Czesław Łyżwa (ur. 1926, Kolonia Francuzy) wychował się na Wołyniu. Podczas okupacji niemieckiej był świadkiem rzezi wołyńskiej. Od kwietnia 1944 do maja 1945 roku służył w „istriebitielnym batalionie” i brał udział w walkach z oddziałami ukraińskich nacjonalistów. W czerwcu 1945 rodzina została repatriowana na Ziemie Odzyskane i zamieszkała w Pisarzowicach koło Brzegu. W 1949 roku Czesław Łyżwa ukończył szkołę pedagogiczną, a w roku 1953 Wyższą Szkołę Ekonomiczną we Wrocławiu. Pracował jako nauczyciel w szkołach zawodowych w Dzierżoniowie.
[00:00:06] Boh. deklamuje wiersz o mordzie dokonanym na polskiej rodzinie – są to słowa piosenki śpiewanej po wojnie na odpustach w okolicach Zamościa.
[00:04:00] Podczas I okupacji sowieckiej Ukraińcy spotykali się w domu Wasyluka, grupa mężczyzn grała też na boisku w siatkówkę – aresztowania i osadzenie w więzieniu w Łucku. Wiadomości o gromadzeniu się sił niemieckich w pobliżu granicy. Boh. i ojciec pracowali przy budowie lotniska – inspekcja dowództwa. Podczas sowieckiej okupacji boh. chodził do szkoły – cofnięcie o jedną klasę, lekcje rosyjskiego. W szkole byli Niemcy, Żydzi, Ukraińcy – ich zachowanie po aneksji Sudetów przez Niemcy w 1938 r.
[00:12:10] Tuż przed wkroczeniem Niemców do Łucka Rosjanie zabili więźniów. W więzieniu był znajomy boh., Stanisław Wiązowski, który przebywał w karcerze, z którego Niemcy go uwolnili. Był też syn znajomego Ukraińca, którego raniono podczas rozstrzeliwania więźniów – chłopak przechodził koło domu boh. chodząc na zmianę opatrunku. [+]
[00:15:42] Po wkroczeniu Niemców drogomistrz Sywieńko jeździł w niedzielę na zebrania Ukraińców, woził go Polak Gałeczka. Po powołaniu policji polskiej w 1943 r. Sywieńko został zabity.
[00:19:00] Rozłam między bulbowcami a banderowcami – atmosfera napięcia. Boh. pracował w ukraińskiej wsi Baszowa, gdy rozlokowali się tam banderowcy. W pobliskiej Kopaczówce była placówka samoobrony – polski zwiad, który nadjechał od strony wsi Użowa został rozbity przez Ukraińców. Potyczka z Ukraińcami, sytuacja taktyczna. Szosą jechali niemieccy żołnierze, których gospodarz Krauze zawiadomił o strzelaninie – odpowiedź dowódcy. Niemiecki drogomistrz prowadził kuchnię, w której pracowała Polka, Filomena Drozdowska. Drogomistrz zadzwonił po pomoc do Łucka i przyjechały stamtąd dwa niemieckie czołgi – wycofanie się Ukraińców. Kilka dni później w okolicy pojawił się zwiad Armii Czerwonej.
[00:30:55] Zbliżanie się frontu, walka niemieckich czołgów z czerwonoarmistami. 21 marca okolica została zajęta przez Armię Czerwoną, po tygodniu mężczyzn zmobilizowano do wojska.
[00:32:32] W sierpniu 1942 r. we wsi pojawili się Niemcy, którzy zabrali mężczyzn do kopania dołów. Z Niemcami byli ukraińscy policjanci. Do dołów przypędzono grupę Żydów z getta w Rożyszczu i rozstrzelano ich – dobicie kobiety kamieniem, zastrzelenie uciekającego chłopaka. Przed wojną w Rożyszczu mieszkało wielu Żydów, wielu ukrywało się podczas okupacji. Boh. pracował podczas okupacji przy naprawie szosy – żydowskie schrony w lesie. Po odejściu Gałeczki dróżnikiem został Piotr Zaremba, w grupie robotników było dwóch Ukraińców, którzy dostali od niemieckiego nadzorcy drewno na opał. [+]
[00:42:48] Po zasypaniu dołów z ciałami zabitych Żydów boh. wrócił do domu, następnego dnia poszedł do pracy na szosie. Podczas egzekucji zabito ponad tysiąc osób – zachowanie Żydów. Polacy kopiący doły bali się, że także zostaną zabici. W stodole drogomistrza Sywieńki w Kopaczówce leżały rzeczy należące do pomordowanych. [+]
[00:49:44] Ksiądz Baran przed wojną pracował w Łucku, jego wuj był księdzem w Perespie. Pewnego dnia podczas odwiedzin u wuja kosił zboże w sutannie – reakcja Niemców. W Perespie budowano nowy kościół – wybór miejsca na nocleg. W nocy Ukraińcy napadli na wieś, ksiądz Baran widział przez okno, jak Ukraińcy zamęczyli w ogrodzie kilka kobiet.
