Szkaradek Andrzej
Andrzej Szkaradek (ur. 1948, Chełmiec) w 1969 roku ukończył liceum ogólnokształcące w Nowym Sączu. W 1965 został zatrudniony w Nowosądeckiej Fabryce Urządzeń Górniczych Nowomag. W 1980 wstąpił do „Solidarności”, pełnił funkcję wiceprzewodniczącego delegatury zarządu regionu. Internowany w stanie wojennym w Ośrodku Odosobnienia w Załężu k. Rzeszowa, Uhercach i Nowym Łupkowie, zwolniony w listopadzie 1982. Od stycznia 1983 do marca 1984 r. działał w utworzonym przez siebie Międzyzakładowym Komitecie Solidarności w Nowym Sączu (później MKS Małopolska Południowo-Wschodnia), organizował pomoc dla rodzin internowanych i uwięzionych. Organizator Duszpasterstwa Ludzi Pracy w Nowym Sączu i mszy za ojczyznę. W marcu 1984 r. aresztowany za wydawanie „Wiadomości nowosądeckich”, przetrzymywany w aresztach w Krakowie, Nowym Sączu, Tarnowie, zwolniony 1 sierpnia 1984 na mocy amnestii. W latach 1990-95 był wiceprzewodniczącym zarządu regionu NSZZ „Solidarność”, następnie do 1998 jego przewodniczącym.
more...
less
[00:00:10] Ur. w Chełmcu, rodzice Andrzej i Waleria dd. Mróz, pochodzenie chłopskie. Rodzice mieli gospodarstwo rolne, kontrybucje: zboże, ziemniaki, mięso. Praca w polu w czasie wakacji. Trzy starsze siostry, dwóch młodszych braci. Dzieciństwo: polityka kolektywizacyjna na wsi, bieda na przednówku, brak paszy dla krów i zboża. Ciężki luty w latach 50. i 60. Chodzenie bez butów, granie w piłkę na bosaka. [+]
[00:04:18] Asfaltowania drogi – Cyganie/Romowie układali tłuczone kamienie z Dunajca. Przestraszenie przez kota. Wspomnienia szkolne – straszenie, wyjazd uczniów na uroczystości pogrzebowe Bieruta. Wychowawca Karol Moszycki – krzyże usunięte ze ścian w szkole dzwoniły na strychu. Powrót krzyży, modlitwy przed i po lekcjach, ponowne usunięcie krzyży.
[00:08:17] Śmierć babci ze strony mamy z Rdziostowa – droga do babci. Tradycyjne obrzędy pogrzebowe na wsi. Chodzenie na odpust „na Helenę”, karuzela. Parafia św. Małgorzaty, msze w kościele Św. Heleny na cmentarzu. W 1939r. ojciec został zmobilizowany, choć był jedynym żywicielem rodziny. Rozbity najprawdopodobniej pod Jarosławiem.
[00:10:48] Egzekucje w czasie wojny w Rdziostowie i w Trzetrzewinie. Przewożenie ciał do Rdziostowa, wspólna mogiła. Szkoła podstawowa, wychowawca Karol Moszycki – więzień obozów koncentracyjnych. Nauczycielka historii pochodziła z Kamienia Podolskiego, p. Duda. Iwona (Urszula) i Joanna Duda – koleżanka ze szkoły. Mówiła o powstaniu warszawskim, Katyniu. Moszycki chodził z młodzieżą po górach, opowiadał o partyzantach z Beskidów. Obozy wędrowne. Piosenki powstańcze. [++]
[00:14:49] Wymagająca polonistka p. Duba [+], wychowanie patriotyczne. Z czasem wzrost indoktrynacji partyjnej. Nauka religii najpierw w szkole, potem w prywatnych domach. Proboszcz Lesiak miał ule w Chełmcu, Koronacja Matki Boskiej, represje obrazu – procesja w nocy. Peregrynacja obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej.
[00:19:47] Dalsza nauka w I liceum ogólnokształcącym im. Długosza, usunięcie w II klasie, matura wieczorowa, wojsko. Szkoła podoficerska radiotelegraficzna. Radiostacja na samochodzie Star, słuchanie Wolnej Europy. Inwazja w Czechosłowacji w 1968 r. [+] Szkoła podoficerska w Białobrzegach w 1969 r. Alarmy, gotowość w Grudniu 1970.
[00:23:28] Unikanie przysięgi wojskowej. Ciągłe alarmy nocne, rozdrażnienie żołnierzy, indoktrynacja oficera politycznego. Namawianie do wstępowania do Związku Młodzieży Wojskowej. Nazwiska dowódców wojskowych: Baryła, Oliwa, Żyto. Pijaństwo w LWP [+].
