Andrzej Szkaradek (ur. 1948, Chełmiec) w 1969 roku ukończył liceum ogólnokształcące w Nowym Sączu. W 1965 został zatrudniony w Nowosądeckiej Fabryce Urządzeń Górniczych Nowomag. W 1980 wstąpił do „Solidarności”, pełnił funkcję wiceprzewodniczącego delegatury zarządu regionu. Internowany w stanie wojennym w Ośrodku Odosobnienia w Załężu k. Rzeszowa, Uhercach i Nowym Łupkowie, zwolniony w listopadzie 1982. Od stycznia 1983 do marca 1984 r. działał w utworzonym przez siebie Międzyzakładowym Komitecie Solidarności w Nowym Sączu (później MKS Małopolska Południowo-Wschodnia), organizował pomoc dla rodzin internowanych i uwięzionych. Organizator Duszpasterstwa Ludzi Pracy w Nowym Sączu i mszy za ojczyznę. W marcu 1984 r. aresztowany za wydawanie „Wiadomości nowosądeckich”, przetrzymywany w aresztach w Krakowie, Nowym Sączu, Tarnowie, zwolniony 1 sierpnia 1984 na mocy amnestii. W latach 1990-95 był wiceprzewodniczącym zarządu regionu NSZZ „Solidarność”, następnie do 1998 jego przewodniczącym.
more...
less
[00:00:10] Ur. w Chełmcu, rodzice Andrzej i Waleria dd. Mróz, pochodzenie chłopskie. Rodzice mieli gospodarstwo rolne, kontrybucje: zboże, ziemniaki, mięso. Praca w polu w czasie wakacji. Trzy starsze siostry, dwóch młodszych braci. Dzieciństwo: polityka kolektywizacyjna na wsi, bieda na przednówku, brak paszy dla krów i zboża. Ciężki luty w latach 50. i 60. Chodzenie bez butów, granie w piłkę na bosaka. [+]
[00:04:18] Asfaltowania drogi – Cyganie/Romowie układali tłuczone kamienie z Dunajca. Przestraszenie przez kota. Wspomnienia szkolne – straszenie, wyjazd uczniów na uroczystości pogrzebowe Bieruta. Wychowawca Karol Moszycki – krzyże usunięte ze ścian w szkole dzwoniły na strychu. Powrót krzyży, modlitwy przed i po lekcjach, ponowne usunięcie krzyży.
[00:08:17] Śmierć babci ze strony mamy z Rdziostowa – droga do babci. Tradycyjne obrzędy pogrzebowe na wsi. Chodzenie na odpust „na Helenę”, karuzela. Parafia św. Małgorzaty, msze w kościele Św. Heleny na cmentarzu. W 1939r. ojciec został zmobilizowany, choć był jedynym żywicielem rodziny. Rozbity najprawdopodobniej pod Jarosławiem.
[00:10:48] Egzekucje w czasie wojny w Rdziostowie i w Trzetrzewinie. Przewożenie ciał do Rdziostowa, wspólna mogiła. Szkoła podstawowa, wychowawca Karol Moszycki – więzień obozów koncentracyjnych. Nauczycielka historii pochodziła z Kamienia Podolskiego, p. Duda. Iwona (Urszula) i Joanna Duda – koleżanka ze szkoły. Mówiła o powstaniu warszawskim, Katyniu. Moszycki chodził z młodzieżą po górach, opowiadał o partyzantach z Beskidów. Obozy wędrowne. Piosenki powstańcze. [++]
[00:14:49] Wymagająca polonistka p. Duba [+], wychowanie patriotyczne. Z czasem wzrost indoktrynacji partyjnej. Nauka religii najpierw w szkole, potem w prywatnych domach. Proboszcz Lesiak miał ule w Chełmcu, Koronacja Matki Boskiej, represje obrazu – procesja w nocy. Peregrynacja obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej.
[00:19:47] Dalsza nauka w I liceum ogólnokształcącym im. Długosza, usunięcie w II klasie, matura wieczorowa, wojsko. Szkoła podoficerska radiotelegraficzna. Radiostacja na samochodzie Star, słuchanie Wolnej Europy. Inwazja w Czechosłowacji w 1968 r. [+] Szkoła podoficerska w Białobrzegach w 1969 r. Alarmy, gotowość w Grudniu 1970.
[00:23:28] Unikanie przysięgi wojskowej. Ciągłe alarmy nocne, rozdrażnienie żołnierzy, indoktrynacja oficera politycznego. Namawianie do wstępowania do Związku Młodzieży Wojskowej. Nazwiska dowódców wojskowych: Baryła, Oliwa, Żyto. Pijaństwo w LWP [+].
