Stanisław Turbakiewicz (ur. 1935, Garbów) był jednym z czołowych działaczy konspiracyjnej organizacji młodzieżowej „Młode Białe Orły”, działającej w latach 50. w Sandomierzu. Aresztowany 22 czerwca 1952, został skazany przez Sąd Wojskowy w Kielcach na cztery lata więzienia. W ramach odbywania kary pracował przymusowo jako górnik na Śląsku. Został zwolniony 22 grudnia 1953 roku na mocy amnestii. Mimo szykan zdał maturę, ale drogę na studia miał zamkniętą. Przejął po ojcu gospodarstwo w Nowym Garbowie i zapisał się na kursy rolnicze. W połowie lat 60. podjął pracę w Związku Kółek Rolniczych – dopiero wtedy zatarł się wyrok i mógł pracować na etat. Jest współtwórcą Stowarzyszenia Zawiszy Czarnego w Garbowie.
[00:00:09] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1935 r. w Garbowie.
[00:00:28] Przedstawienie rodziców: Marianny i Kazimierza. Rodzina miała kilkuhektarowe, dobrze prosperujące gospodarstwo rolne. Boh. chodził do szkoły podczas okupacji, Niemcy rozebrali budynek szkolny budując bunkry, gdy front latem 1944 r. stanął na Wiśle. Po wojnie ukończył szkołę podstawową w Dwikozach i podjął naukę w liceum w Sandomierzu.
[00:04:42] Relacje w szkole – opinia polonistki Stanisławy Krawczyk o uczniach pochodzących ze wsi. Sytuacja rolników – dostawy obowiązkowe. Kolega Staszek Bidas zaproponował boh. wstąpienie do tajnej organizacji „Młode Białe Orły” – poznanie Wiktora Ćmielewskiego, założyciela organizacji, który zajmował się werbunkiem. Wiktor Ćmielewski był synem rolnika ze Słupczy. [+]
[00:12:40] Zimą 1951-52 w lesie w Górach Wysokich, w miejscu stracenia przez Niemców kilkudziesięciu Polaków, odbyła się przysięga. Na przysięgę przyjechał łącznik „Staszek” – sztandar organizacji wykonany przez dziewczyny, które do niej należały. Po przysiędze łącznik poszedł na stację kolejową, a młodzież wróciła do Sandomierza. [+]
[00:17:05] W maju 1952 r. członkowie organizacji zorientowali się, że są śledzeni. Struktura organizacji: grupa dywersyjno-sabotażowa, łączność i sanitariuszki. Boh. interesował się historią i napisał artykuł o zbrodni katyńskiej, który na maszynie przepisała Lidka Przędzakowska. Artykuł kolportowano wśród kolegów, zostawiano na ławce w parku. Nie udało się kupić części do zmontowania nadajnika – słuchanie Wolnej Europy. Boh. skonstruował broń jednostrzałową z rakietnicy i pepeszy – pierwsze strzelanie w wąwozach koło Sandomierza. [przerwanie nagrania] [+]
[00:26:07] W Garbowie przez kilka miesięcy stał front i w okolicy było dużo broni – boh. skonstruował broń jednostrzałową z rakietnicy i pepeszy – pierwsze strzelanie w wąwozach koło Sandomierza. Wiktor Ćmielewski uczył posługiwania się bronią, którą wrzucono do Wisły przed aresztowaniem. [+]
[00:30:15] Urząd Bezpieczeństwa wiedział o działalności organizacji. Staszek Bidas uprzedził kolegów o aresztowaniach – śledzenie członków organizacji. Ustalenie linii zeznań – zatajenie informacji o broni i łączniku, zniszczenie tajnych materiałów. Boh. ukrył w radioodbiorniku rękopis artykułu o Katyniu. Po informacji o aresztowaniu Ćmielewskiego zniknął Staszek Bidas – UB szukało go we Wrocławiu. W latach 90. kolega powiedział, że ksiądz w Dwikozach wystawił mu akt urodzenia na inne nazwisko, co pozwoliło mu ukrywać się, skończyć szkołę i studiować. Aresztowanie członków organizacji, w tym: Marka Pakulskiego, Wiesława Grądzkiego, Marii Szaraniec (obecnie Bęc). [+]
[00:37:20] W drugiej połowie czerwca [1952] po boh. mieszkającego na stacji przyszli ubecy – przesłuchania. Członkowie organizacji znali alfabet Morse’a, co przydało się podczas pobytu w areszcie. W lipcu boh. i Ćmielewski zostali przewiezieni do więzienia w Kielcach, gdzie boh. został rozdzielony z kolegą – towarzystwo w celi, obawa przed szpiclami. Jednym ze współwięźniów był Marian Piwnik, brat Jana Piwnika „Ponurego”, zamykano go prewencyjnie przed uroczystościami państwowymi. [+]
[00:46:30] Proces boh., Wiktora Ćmielewskiego i Lidii Przędzakowskiej odbył się przed sądem wojskowym – zasądzone wyroki. Boh. został przewieziony do Sosnowca, gdzie było więzienie rozdzielcze, i skierowany do kopalni „Wesoła II” w Mysłowicach, gdzie pracował m.in. przy drążeniu chodników. Potem pracował w Jaworznie w zakładzie prefabrykatów budowlanych i, do zwolnienia, w szybie Sobieski w Borach. [+]
[00:51:21] 22 grudnia 1953 r. boh. został zwolniony na mocy amnestii – podróż towarowym wagonem bez zimowego ubrania. Boh. miał trudności z przywróceniem do szkoły – postawa dyrektora Smolnickiego, ostrzeżenie ze strony nauczyciela historii prof. Baczyńskiego. Ojciec, partyzant BCh, skontaktował się z prawnikiem, potem z posłem Frankowskim – pismo z kieleckiego kuratorium.
[00:56:18] Po maturze boh. nie mógł dostać się na studia, więć przejął gospodarstwo od ojca i kończył kursy rolnicze. W lutym 1965 r. boh. podjął pracę w Powiatowym Związku Kółek Rolniczych, szef Jan Kiliański chciał go wysłać na kurs dla lustratorów, ale odmówiono boh. z powodu karalności.
[00:59:50] Boh. pracował społecznie w Garbowie, wraz z Mariuszem Małkiewiczem założył Stowarzyszenie Pamięci Zawiszy Czarnego – budowa pomnika Zawiszy i powstanie izby pamięci urodzonego w Garbowie gen. Dowbora-Muśnickiego.
[01:03:58] Aresztowanie i droga do siedziby Urzędu Bezpieczeństwa. Przebieg przesłuchań – pytania o to samo, przesłuchania w nocy. Boh. nie był bity przez śledczych – prowokacyjne zostawienie broni na biurku. Podsumowanie działalności opozycyjnej, główne dokonania to zrywanie plakatów propagandowych. Organizacja dysponowała jednym jednostrzałowym pistoletem. Różne odcienie „wolności”. [+]
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.