Mamak Antoni
Antoni Mamak (ur. 1930, Limanowa) urodził się w rodzinie rolniczej. Podczas okupacji niemieckiej był świadkiem m.in. funkcjonowania obozu „na Targowisku” oraz zbrodni popełnianych na Żydach w Limanowej. Po wojnie ukończył szkołę zawodową i pracował jako pomocnik murarza. Potem zatrudnił się w Powiatowym Związku Gminnych Spółdzielni „Samopomoc Chłopska”. W latach 50. XX w. służył w Batalionie Portowym Wojsk Ochrony Pogranicza w Gdańsku, po powrocie z wojska pracował w Limanowej w branży budowlanej. Zaangażowany społecznie i artystycznie – pisał, rzeźbił i tworzył poezję.
more...
less
[00:00:10] Autoprezentacja boh. mieszkającego w Limanowej.
[00:00:22] Prezentacja rodziców: Anny i Franciszka. Boh. miał trzy siostry, w tym dwie przyrodnie. Dziadek Marcin Trojanowski uciekł z zaboru rosyjskiego do Galicji i pracował jako administrator dóbr parafialnych w Limanowej. Matka miała czterech braci, najbardziej była zawiązana z najmłodszym, Stanisławem. Pierwszy mąż matki, Tomaszek, mieszkał w Starej Wsi, powołany do wojska zaginął podczas I wojny światowej. Matka wyszła drugi raz za mąż za Franciszka Mamaka, dla którego też było to drugie małżeństwo.
[00:08:00] Ojciec był szewcem, handel w Limanowej był w rękach Żydów. Wspomnienia z dzieciństwa – koguta nazywano Kasprusiem, kurę Siostrusią Kasprusią, barana Bartkiem. Boh. jako dziecko zamiatał, przynosił drwa na opał, obierał ziemniaki i pilnował kur. Sam robił zabawki z drewna, w tym rower. Wyprawy do lasu – zainteresowanie przyrodą, incydent z wiewiórką. Do domu przychodziła oswojona wiewiórka, która zrobiła gniazdo w kożuchu ojca. Boh. wykarmił dzikie gołębie. [+]
[00:15:50] Siedmioletni boh. poszedł do szkoły – pomoc woźnego Jana Struzika, wspomnienie nauczycielki pani Oleś. Religii uczył wymagający ksiądz Stanisław Kalisz – pytanie o dary, które Trzej Królowie przynieśli Jezusowi. Spowiedź przed I Komunią, przyjęcie po uroczystości. Po powrocie do domu boh. poszedł paść krowy. Dzieciaki chodziły boso – mycie nóg przed wejściem do szkoły. Pomoc nauczycielki po zranieniu się boh. – leczenie naftą. [+]
[00:22:30] Ksiądz Rachwał przygotował boh. do egzaminu na ministranta. Ksiądz prałat Łazarski odprawiał nabożeństwo o dziewiątej i boh. służył mu do mszy. Pewnego razu boh. uderzył kadzielnicą o dywan i wysypał węgielki – interwencja kościelnego Zonia. Charakter księdza Łazarskiego. Boh. chodził z księdzem po kolędzie. Poczęstunek dla księdza.
[00:27:50] Pierwszy mąż matki zginął podczas I wojny światowej – boh. chodził z nią na cmentarz wojenny, gdzie matka paliła świeczki na grobach. Uporządkowanie cmentarza w 1990 r.
[00:30:46] Boh. chodził na targ, gdzie kupowano cycoki (prosiaki), króliki, gołębie. Budynek nowej szkoły, dogodne położenie ubikacji. Podczas okupacji boh. chodził do szkoły w Sowlinach, którą w 1943 r. zamieniono na szpital polowy. Potem uczył się w budynku browaru, do którego wodę brano z potoku. Zabudowania należące do dworu Marsów.
[00:36:28] Latem 1939 r. mówiono o ewentualnej wojnie – zachowanie wiejskich kobiet na widok lekko ubranych letniczek z miasta. Pod koniec sierpnia nastąpił pobór do wojska. Uciekinierzy po wybuchu wojny – w domu boh. zamieszkały trzy rodziny z Kamieńca i dwie rodziny żydowskie, zaprzyjaźnione z ojcem. Znajomy Żyd oddał rodzicom na przechowanie swoje rzeczy. [+]
[00:41:40] Sytuacja podczas okupacji. Położenie getta na Kamieńcu. Pewnego dnia boh. przechodząc obok zobaczył zaschniętą krew. Droga dzieciaków do szkoły – penetrowanie jarów, reakcja po znalezieniu karabinu. Boh. idąc na stację kolejową widział zwłoki kobiet rozstrzelanych na kirkucie. [+]
[00:48:30] Atmosfera po zlikwidowaniu getta. Boh. wchodził do opuszczonych domów, szabrowanie rzeczy po Żydach. Wspomnienie żydowskiego cmentarza przed wojną – potem ławki na Rynku zrobiono z macew. [+]
[00:53:02] Stosunki polsko-żydowskie w latach 30. Do ojca przychodził Żyd z „Piekła” – dyskusje na tematy religijne. Spotkanie ojca z niemieckim żołnierzem. Młody Żyd ukrywał się u Cyganów na Kopciówce – zabicie go podczas próby ucieczki. Cyganów wywożono do obozów. [+]
[00:59:55] W 1944 r. było słychać odgłosy zbliżającego się frontu – czternastoletni boh. został zabrany do kopania okopów na górze koło Marcinkowic. Kopał też rów przeciwpancerny. Akcje partyzanckie i niemieckie akcje odwetowe – po wysadzeniu pociągu w Męcinie powieszono zakładników. [+]
[01:04:45] Nocą do domu przyszli policjanci pytający o Surmów, matka nie wskazała im domu, ale zrobił to sąsiad. Policjanci wrócili i pobili rodziców. Na matkę nałożono karę pieniężną – sytuacja w domu sąsiada, od którego matka chciała pożyczyć pieniądze. Rewizja w domu Wojtasów, których zabrano do piwnic budynku policji, gdzie już przebywali inni aresztanci, w tym Surmowie – wywiezienie do Nowego Sącza. Egzekucja w Rdziostowie. Siostry Wojtas były uwięzione, ale wykorzystywano je do różnych prac – ucieczka z więzienia. W domu Surmów mieszkała siostra gospodarza Blaszkowa, która wyszła za Ukraińca i uciekła przed rzeziami na Wołyniu. Boh. bawił się z jej dziećmi – ich zachowanie podczas zabawy.
