Franciszek Batory (ur. 1929, Werynia) jest młodszym bratem Józefa Batorego, członka IV Zarządu Głównego WiN, zamordowanego 1 marca 1951 r. Ich ojciec Jan był działaczem Stronnictwa Ludowego, znał Wincentego Witosa. Franciszek Batory podczas niemieckiej okupacji pomagał rodzicom w prowadzeniu dużego gospodarstwa rolnego, udzielał się także jako kurier druków konspiracyjnych. 28 maja 1945 został aresztowany, zwolniony po trzech miesiącach. Po zdaniu z wyróżnieniem egzaminu maturalnego podjął studia historyczne na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Zmuszony do rezygnacji z powodu „złego pochodzenia”, w kwietniu 1953 został wcielony do wojska i skierowany do tzw. Wojskowych Batalionów Pracy. Pracował w KWK „Generał Zawadzki” w Dąbrowie Górniczej. Po wyjściu z wojska ukończył studia pedagogiczne i przez wiele lat pracował jako nauczyciel w Kolbuszowej. W 1950 r. był świadkiem procesu IV Zarządu Głównego WiN, w którym skazano na śmierć m.in. jego starszego brata Józefa.
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1929 r. w Weryni koło Kolbuszowej.
[00:00:32] Ojciec Jan Batory służył w armii austriackiej, w okresie międzywojennym był prezesem Polskiego Stronnictwa Ludowego „Piast” – działalność społeczna. W domu bywał przyjaciel ojca Wincenty Witos. Rodzina miała duże gospodarstwo rolne, w którym sezonowo pracowali chłopi z Weryni. Boh. pochodzi z wielodzietnej rodziny, jego najstarsza siostra urodziła się w 1912, a brat Józef w 1914 r.
[00:05:52] Kuzyn gen. Augustyn Gruszka po ewakuacji w 1939 r. służył w Polskich Siłach Zbrojnych w Wielkiej Brytanii. Starszy brat Józef ukończył liceum w Kolbuszowej w 1935 r. i rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po wybuchu wojny brał udział w kampanii wrześniowej jako porucznik. Po ucieczce z niemieckiej niewoli brat wrócił do domu i rozpoczął działania w konspiracji, był członkiem oddziału AK „Kefir”. Współpraca brata z pracownicą poczty, łączniczką Krystyną Mytych – przechwytywanie niemieckich listów.
[00:10:30] Józef Batory często zatrzymywał się w mieszkaniu ciotki Walerii Karkutowej w Kolbuszowej. Wuj Stanisław Karkut był granatowym policjantem i jednocześnie sekretarzem oddziału AK „Kefir” – zachowywanie zasad konspiracji.
[00:12:46] Podczas okupacji boh. pomagał bratu Józefowi w działalności konspiracyjnej – wyjazdy zdezelowanym rowerem do Kolbuszowej, do warsztatu mechanika Zielińskiego. Boh. nie był świadomy, że przewoził meldunki „rowerem-konspiratorem”. [+]
[00:18:30] Wspomnienie Jana Bytnara „Rudego”, urodzonego w Kolbuszowej w 1921 r.
[00:19:53] Ofensywa Armii Czerwonej – walki o Kolbuszową w lipcu 1944 r. Podczas Akcji Burza brat August Batory i Teodor Mytych ps. „Soplica” wyruszyli z częściami radiostacji do Tarnobrzegu – przeprawa przez linię frontu, we wsi Majdan Królewski zostali zatrzymani przez Niemców, Teodora Mytycha zatrzymano i wypuszczono, August przedarł się przez linie niemieckie i ślad po nim zaginął. Boh. nie pozwolono ruszyć na poszukiwanie brata.
[00:25:52] Po zakończeniu Akcji „Burza” brat Józef został wyznaczony przez kpt. Kordyszewskiego „Borynę” do zorganizowania pogrzebu wojskowego żołnierzy AK poległych podczas akcji. Na pogrzebie byli Rosjanie, szeregowcy i oficerowie. Po uroczystości brat uciekł z Kolbuszowej.
[00:27:05] Pod koniec lipca przed domem zatrzymała się bryczka z czterema cywilami i brat rozmawiał z nimi, potem okazało się, że był to zwiad Armii Czerwonej. Kilka dni później boh. widział gen. Koniewa, który miał kwaterę we wsi Mazury.
[00:29:50] Brat uciekł do Rzeszowa i dalej działał w podziemiu, w Inspektoracie „Rzemiosło”. Potem wyjechał do Krakowa.
[00:31:00] 26 maja 1945 r. milicjanci i ubecy otoczyli gospodarstwo. Po wyzwoleniu brat Stefan został aresztowany przez oficera NKWD Spaszczańskiego i wywieziony do Stalinogorska, gdzie pracował w kopalni. W dniu obławy w domu był boh. i siostry. Nie mogąc aresztować Józefa obrabowano gospodarstwo, zabierając m.in. wypiek chleba. Rozmowa siostry z ubekiem Władysławem Osetkiem. [+]
[00:40:10] Boh. i dwie siostry zostali aresztowani i osadzeniu w powiatowym więzieniu w Kolbuszowej – współtowarzysze z celi, warunki bytowe, głodzenie więźniów. Boh. jako młodociany mógł wychodzić na spacery. Przesłuchania podczas śledztwa. Skutki pobytu w więzieniu. Boh. przewoził meldunki, ale nie widział się z bratem. [+]
[00:47:47] Boh. ukończył liceum w Kolbuszowej i studiował historię na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Na kilka dni przed procesem IV Zarządu Głównego WiN otrzymał zaproszenie i pojechał na proces, w którym sądzono jego brata Józefa Batorego. Pojechał też brat Stefan, który wrócił z łagru. Proces rozpoczął się 5 października 1950 r. – odczytanie długiego aktu oskarżenia. [+]
[00:53:27] Skład zespołu sędziowskiego: sędzią był płk Aleksander Warecki (prawdziwe nazwisko Warenhaupt), który wydawał wcześniej liczne wyroki śmierci. Sędzią pomocniczym był mjr Zbigniew Furtak, drugim mjr Władysław Tryliński. Prokuratorem był ppłk Jerzy Tramer – jego zachowanie podczas procesu.
