Skalski Lucjan cz. 2

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0561

20 maja 2019, Sławno

3:04

Lucjan Skalski ps. „Sosna” (ur. 1929, Ossa) spędził dzieciństwo i lata okupacji w rodzinnej wsi koło Opoczna. Podobnie jak cała rodzina należał do Armii Krajowej – zaprzysiężony w 1943 roku, najpierw pełnił funkcje łącznika i informatora lokalnej placówki, a później brał udział w akcjach zbrojnych 25 pułku piechoty AK. Był świadkiem eksterminacji ludności żydowskiej w Opocznie. Po wojnie pozostał w konspiracji. W latach 1951-53 odbył zasadniczą służbę wojskową w Szczecinie. W latach 50. przyjechał do Sławna, pracował m.in. w Centrali Nasiennej. Od 1989 roku działał w organizacjach kombatanckich. Obecnie w stopniu porucznika WP w stanie spoczynku, mieszka w Sławnie.

[00:00:10] „Błysk” był oddziałem szkoleniowym, składał się z przedwojennych podoficerów, którzy organizowali dwutygodniowe szkolenia wojskowe. Dowódcą był Jan Włodarczyk [Włodarski?] ps. „Tomek”, przedwojenny sierżant policji. W majątku Platerów (którzy na początku wojny wyjechali do Anglii) w Białaczowie zostały dwie córki. Porucznik „Góral” z Bielska-Białej, w Wehrmachcie w Opocznie, nawiązał kontakt z AK i przystąpił do oddziału. W oddziale byli też Ukraińcy, Rosjanie, własowcy. W czasie walk spotkali się dwaj bracia: jeden partyzant, drugi własowiec – potem przeszedł do AK. Dowództwo mianowało porucznika „Górala” dowódcą oddziału.
[00:05:25] Domniemane szpiegostwo dowódcy [„Górala”]. Oddział stacjonował w kolonii Łuby. „Tomek” rozstawiał warty, a od strony Końskich, Broniowic nie było wartownika, Niemcy mieli informacje o oddziale i go otoczyli. Niemcy z reguły nie atakowali wieczorem ani nocą, więc w nocy nie było posterunków partyzanckich, lekkomyślne decyzje dowódcy. Przebieg bitwy w Łubach Sobieńskich.
[00:12:26] Niektórzy partyzanci białaczowscy chcieli pomóc oddziałowi. Dowódca Wiśniewski ps. „Asnyk”. Wsparcie samolotu. Zginęli wszyscy partyzanci (18 osób) i 70 Niemców.
[00:16:29] Ucieczka ludności cywilnej, zatrzymywanej początkowo przez Niemców jako żywe tarcze. Śmierć ciężarnej kobiety i jej kilkuletniego syna. Kukuruźnik zrzucił bomby zapalające na wieś. Śmierć dowódcy [„Górala”], który chciał uratować rannego partyzanta.
[00:19:50] 17 stycznia 1945 rozkaz stawienia się do wsi Górki Niemojowskie – rozwiązanie oddziału przez dowódcę Wiktora Kucharskiego ps. „Wicher”. Rozkaz złożenia broni, bunt żołnierzy. Skrzynie na broń z kradzionych desek – odpowiedzialny za to boh.
[00:26:23] Młynarz Kowalski miał synów Leszka i Zdzisława. Wożenie desek wozem „żelaźniakiem” (koła drewniane okute żelazem). Otrzymywanie paździerza ze lnu: moczenie lnu w rzece, międlenie, suszenie. Paździerz miał chronić zakopane w ziemi skrzynie z bronią przed wilgocią. Szmaty maczane w oleju. [++]
[00:35:26] Brat Janek zapisywał pseudonimy żołnierzy, którzy oddali broń. Nie wiadomo, gdzie schowano skrzynie. Zagubienie żołnierzy: płakali, nie wiedzieli, co dalej robić, dokąd iść. Zatrudnianie partyzantów do pracy u okolicznych rolników. Młynarz Kowalski zatrudnił trzech, dziedzic Kartuszewski z Miedznej Murowanej kilkunastu. Jego dzieci, Leszek i Danusia Kartuszewcy, byli w partyzantce. Broń schowana w skrzyni z kobiecą bielizną. [+]
