Jerzy Lewicki (ur. 1935, Chałupki) w lutym 1940 został wraz z rodzicami i dwojgiem rodzeństwa deportowany z Zaleszczyk do Minusińska na Syberii. Po kilku miesiącach zmarła jego młodsza siostra, a ojciec w 1943 roku został zmobilizowany do armii gen. Berlinga. Po śmierci matki w kwietniu 1944 roku podjął wraz ze starszym bratem samotną ucieczkę do Mongolii
skrajnie wyczerpanych po dziesięciu dniach uratowała Rosjanka. W 1946 roku wrócił transportem repatriacyjnym do Polski. W 1951, będąc uczniem liceum w Szklarskiej Porębie, został aresztowany za obrazę Marszałka Rokossowskiego, z więzienia wyszedł w 1955 roku. Ukończył Szkołę Podoficerską w Kutnie i przez trzy lata służył w wojsku jako instruktor nauki jazdy. Po odejściu z wojska i ślubie mieszkał w Białogardzie, a potem w Koszlinie, gdzie pracował w Zakładzie Energetycznym. Obecnie pełni funkcję wiceprezesa Związku Sybiraków w Kołobrzegu.
[00:00:09] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1935 r. w Chałupkach.
[00:00:23] Dziadek, płk Lewicki, otrzymał dom w Zaleszczykach za udział w wojnie 1920 r. Przed wyjazdem do Ameryki w latach 30. dziadek zapisał dom synowi i rodzina zamieszkała w Zaleszczykach.
[00:01:15] 10 lutego 1940 r. pięcioosobową rodzinę Lewickich deportowano – droga pociągiem do Kańska i dalej saniami nad Jenisej. W okolicach Minusińska zesłańcy zamieszkali w baraku – stan budynku. W grudniu siostra zachorowała i zmarła, rodzice ukrywali to przed boh. i jego bratem. Pochówek siostry. [+]
[00:05:38] Mężczyźni pracowali w tajdze – spławianie drewna do tartaku. Choroba matki, wspomnienie spotkań z traktorzystą Kolą. Skutki „zabawy” z wilkami. Ojca zatrudniono w tartaku w Minusińsku i rodzina przeprowadziła się tam. W 1943 r. ojciec zgłosił się do polskiego wojska – sytuacja rodziny po jego odejściu, pomoc miejscowych Rosjan, którzy zostawiali dla chłopców jedzenie na śmietniku. [+]
[00:12:18] Chora matka trafiła do szpitala. W paczce z frontu był materiał, który chłopcy sprzedali w Abakanie – zakup jajek dla matki – wiadomość o jej śmierci. Powód, dla którego boh. nie wziął udziału w pogrzebie. Chłopcy podkradali wytłoki koniom z jednostki wojskowej – incydent z czerwonoarmistą. [+]
[00:16:02] W maju 1944 r. chłopcy postanowili uciec do Mongolii – skutki zjedzenia nieznanej rośliny. Chłopców znalazła Rosjanka Pronia, żona oficera, który poległ na froncie, i zaopiekowała się nimi. W domu była ikona maskowana portretem Lenina – wspólne modlitwy. Ciocia Pronia dowiedziała się, że w Małej Minusie powstał polski dom dziecka i oddała tam chłopców. [+]
[00:20:02] Warunki w domu dziecka, wyżywienie – technika polowania na susły. Boh. chodził do szkoły w Malej Minusie. Radość dzieci przed wyjazdem do Polski – sytuacja boh. i jego brata po śmierci matki i zaginięciu ojca na froncie. Ostatnia wiadomość od niego przyszła po bitwie pod Lenino. Potem okazało się, że ojciec dostał się do niemieckiej niewoli. Przejazd ciężarówek przez rozmarzający Jenisej – wyjazd transportu repatriacyjnego z Abakanu.
[00:25:02] Przejazd przez zniszczoną Warszawę. Po przejechaniu polskiej granicy pociąg zatrzymał się i ludzie poszli do kościoła – ksiądz kazał bić w dzwony, powitanie przez mieszkańców. [+]
[00:27:50] Przyjazd do domu dziecka w Gostyninie – pobyt na kwarantannie, kąpiel i nowe ubrania. Wspomnienie pierwszego posiłku i poczynionych zapasów. Boh. i brat wyjechali do domu dziecka w Malborku, podczas postoju w Toruniu boh. znalazł na torach kawałek chleba i zaczął jeść, ale chleb odebrali mu starci chłopcy. Ranni leżący na peronach dworca – jeden z żołnierzy widział zdarzenie z chlebem i kupił boh. bułkę. [+]
[00:32:10] Po wojnie ojciec jako żołnierz brał udział w walce z „bandami” na Podkarpaciu, po demobilizacji ożenił się i wyjechał do Zgorzelca. Gdy dowiedział się o przyjeździe transportu polskich dzieci, odnalazł synów w Malborku – spotkanie z ojcem. Przyjazd do Zgorzelca – wspomnienie pierwszego kubka mleka. Stan psychiki ojca, boh. żałował, że odnalazł synów.