[00:27:50] Słabo wykształceni ludzie w wojsku, świadomość polityczna. Praca w Zakładach Przemysłu terenowego w Nowym Sączu przy ul. Wyspiańskiego, odpowiedzialność za dźwigi. Małżeństwo. Sport: piłka nożna w klubie Start. Bracia Mirkowie. Kajaki, tenis stołowy. Start w A klasie. Inne kluby z okolicy [+]. MKS Beskid – drużyna siatkówki. Kluby województwa krakowskiego: Skawa Wadowice, Beskid Andrychów, Korona Kielce. Kluby bokserskie Sandecja i Dunajec, rozkładany ring na powietrzu. [+]
[00:32:44] Utworzenie województwa nowosądeckiego w 1975 r. Gazeta sportowa „Tempo”. Zabranie budynku WZDS, ściąganie dygnitarzy partyjnych w innych części kraju. Przesunięcie granic Nowego Sącza, przyłączanie wsi – chodziło o zwiększenie liczby mieszkańców.
[00:35:48] Niesnaski między Nowym Sączem a Nowym Targiem i Limanową, inwestowanie poza Nowym Sączem. Wybór kardynała Wojtyły na papieża – boh. był w pracy w Nowomag. Koledzy z pracy (Roman Piszczek) – informacja w Radiu Wolna Europa. Zagłuszanie RWE, Głosu Ameryki, Radia BBC. [++]
[00:39:55] Pierwsza pielgrzymka papieska w 1979 r. – nie udało się dojechać. Potem liczne spotkania z JPII. Prywatna audiencja u papieża 1991 r. [+]
[00:43:24] Początek działania w opozycji w 1979 r. – pismo KOR „Robotnik”, Wacław Mojek z Tarnowa. Rozprowadzanie „Robotnika” z Romanem Piszczkiem. Strajki lipcowe w Lublinie [1980], braki towarów i żywności, zatrzymanie pociągów z materiałami budowlanymi jadących na wschód („konkurs” RWPG na pomoc przy organizacji igrzysk olimpijskich w Moskwie).
[00:47:00] Organizowanie się pracowników m.in. z ZNTK, WPK, PKS, Nowomag. Brak niezależnych „kronikarzy” wydarzeń, dziennikarze związani z reżimem, tygodnik PZPR „Dunajec”. Nie czuło się strachu, nie było obaw przed represjami: pokolenie 1945-55, które nie pamiętało represji hitlerowskich ani stalinowskich.
[00:50:17] Zdobywanie świadomości politycznej w wojsku. Przekonanie o potrzebie działania. Ograniczenia w karierze dla osób nienależących do PZPR, wszyscy funkcyjni należeli. Brak doświadczenia w wystąpieniach publicznych (sposób trzymania mikrofonu), brak wiedzy ekonomicznej nt. działania przedsiębiorstw, działania samorządu lokalnego. Prezydent Jerzy Gwiżdż. [+] Przemianowanie ulicy Bieruta na Grota-Roweckiego. Bożena Jawor z KiK bała się zasiadać w radzie miasta.
[00:54:47] Ludomir Krawiński został przewodniczącym [rady miasta?], pomoc Macieja Kubiaka. Potrzeba przekonania ludzi do władz z nadania „S”. W zakładach pracy postulaty ekonomiczne, związkowe i zmian kadrowych. Na prowincji płace były niższe. Postulat WPK budowy kościoła na osiedlu Millenium.
[00:57:11] Kontakty z robotnikami z Gdańska, studenci. Jerzy Pazdan. Rozważania na temat struktur NSZZ „Solidarność”, rozrost Służby Bezpieczeństwa, prowokowanie konfliktów w „S”. Rejestracja związku w Krakowie. Rejestracja Regionu Mazowsze.
[01:03:53] Opór pracodawców wobec zakładania struktur „S” w zakładach pracy, nakaz wchodzenia do „S” dla członków PZPR, potem konflikt w PZPR. Częste pogotowia strajkowe, prowokacje. Strajk generalny w marcu 1981 r. w obronie pobitego Jana Rulewskiego w Bydgoszczy. Utworzenie komitetów strajkowych w zakładach pracy. Ogromne oczekiwania na wyrównanie rachunku krzywd całej powojennej historii. [+]
[01:07:03] Manipulacje władzy, przerzucanie odpowiedzialności na „S”. Henryk Kostecki, starsza kobieta ubiegała się o mieszkanie, zrzucanie winy na „S” za braki w zaopatrzeniu. Zarządzanie konfliktem społecznym.
[01:09:17] Tajemnicza śmierć Stanisława Kuliga w Starym Sączu. Zatrzymanie boh. 13 grudnia [1981] w Załężu, odsypianie stresu strajkowego. Ulga po wprowadzeniu stanu wojennego. Wiele osób ucierpiało w stanie wojennym.
[01:11:31] Zamach na papieża, msza na rynku 16 maja [1981] – wyraźny znak, że „światowa komuna” jest zdolna do wszystkiego. Wprowadzenie stanu wojennego: zmęczenie, informacje teleksem o sytuacji w kraju. Wezwanie do służby w ROMO, karta mobilizacyjna [+]. Zaskoczenie „S”, nieprzygotowanie kadrowe. Strajk rolników, porozumienia w Rzeszowie.