[00:43:35] Nocowanie partyzantów w domu boh. Niszczenie broni przez żołnierzy. Dowódca zabronił tego pod karą śmierci. Zamykanie i zabezpieczenie skrzyń 17 stycznia 1945. [+]
[00:48:58] Oddział „Doliny” przyszedł ze wschodu, kawalerzyści, 76 koni. „Wicher” bał się zdemaskowania po śladach koni. Oddział brał udział w powstaniu warszawskim, potem przedostał się przez front do lasów świętokrzyskich i podążał dalej na zachód. Zatrzymanie przez NSZ, wycofanie do lasów przysuskich, przystąpienie oddziału do 25 pp Ziemi Piotrkowsko-Opoczyńskiej.
[00:53:35] „Grot” Rowecki pochodził z Piotrkowa Trybunalskiego. W grudniu 1944 r. Stanisław Skalski ps. „Poranek” dostał rozkaz zabezpieczenia pobytu 40 partyzantów oddziału „Doliny”. Ugotowanie saganka ziemniaków przez mamę. Zakwaterowanie partyzantów w domu boh. Inspekcja dowódcy.
[01:01:10] Pieczenie placków z ziemniaków, kawa zbożowa z mlekiem. Mama boh. miała pseudonim „Ciotka”. Poczęstunek. Rozmowa żołnierza z dowódcą o sytuacji partyzantów po zakończeniu wojny.
[00:05:18] Ostatnie spotkanie dowódcy w Górkach Niemojowskich. 28 czerwca 1944 Ludwik Pietruszewski, zawiadowca stacji, poinformował o przejeździe pociągu urlopowego z 50 oficerami niemieckimi, 30 robotnikami i zaopatrzeniem. Henryk Furmańczyk ps. „Henio”, „Lotnik” zaatakował pociąg na zaminowanym moście. Oddział „Henia” liczył 150 żołnierzy. Przebieg akcji. Boh. jeździł wozem z parą koni: Basią i Grzegorzem. W akcji zginęło 17 oficerów, jako zakładników wzięto 18 oraz kilkunastu robotników.
[01:12:58] List „Lotnika” do władz okupacyjnych, by zaprzestały represji na ludności wiejskiej. Depesza z odpowiedzią z obietnicą zaprzestania represji, zwolnienie zakładników.
[01:15:00] Partyzanci wykradali z magazynów bieliznę, buty, broń, czekolady, suchary, w czasie przeszukiwań Niemcy mordowali za posiadanie takiej bielizny.
[01:18:00] Maj 1944, w gajówce w Ossie kwaterował oddział „Lotnika”. Gajowi Ciechulski i Sobczyk – każdy miał dwie córki. Podczas zabawy na leśnej polanie chłopcy zauważyli zwiadowcę niemieckiego przebranego za żebraka. Posterunki wartowników w lesie, gościniec z Białaczowa do Żarnowa.
[01:25:12] Kolega Mietek Serafin „Oliwka” zauważył, że żebrak ma wojskowe buty, zatrzymanie Niemca: był majorem Wehrmachtu. Słodycze w nagrodę dla chłopców. Ukrywanie cukierków. [+]
[01:34:48] Pradziadek Skalski był obszarnikiem na Kresach, w dzisiejszej Białorusi. Miał czterech synów, każdy posiadał gospodarstwa w Ossie. Mieszkali obok siebie: Wawrzyniec, Ignacy, Józef, Franciszek. Mama Strzegielniak, pochodziła z rodziny Chałubińskich. [+]
[01:39:17] Gospodarstwo rodziców liczyło ok. 15 ha, każdy syn dziadka dostał gospodarstwo z domem, oborą i stodołą. Dziadek pochował cztery żony. Majątek dziadka.
[01:42:48] Początek wojny: 4 września [1939] w poniedziałek boh. pracował podczas młócki cepami w stodole. Dwie eskadry samolotów nadleciały ze strony Żarnowa. Targ w Żarnowie. Zbombardowanie posterunku policji, apteki i poczty przy rynku w Żarnowie. Leje po bombach zrzuconych na polu. Bombardowanie Opoczna i Końskich.