[00:38:15] Boh. po ukończeniu podstawówki w Zgorzelcu podjął naukę w liceum w Szklarskiej Porębie, stamtąd w 1951 trafił do więzienia za obrazę Marszałka Rokossowskiego, zwolniono go w 1955 r. Służba wojskowa – pobyt w Szkole Podoficerskiej w Kutnie. Trzyletnia służba jako instruktor nauki jazdy. Po odejściu z wojska i ślubie boh. mieszkał w Białogardzie i pracował w Zakładzie Energetycznym. Żona była warszawianką, po powstaniu jej rodzina trafiła na Ziemie Zachodnie.
[00:43:33] Przeniesienie służbowe do Koszalina, kłopoty ze zdrowiem. Okoliczności kupna domu w Białogardzie. Po śmierci żony boh. przeprowadził się do Kołobrzegu.
[koniec samodzielnej relacji – świadek odpowiada na pytania]
[00:47:42] Przedstawienie rodziców: Anieli i Jana Lewickich. Dziadek, płk Lewicki, w 1939 r. wyjechał z dwiema córkami do Ameryki. Po wojnie wrócił do Polski.
[00:49:40] Boh. nie pamięta wybuchu II wojny, zapamiętał dopiero moment wywózki i podróż w zamkniętym wagonie – zrywanie sopli lodu. [+]
[00:52:28] Zabawy w domu dziecka. Boh. chodził do szkoły z rosyjskimi dziećmi, których rodzice dokarmiali polskie dzieci. Opis Chakasów, ich stosunek do zesłańców. Kary w domu dziecka – konsekwencje kradzieży jednego śledzia. Pogoda na Syberii, odkopywanie domów po buranie. Odwszawianie w domu dziecka. [+]
[01:02:27] Święta na zesłaniu – dekorację szopy na Boże Narodzenie wykonano z trawy. Ojciec nie wiedział o powstaniu Armii Andersa, dopiero pracując w Minusińsku dowiedział się o polskim wojsku i wstąpił do Armii Berlinga.
[01:04:30] Boh. chorował na ospę – leczenie ziołami. Matka chorowała i zmarła na gruźlicę. Stan zdrowia brata – po wojnie zabrała go ze Zgorzelca ciotka mieszkająca w Rudniku nad Sanem. Brat mieszkał i pracował w Jeleniej Górze.
[01:08:27] W Minusińsku brat robił dziecinne wózki, które sprzedawano w Abakanie. Kradzież ziemniaków kupionych na święta. Przygotowania do ucieczki – kradzieże wytłoków, którymi karmiono konie w jednostce wojskowej – zachowanie żołnierzy. Zdobywanie żywności podczas ucieczki. Boh. po latach próbował odnaleźć „ciocię” Pronię, bezskutecznie. [+]
[01:14:02] Polowania na susły. Zesłańcy nie mieli wiadomości z Polski. O zakończeniu wojny boh. dowiedział się od wychowawczyni w domu dziecka. Współczesne sny o napadzie wilków. Powody, dla których boh. chodzi na spotkania z młodzieżą z kolegą Sybirakiem Ryszardem Wojtkiewiczem.
[01:19:05] Boh. w 2004 r. pojechał z kolegą z domu dziecka, Włodarczykiem, do Abakanu – podróż koleją. Starania o budowę pomnika „Matkom Polkom i Dzieciom” na cmentarzu w Minusińsku – wyjazd rządowym samolotem na odsłonięcie pomnika w 2007 r. Podróż do Tajszetu, Irkucka i Listwianki nad Bajkałem.
[01:28:45] Piosenka śpiewana przez dzieci podczas imienin kierowniczki domu dziecka w Małej Minusie.
[01:30:45] W domu zajętym przez ojca w Zgorzelcu mieszkała niemiecka rodzina Weberów, która po jakimś czasie przeniosła się na drugą stronę Nysy do Görlitz. W Zgorzelcu mieszkało wielu Greków.
[01:34:00] W dniu śmieci Stalina boh. dostał powołanie do Służby Polsce – wymuszony postój w drodze do pracy.
[01:35:35] Podczas pobytu w więzieniu boh. pracował w kamieniołomach. Zaangażowanie w działalność opozycyjną – akcje ulotkowe. Boh. został aresztowany za zbezczeszczenie wiszącego w szkole portretu Marszałka Rokossowskiego. Bicie podczas przesłuchań. Przebieg rozprawy. Ojciec nie odwiedził boh. w więzieniu, ale odwiedzali go koledzy ze szkoły. Boh. siedział w celi z Lewińskim – jego zachowanie. Warunki w celi, sposób podawania jedzenia.[+]
[01:45:57] W latach 80. boh. działał w zakładowej Solidarności. Wspomnienie kolegi z Zakładu Energetycznego, Leona Pierlejewskiego, byłego akowca, który ukrywał się po wojnie, a potem wstąpił do partii – rozmowa z boh.
[01:48:50] [Boh. recytuje wiersz i śpiewa pieśń o matce]. Wspomnienie ostatniego spotkania z matką w szpitalu.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.