[00:27:50] Słabo wykształceni ludzie w wojsku, świadomość polityczna. Praca w Zakładach Przemysłu terenowego w Nowym Sączu przy ul. Wyspiańskiego, odpowiedzialność za dźwigi. Małżeństwo. Sport: piłka nożna w klubie Start. Bracia Mirkowie. Kajaki, tenis stołowy. Start w A klasie. Inne kluby z okolicy [+]. MKS Beskid – drużyna siatkówki. Kluby województwa krakowskiego: Skawa Wadowice, Beskid Andrychów, Korona Kielce. Kluby bokserskie Sandecja i Dunajec, rozkładany ring na powietrzu. [+]
[00:32:44] Utworzenie województwa nowosądeckiego w 1975 r. Gazeta sportowa „Tempo”. Zabranie budynku WZDS, ściąganie dygnitarzy partyjnych w innych części kraju. Przesunięcie granic Nowego Sącza, przyłączanie wsi – chodziło o zwiększenie liczby mieszkańców.
[00:35:48] Niesnaski między Nowym Sączem a Nowym Targiem i Limanową, inwestowanie poza Nowym Sączem. Wybór kardynała Wojtyły na papieża – boh. był w pracy w Nowomag. Koledzy z pracy (Roman Piszczek) – informacja w Radiu Wolna Europa. Zagłuszanie RWE, Głosu Ameryki, Radia BBC. [++]
[00:39:55] Pierwsza pielgrzymka papieska w 1979 r. – nie udało się dojechać. Potem liczne spotkania z JPII. Prywatna audiencja u papieża 1991 r. [+]
[00:43:24] Początek działania w opozycji w 1979 r. – pismo KOR „Robotnik”, Wacław Mojek z Tarnowa. Rozprowadzanie „Robotnika” z Romanem Piszczkiem. Strajki lipcowe w Lublinie [1980], braki towarów i żywności, zatrzymanie pociągów z materiałami budowlanymi jadących na wschód („konkurs” RWPG na pomoc przy organizacji igrzysk olimpijskich w Moskwie).
[00:47:00] Organizowanie się pracowników m.in. z ZNTK, WPK, PKS, Nowomag. Brak niezależnych „kronikarzy” wydarzeń, dziennikarze związani z reżimem, tygodnik PZPR „Dunajec”. Nie czuło się strachu, nie było obaw przed represjami: pokolenie 1945-55, które nie pamiętało represji hitlerowskich ani stalinowskich.
[00:50:17] Zdobywanie świadomości politycznej w wojsku. Przekonanie o potrzebie działania. Ograniczenia w karierze dla osób nienależących do PZPR, wszyscy funkcyjni należeli. Brak doświadczenia w wystąpieniach publicznych (sposób trzymania mikrofonu), brak wiedzy ekonomicznej nt. działania przedsiębiorstw, działania samorządu lokalnego. Prezydent Jerzy Gwiżdż. [+] Przemianowanie ulicy Bieruta na Grota-Roweckiego. Bożena Jawor z KiK bała się zasiadać w radzie miasta.
[00:54:47] Ludomir Krawiński został przewodniczącym [rady miasta?], pomoc Macieja Kubiaka. Potrzeba przekonania ludzi do władz z nadania „S”. W zakładach pracy postulaty ekonomiczne, związkowe i zmian kadrowych. Na prowincji płace były niższe. Postulat WPK budowy kościoła na osiedlu Millenium.
[00:57:11] Kontakty z robotnikami z Gdańska, studenci. Jerzy Pazdan. Rozważania na temat struktur NSZZ „Solidarność”, rozrost Służby Bezpieczeństwa, prowokowanie konfliktów w „S”. Rejestracja związku w Krakowie. Rejestracja Regionu Mazowsze.
[01:03:53] Opór pracodawców wobec zakładania struktur „S” w zakładach pracy, nakaz wchodzenia do „S” dla członków PZPR, potem konflikt w PZPR. Częste pogotowia strajkowe, prowokacje. Strajk generalny w marcu 1981 r. w obronie pobitego Jana Rulewskiego w Bydgoszczy. Utworzenie komitetów strajkowych w zakładach pracy. Ogromne oczekiwania na wyrównanie rachunku krzywd całej powojennej historii. [+]
[01:07:03] Manipulacje władzy, przerzucanie odpowiedzialności na „S”. Henryk Kostecki, starsza kobieta ubiegała się o mieszkanie, zrzucanie winy na „S” za braki w zaopatrzeniu. Zarządzanie konfliktem społecznym.
[01:09:17] Tajemnicza śmierć Stanisława Kuliga w Starym Sączu. Zatrzymanie boh. 13 grudnia [1981] w Załężu, odsypianie stresu strajkowego. Ulga po wprowadzeniu stanu wojennego. Wiele osób ucierpiało w stanie wojennym.
[01:11:31] Zamach na papieża, msza na rynku 16 maja [1981] – wyraźny znak, że „światowa komuna” jest zdolna do wszystkiego. Wprowadzenie stanu wojennego: zmęczenie, informacje teleksem o sytuacji w kraju. Wezwanie do służby w ROMO, karta mobilizacyjna [+]. Zaskoczenie „S”, nieprzygotowanie kadrowe. Strajk rolników, porozumienia w Rzeszowie.