[00:56:38] Na ławie oskarżonych zasiadło ośmiu oficerów WiN oraz dwie kobiety. Sylwetki oskarżonych: Łukasza Cieplińskiego ps. „Pług”, Adama Lazarowicza ps. „Klamra”, Franciszka Błażeja, Józefa Batorego, Mieczysława Kawalca, Ludwika Kubika, Józefa Krupy [Józef Rzepka, nazwisko Krupa nie występuje w aktach procesu], Karola Chmiela – znajomość z Warenhaptem z czasów studenckich. Tylko Kubik otrzymał karę dożywocia, pozostałych skazano na karę śmierci. Po wyjściu z więzienia na mocy amnestii Ludwik Kubik skontaktował się boh. – jego opowieści o skazanych kolegach. Współczesne opracowanie grypsów Ludwika Kubika. Józef Rzepka został podczas śledztwa doprowadzony do obłędu, mimo to wyrok na nim wykonano. Wspomnienie skazania Danuty Siedzikówny „Inki”. Dwie oskarżone kobiety to Zofia Michałowska, pracownica ambasady USA, i Janina Czarnecka, pracownica poselstwa belgijskiego w Polsce.
[01:15:20] Brutalność ubeków podczas śledztwa – Łukaszowi Cieplińskiemu połamano ręce i nogi, Lazarowiczowi wybito zęby – skutki pobicia Franciszka Błażeja. Józefa Batorego polewano wodą na mrozie.
[01:19:14] Zachowanie oskarżonych podczas śledztwa. Pierwszego dnia procesu przesłuchano Karola Chmiela, odpowiedzialnego za kontakty z ruchem ludowym. Wypowiedzi brata podczas procesu – skutki przeziębienia, przejęzyczenie prokuratora, powody śmiechu składu sędziowskiego. Oskarżenia wobec Adama Lazarowicza. Przemowa Łukasza Cieplińskiego przed sądem. Zachowanie prokuratora i sędziów. [+]
[01:33:00] Na sali sądowej wśród publiczności byli dwaj oficerowie Armii Czerwonej.
[01:36:20] W 1956 r. wyszła z więzienia Janina Czarnecka i boh. spotkał się z nią. Brat Józef napisał list do stryja Władysława Batorego, halleryczyka, żołnierza armii amerykańskiej, który walczył w wojnie USA z Japonią. Kuzyn Marcin Batory zginął na Okinawie w maju 1945 r.
[01:39:55] W okresie międzywojennym kuzyn Józef Gorzelany służył w żandarmerii wojskowej, podczas okupacji działał w ruchu oporu, potem wywieziono go do Związku Radzieckiego. Po powrocie osiedlił się na Ziemiach Odzyskanych, gdzie został aresztowany, podczas śledztwa we wrocławskim areszcie zmarł.
[01:42:10] Szykany wobec boh. – jeden z jego kolegów nauczycieli dowiedział się, że jest bratem Józefa Batorego i wymógł na władzach Mielca zwolnienie go z pracy. Wezwanie do WKU w marcu 1951 r. – pytania jednego z oficerów, wyrzucenie do kosza legitymacji studenckiej z KUL-u. 1 kwietnia 1953 r. boh. został wcielony do karnej jednostki i pracował w kopalni. W wypadku w kopalni „Barbara-Wyzwolenie” w grudniu 1954 r. zginął oddział żołnierzy-górników. Boh. pracował w kopalni „Generał Zawadzki”, w wolnych chwilach uczył kolegów analfabetów.
[01:49:25] W WKU w Dębicy boh. dowiedział się z akt, że był chwalonym żołnierzem. Wypełnianie ankiet podczas służby wojskowej – pytania o brata Józefa i rodzinę.
[01:51:00] Boh. stając się o uprawnienia kombatanckie nie znalazł swoich dokumentów. Ksiądz Józef Maj powiedział mu, że wiele dokumentów został spalonych podczas likwidowania UB. Przechowanie grypsów Łukasza Cieplińskiego. Zabezpieczenie akt śledztwa przez ministra Aleksandra Bentkowskiego.
[01:53:44] Boh. poszukiwał pamiątek po bracie – listy do UB. 1 marca 1951 r. boh. poszedł do więzienia, by podać paczkę dla brata, ale paczki nie przyjęto. Wiadomość o wykonaniu wyroku śmierci, odebranie aktu zgonu brata. Boh. miał adresy rodzin oskarżonych.
[01:58:02] Rozważania na temat dawania świadectwa i poczucia misji. Boh. zeznawał w procesie rehabilitacyjnym w 1992 r. – skład sędziowski. Metody śledcze w czasach stalinowskich. Testament Łukasza Cieplińskiego. Boh. recytuje fragment wiersza Zbigniewa Herberta.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.