[01:50:20] Pod koniec 1940 w Białaczowie boh. niósł meldunek, widział drużynę Niemców idącą z poczty. Wjazd bryczką czterech partyzantów. Niemcy zasalutowali Polakom, a Polacy Niemcom. Oklaski gapiów. [+]
[01:58:31] Ludzie pouciekali z Białaczowa, boh. pobiegł do Ossy. Zaatakowanie partyzantów przez Niemców, karabin diegtiarow (DP), przebieg akcji. Dowódca na białym koniu, ostrzał z moździerza w żołnierzy i leśniczówkę, leśniczy Zawada zdołał uciec. [+]
[02:06:55] Po powrocie z wojska [po wojnie] poszukiwanie pracy, werbowanie do UB i do milicji (milicjant Jesionek). Boh. nie dostał od rodziców żadnego majątku. Wyjazd brata [Janka] do Sławna. Boh. poszukiwany przez UB za działalność partyzancką – akcja ostrzelania ubeków za stodołą. Boh. wyparł się udziału w tej akcji. Ciotka Paduchowa [która pieliła len] nie widziała boh. schowanego w krzaku jałowca. Ostrzeżenie od siostry Zosi, praca u zduna, zakup walizki i ubrania, wyjazd do Sławna w 1953 r.
[02:17:10] Znajomość z milicjantem Jesionkiem, zapisanie do PPR. Zgłoszenie do pracy w Powiatowej Rady Narodowej, wsparcie partii w poszukiwaniu pracy. Zatrudnienie w dziale produkcji zwierzęcej, kierownik Nawrocki. Boh. jeździł po wioskach rowerem i sprawdzał prawidłowość zwierząt rozpłodowych (kolczyki). [+]
[02:21:39] Komitet powiatowy PPR. Praca w Lidze Przyjaciół Żołnierza (LPŻ) jako inspektor wyszkolenia wojskowego za pensję 720 zł. Współpracownicy. Propozycja pracy na stanowisku kadrowego w przedsiębiorstwie wojewódzkim MHD, dyrektor Danielewicz, 8-stronicowa ankieta personalna.
[02:28:27] Praca inspektora w centrali nasiennej, studia rolnicze. Spór z dyrektorem. Pracownik CPN i pies w Białogardzie. Odejście z pracy. Donos do KC PZPR na dyrektora centrali nasiennej w Sławnie, kontrola NIK, wyrzucenie dyrektora.
[02:35:57] Na warcie w wojsku w Trzebieży w 1950 r. boh. ukradł mundur, odmowa wykonania rozkazu dowódcy warty, pobicie plut. Kałuży, uszkodzenie karabinów. Kara 10 dni aresztu ścisłego. Rozmowa z dowódcą. [+]
[02:41:08] Słowa „Wichra” o prawach podczas wojny: „nie ma litości”, „nie oglądaj się, idąc do ataku”.
[02:44:44] Miejsce egzekucji Żydów nad rzeką. Klucznik Wójcik ukrył boh. w więzieniu. Zabicie dziecka żydowskiego przez Moryca. Trampolina przy rzece. Pogłębianie rzeki przez więźniów polskich i żydowskich. [+]
[02:47:28] Odwiedziny w Opocznie w 2018 r., wizyta na cmentarzu, spotkanie kolegów z partyzantki. Miejsce po więzieniu opoczyńskim. Nasyp nad rzeką, gdzie dokonywano egzekucji. Rzeka Opocznianka [Węglanka?]. Moryc został zlikwidowany przez snajpera partyzantów podczas skakania z trampoliny do rzeki. [+]
[02:52:53] Wywożenie ciał Żydów wozami konnymi. Niemcy łapali Żydów „jak wściekłe psy”, przypadkowy mężczyzna wszedł do getta i został zabity bez ostrzeżenia. Likwidacja getta w 1942 r.
[02:56:00] Rodzina boh. nie pomagała Żydom, bo była prześladowana przez wójta Niemca, który potem został zamordowany przez partyzantów. Moryc zabrał całe bydło rodzinie Skalskich. Po wyjściu z więzienia ojciec był „żywym trupem”, zmarł po miesiącu. Gospodarstwo podupadło. Donosy na Skalskich do wójta. Zakup krowy po wojnie, sprzedaż Baśki w 1946 r. Opieka boh. nad źrebakiem – makuchy z siemienia lnianego. [+]
więcej...
mniej

Gleb Tomasz
Suchanowski Łukasz

Latusek Adam

Instytut Pileckiego

Film