przyjechać – spalenie Józefowa. Rodzice zatrzymali się u krewnych w Strękowiźnie. Sytuacja na froncie do 9 stycznia 1945 r. Niemcy wypędzili mieszkańców Janówki i sąsiednich wsi – przejazd furmanek błotnistą drogą. Ubranie boh. W Kamionce rodzina skręciła do lasu i dotarła do wsi Reszki. Droga do Rajgrodu, gdzie rodzina odłączyła się od kolumny uciekinierów i wróciła do lasu koło Grabowa, gdzie wuj zrobił szałas. Do 23 grudnia przebywano w lesie – wyjazd do Wielkiej Pruskiej. [+]
[01:40:18] Po wyzwoleniu matka zabrała boh. do Augustowa. Wspomnienie gwałtu i morderstwa dokonanego na nastolatce przez Niemca.
[01:44:12] Po przeprowadzce z Białobrzegów do Augustowa w 1941 r. urodziła się najmłodsza siostra Jadwiga. Brat Marek urodził się po wojnie. W styczniu 1945 r. rodzina wróciła do mieszkania w Augustowie, gdzie ojciec otworzył sklep z materiałami i butami. Po jakimś czasie dwa pokoje z wejściem od ulicy zajęła Służba Polsce, w mieszkaniu kwaterowali także dwaj radzieccy oficerowie, potem rodzina musiała się wyprowadzić – przeniesienie do sąsiedniego domu.
[01:50:02] Po sąsiedzku był Urząd Bezpieczeństwa – odgłosy bicia podczas przesłuchań. Szefem urzędu był dawny pracownik ojca Jan Szostak, jego brat Piotr także pracował w UB. Aresztowania i przywożenie mieszkańców okolicznych wsi. Stan zdrowia jednego ze znajomych, który został wypuszczony z aresztu. Pewnej nocy przyszli ubecy, którzy kazali ojcu zaprzęgać konia – wyjazd do Strękowizny po krewnych matki, jeden z nich właśnie wrócił z robót w Niemczech. Dwaj aresztowani bracia: Jan i Władysław, byli przetrzymywani w Domu Turka, Jana zabito, Władysław siedział w więzieniu 8 lat. Trzeci brat, Józef Chilmon, wyjechał do Olsztyna, na Boże Narodzenie w 1945 r. jechał do domu i został zatrzymany – zginął podczas próby ucieczki. Najstarszy z czterech braci Chilmonów został wcielony do Armii Czerwonej i zginął na froncie. [+]
[02:06:10] Powód aresztowania dwóch kuzynek z Mikaszówki, które skazano na karę więzienia. Bracia Szostakowie mieszkali przy ul. Rybackiej.
[02:08:38] Bracia Szostakowie byli podczas okupacji w partyzantce – powody aresztowań podczas obławy. Wspomnienie radzieckich oficerów, którzy kwaterowali w mieszkaniu, jeden z nich zostawił boh. album ze zdjęciami mostów w Leningradzie.
[02:11:45] Ojciec był właścicielem sklepu, znajomy ostrzegł go przed aresztowaniem – okoliczności ucieczki ojca, który ukrywał się przez sześć lat, do 1956 r. Boh. przez dwa lata chodziła do Liceum Administracyjno-Handlowego w Żyrardowie i jako jedyna z rodziny miała kontakt z ojcem, który ukrywał się m.in. w Łodzi. Rodzina była obserwowana przez UB – oblanie funkcjonariusza wodą. Incydent z żołnierzem i ubowcem, który zaglądał w okna. [+]
[02:24:25] Ucieczka ojca z restauracji, do której wszedł ubek z Augustowa. Jeżdżąc do ojca boh. rozglądała się, czy nikt jej nie śledzi. Ojciec ukrywając się miał dokumenty zmarłego stryja. Pracował jako nocny stróż w fabryce włókienniczej i na fermie lisów, doświadczenie w robieniu sieci rybackich wykorzystywał robiąc siatki na zakupy. W ciągu sześciu lat ukrywania się ojca rodzice widzieli się tylko raz – spotkanie w Częstochowie. [+]
[02:31:30] Po zlikwidowaniu UB w Domu Turka miała siedzibę milicja. Rodzina Jana Szostaka – jego żona, z domu Romanowska, była chrzestną matką najmłodszej siostry boh., jedna z jego córek mieszka do dziś w Augustowie. Próba napadu na Szostaka. Ojciec wrócił do domu w 1956 r. Siostra zaprosiła na ślub swoją chrzestną i Jan Szostak był na weselu. Po aresztowaniu braci Chilmonów ich matka szukała pomocy u Romanowskich.
[02:41:15] Po powrocie ojca kupiono działkę w Augustowie od pani Rozmysłowicz – jej konflikt z rodziną swojego zmarłego męża. Wynagrodzenie dla adwokata Sipowicza.
[02:45:44] W 1953 r. boh. podjęła pracę jako księgowa w internacie szkoły zawodowej w Augustowie. W 1954 r. zaczęła pracę w Wojskowym Domu Wypoczynkowym, rok później przeszła do Augustowskiego Przedsiębiorstwa Budowlanego – trudności ze skierowaniem do pracy, pomoc dyrektora Kozłowskiego. Zamążpójście boh. i jej sióstr.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.