[01:18:09] Zatrzymanie przez milicję w nocy, bezwzględność funkcjonariuszy. Zima stulecia. Spotkanie kolegów (Józef Grzyb, Tadeusz Jung, Grzegorz Sajdak). Ryszard Zagórski w piżamie. Przejazd milicyjną „suką” do Załęża, zasypane śniegiem drogi. Strach przed wywiezieniem „na wschód”.
[01:18:31] Dojazd do Załęża, zomowcy z psami. „Więzienie oprócz kościołów było oazą wolności”. Odmawianie przesłuchań. W jednej celi z Grzegorzem Sajdakiem, potem przeniesienie.
[01:25:24] Otwarte okna, zimno, awantury o ubrania. Walka o prawa więźnia politycznego: otwarte drzwi, niemeldowanie… Pierwsze przesłuchania, prowokacje na temat paszportów. Nękanie boh., donosiciele. Dziennikarz Jacek Zaręba, tajny współpracownik.
[01:29:42] Przesłuchujący esbecy: Edward Bilik i Szczepański. Karne przenoszenie do różnych ośrodków (Załęże, Uherce, Łupków). Zwolnienie 19 listopada 1982 r. z Łupkowa, powrót do domu. Świętowanie rocznic związkowych. Radość ze śmierci kolejnych radzieckich przywódców. Wydawanie więziennej prasy, znaczków, ulotek, kolportaż na zewnątrz przez pielęgniarki. Kazimierz Fugiel z Nowej Huty wymyślił cegiełki pomocy „Solidarności”. Składki na pomoc rodzinom internowanych i uwięzionych, poczucie wolności podczas internowania.
[01:34:23] W styczniu 1983 r. powołanie Międzyzakładowego Komitetu Solidarności Nowy Sącz w składzie: boh., Grzegorz Sajdak, Konstanty Konar, Henryk Najduch, Piotr Kałamarz, Ryszard Zagórski. Wpadka w styczniu 1982 podczas druku „Wiadomości nowosądeckich”, aresztowani: Józef Jarecki, Tadeusz Nitka, Zbigniew Leśniak, Tadeusz Piasecki, Tadeusz Zengel. Organizowanie pomocy dla ich rodzin. Boh. odwiedził w więzieniu w Hrubieszowie Józefa Jareckiego – wyproszony przez służbę więzienną. [+]
[01:37:09] Po założeniu MKS dalsza działalność drukarska, budowanie struktur małopolskich (MKS Małopolska Południowo-Wschodnia).TW Jacek Zaręba wskazał boh., śledzenie, podsłuch telefonu sąsiada, stała obserwacja boh. do 1988 r. Kolejne zatrzymania w marcu 1984 r., kryptonim „Szef”. Dzięki internowaniu i aresztowaniach nastąpiło budowanie sieci kontaktów, poznawanie się ludzi, wzmacnianie charakterów, weryfikacja postaw.
[01:40:37] Napływ do Nowego Sącza bibuły z całego kraju, organizowanie mszy za ojczyznę. Kolporterzy krakowscy Zygmunt Berdychowski, Henryk Szewczyk, Leszek [Zyzna?] z Lublina. „Tygodnik Mazowsze”, poszukiwana książka „Zapiski więzienne” Wyszyńskiego. Zabranie wydawnictw podczas rewizji.
[01:42:27] Amnestia 22 lipca 1984, wyjście z więzienia w Tarnowie. Przesłuchanie w Krakowie przy ul. Montelupich przez [Tadeusza] Boczara. „Lubili mnie klawisze”, dobre kontakty z więźniami. Całkowity brak kontaktu z rodziną, przetrzymywanie korespondencji, próba złamania psychicznego.
[01:45:59] Przesłuchanie przez Boczara: pochodzenie chłopskie boh. Zbigniew Szkarłat złamany przez UB. Założenie duszpasterstwa przy parafii kolejowej, organizowanie mszy za ojczyznę, wykłady historyczne (m.in. Lenkiewicz, Andrzej Gwiazda) i ekonomiczne. Wywiad do „Wiadomości nowosądeckich”.
[01:49:37] Początek działalności w Komisji Praw Człowieka i Praworządności (Zofia i Zbigniew Romaszewscy). Podanie adresu dla poszkodowanych. Jezuita Adam Wiktor, „festiwal Solidarności”. Zaangażowani w opozycję księża duszpasterze: Adam Wiktor - Wrocław, Henryk Jankowski - Gdańsk
Jerzy Popiełuszko - Warszawa, Kazimierz Jancarz - Kraków/Nowa Huta. Zamordowanie Zbigniewa Szkarłata – śmierć w nieznanych okolicznościach.
[01:52:16] Akcja „Drukarz” prowadzona przez wysokich funkcjonariuszy SB., śledztwo boh., adwokaci Andrzej Rozmarynowicz i Andrzej Tarnawski, spreparowane zeznania, szatniarz z restauracji hotelu Beskid. Śledztwa prowadzone wokół śmierci Szkarłata.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.