[01:18:09] Zatrzymanie przez milicję w nocy, bezwzględność funkcjonariuszy. Zima stulecia. Spotkanie kolegów (Józef Grzyb, Tadeusz Jung, Grzegorz Sajdak). Ryszard Zagórski w piżamie. Przejazd milicyjną „suką” do Załęża, zasypane śniegiem drogi. Strach przed wywiezieniem „na wschód”.
[01:18:31] Dojazd do Załęża, zomowcy z psami. „Więzienie oprócz kościołów było oazą wolności”. Odmawianie przesłuchań. W jednej celi z Grzegorzem Sajdakiem, potem przeniesienie.
[01:25:24] Otwarte okna, zimno, awantury o ubrania. Walka o prawa więźnia politycznego: otwarte drzwi, niemeldowanie… Pierwsze przesłuchania, prowokacje na temat paszportów. Nękanie boh., donosiciele. Dziennikarz Jacek Zaręba, tajny współpracownik.
[01:29:42] Przesłuchujący esbecy: Edward Bilik i Szczepański. Karne przenoszenie do różnych ośrodków (Załęże, Uherce, Łupków). Zwolnienie 19 listopada 1982 r. z Łupkowa, powrót do domu. Świętowanie rocznic związkowych. Radość ze śmierci kolejnych radzieckich przywódców. Wydawanie więziennej prasy, znaczków, ulotek, kolportaż na zewnątrz przez pielęgniarki. Kazimierz Fugiel z Nowej Huty wymyślił cegiełki pomocy „Solidarności”. Składki na pomoc rodzinom internowanych i uwięzionych, poczucie wolności podczas internowania.
[01:34:23] W styczniu 1983 r. powołanie Międzyzakładowego Komitetu Solidarności Nowy Sącz w składzie: boh., Grzegorz Sajdak, Konstanty Konar, Henryk Najduch, Piotr Kałamarz, Ryszard Zagórski. Wpadka w styczniu 1982 podczas druku „Wiadomości nowosądeckich”, aresztowani: Józef Jarecki, Tadeusz Nitka, Zbigniew Leśniak, Tadeusz Piasecki, Tadeusz Zengel. Organizowanie pomocy dla ich rodzin. Boh. odwiedził w więzieniu w Hrubieszowie Józefa Jareckiego – wyproszony przez służbę więzienną. [+]
[01:37:09] Po założeniu MKS dalsza działalność drukarska, budowanie struktur małopolskich (MKS Małopolska Południowo-Wschodnia).TW Jacek Zaręba wskazał boh., śledzenie, podsłuch telefonu sąsiada, stała obserwacja boh. do 1988 r. Kolejne zatrzymania w marcu 1984 r., kryptonim „Szef”. Dzięki internowaniu i aresztowaniach nastąpiło budowanie sieci kontaktów, poznawanie się ludzi, wzmacnianie charakterów, weryfikacja postaw.
[01:40:37] Napływ do Nowego Sącza bibuły z całego kraju, organizowanie mszy za ojczyznę. Kolporterzy krakowscy Zygmunt Berdychowski, Henryk Szewczyk, Leszek [Zyzna?] z Lublina. „Tygodnik Mazowsze”, poszukiwana książka „Zapiski więzienne” Wyszyńskiego. Zabranie wydawnictw podczas rewizji.
[01:42:27] Amnestia 22 lipca 1984, wyjście z więzienia w Tarnowie. Przesłuchanie w Krakowie przy ul. Montelupich przez [Tadeusza] Boczara. „Lubili mnie klawisze”, dobre kontakty z więźniami. Całkowity brak kontaktu z rodziną, przetrzymywanie korespondencji, próba złamania psychicznego.
[01:45:59] Przesłuchanie przez Boczara: pochodzenie chłopskie boh. Zbigniew Szkarłat złamany przez UB. Założenie duszpasterstwa przy parafii kolejowej, organizowanie mszy za ojczyznę, wykłady historyczne (m.in. Lenkiewicz, Andrzej Gwiazda) i ekonomiczne. Wywiad do „Wiadomości nowosądeckich”.
[01:49:37] Początek działalności w Komisji Praw Człowieka i Praworządności (Zofia i Zbigniew Romaszewscy). Podanie adresu dla poszkodowanych. Jezuita Adam Wiktor, „festiwal Solidarności”. Zaangażowani w opozycję księża duszpasterze: Adam Wiktor - Wrocław, Henryk Jankowski - Gdańsk
Jerzy Popiełuszko - Warszawa, Kazimierz Jancarz - Kraków/Nowa Huta. Zamordowanie Zbigniewa Szkarłata – śmierć w nieznanych okolicznościach.
[01:52:16] Akcja „Drukarz” prowadzona przez wysokich funkcjonariuszy SB., śledztwo boh., adwokaci Andrzej Rozmarynowicz i Andrzej Tarnawski, spreparowane zeznania, szatniarz z restauracji hotelu Beskid. Śledztwa prowadzone wokół śmierci Szkarłata.
more...
less