[01:15:08] Obóz „na Targowicy” – więźniowie mieszkali w barakach. Julia Krajewska była zatrudniona w obozie i opowiadała boh. o panujących tam warunkach. Więźniowie pracowali w rafinerii w Sowlinach. Krajewska wzięła rzeczy od więźnia, który planował wraz z kolegami ucieczkę. Po ucieczce więźniowie zatrzymali się w stodole u Krajewskich, potem pracowali w dworze w Laskowej. Dwóch uciekinierów ukrywało się u Wronów, Przysiężny ukrywał się u Czachury, czwarty – Józek [Tokarczyk], był u Krajewskich. Na początku grudnia przyszli bandyci, mieszkańcy okolicy, którzy w stajni znaleźli ukrywającego się Józka i zabili go, chcieli także zastrzelić Julię Krajewską. Grób chłopaka. Ojciec Józka, mieszkający w Otmuchowie, napisał list do Krajewskich. [+]
[01:25:28] Napady bandyckie po wojnie. Siostra pracowała jako przedszkolanka w Siekierczynie, latem zapewniano bezpłatną opiekę dzieciom rolników. Sąsiadka nie chciała dać prosiaka leśnym, broniąc świni zraniła siekierą jednego z bandytów. Jego zwłoki znaleziono po jakimś czasie w lesie.
[01:28:20] Sytuacja pod koniec wojny – ucieczka Niemców. Podpalenie budynków w Rynku i dworu w Mordarce. W domach zakwaterowano czerwonoarmistów, w domu boh. przez kilka dni kwaterował Misza.
[01:30:45] Boh. kopał okopy w Marcinkowicach, potem w Limanowej koło mostu. Pracujących pilnował Niemiec, który w pewnym momencie oddał boh. karabin i dołączył do robotników. Boh. chodził do jego mieszkania, by palić w piecu i sprzątać. Łapanki i wywózki do Niemiec – koło kapliczki mieszkał Hebda, dawny uczeń ojca, pewnego dnia poczęstował jabłkami Niemca, który zatrzymał się koło kapliczki. Po złapaniu Hebdy podczas łapanki uratował go Niemiec, któremu dał jabłka. [+]
[01:35:50] Zachowanie radzieckich żołnierzy. W styczniu szwagier Janczy został zabrany z domu i wywieziony do Jasła, potem w głąb Związku Radzieckiego, gdzie pracował w lesie – stan jego zdrowia po powrocie.
[01:37:53] Po wojnie boh. poszedł do szkoły zawodowej, by uczyć się szewstwa – powody rezygnacji z zawodu. Dorywczo pracował jako pomocnik murarza – ciężka praca fizyczna. Po ukończeniu szkoły wstąpił do Służby Polsce i wyjechał do Szamotuł – budowa drugiego toru kolejowego do Wronek. System zachęcania młodzieży do pracy. Po powrocie pracował w Powiatowym Związku Gminnych Spółdzielni, gdzie prezesem był krewny Franciszek Trojanowski – atmosfera w pracy. Obowiązkowe uprawy lnu – boh. jako pracownik PZGS namawiał rolników do siania lnu.
[01:44:53] W 1951 r. boh. dostał powołanie do wojska – wyjazd poborowych nad morze. Ciężka służba w jednostce nr 3057, gdzie dowódcami plutonów byli frontowi żołnierze. Po przysiędze boh. trafił do Nowego Portu w Gdańsku – położenie koszar, warunki w pomieszczeniach gospodarczych. Ćwiczenia strzeleckie na Westerplatte – gruzy z 1939 r. i grób poległych obrońców Westerplatte.
[01:51:12] Twórczość artystyczna boh. – śmierć żony w 1957 r. Publikacja wierszy. Przyjęcie do Koła Literackiego „Sądeczanka” w Nowym Sączu, zrzeszającego miejscowych twórców. Cykliczne spotkania „Ogrody poetyckie” w ogrodzie boh.
more...
less