[00:55:57] Działalność polskiej samoobrony – boh. miał węgierskie granaty i obrzyna, którego dostał od Mieczysława Kowalskiego. Do karabinów z I wojny brakowało amunicji. Potajemne kontakty z Węgrami. Broń od Niemców za gęsi. Do Przebraża przywożono amunicję z Łucka.
[01:00:45] Stosunki żydowsko-ukraińskie przed wojną. Boh. na rynku w Rożyszczu widział Żyda, który chciał kupić lniane pakuły – obraźliwe zachowanie Ukraińców. Widział też kłótnię między Żydem a Ukraińcem podczas kupowania kury. Ukraiński antysemityzm po wejściu Niemców. W sąsiedniej wsi mieszkały trzy żydowskie rodziny – noszenie Gwiazdy Dawida. Boh. chodził w szabas do żydowskich domów i rozpalał w piecu – żydowski fatalizm i przepowiednie. Ciężka zima w 1940 r. [+]
[01:11:50] Po wkroczeniu Armii Czerwonej w 1944 r. boh. został zmobilizowany i służył w „wojenkomacie” – Polaków wcielano także do NKWD i NKGB. Ukraińców wcielano do wojska, trafił tam Waśka Wołosiuk – spotkanie po 50. latach, gdy boh. pojechał w rodzinne strony.
[01:15:00] Walka z bandami – prowokacje ze strony Ukraińców. Potyczka koło Kijarza, gdzie banderowcy byli w sowieckich mundurach. W Istriebitielnych Batalionach służyło wielu Polaków, ludzie starsi, których nie wzięto do wojska. W Rudce Kozińskiej boh. został ranny. Potyczka w styczniu 1945 r. we wsi Swozy, gdzie kwaterował duży i dobrze uzbrojony oddział banderowców – boh. został uderzony kawałkiem drewna i stracił przytomność – pomoc w szpitalu, skutki kontuzji odczuwalne do dziś. Rezygnacja z operacji po wojnie. [+]
[01:26:02] Podczas walki w Rudce Kozińskiej boh. był ranny w dłoń – długie leczenie, skutki zranienie są odczuwalne do dnia dzisiejszego.
[01:27:58] Uzbrojenie w Istriebitielnym Batalionie. Zagrożenie ze strony Ukraińców – okoliczności zabicia mieszkającego w Rożyszczu Rosjanina Andriejewa. Po zabójstwie gen. Watutina przez UPA wzmożono walkę z bandami.
[01:30:55] Boh. nie miał umundurowania, tylko marynarkę, niektórzy nie mieli butów – boh. miał dwa różne buty. Boh. służył w Istriebitielnym Batalionie od kwietnia 1944 do maja 1945, brał udział w ćwiczeniach na poligonie. Przed nadejściem frontu ludność cywilną wysiedlono z terenu przyszłych walk na wschodnią stronę Styru – boh. mieszkał u polskiej rodziny Zemlików. Bracia Zemlikowie: Szczepan, Feliks i Tadeusz chorowali na gruźlicę i zmarli. Podczas pobytu na poligonie boh. był bardzo słaby – ślady przebytej gruźlicy wykryte podczas badań w Polsce.
[01:37:24] 4 czerwca 1945 r. wyjechano do Polski – podstawienie pociągu z odkrytymi lorami. Boh. jechał trzecim transportem, w okolicy Lwowa pociąg nie mógł podjechać pod górę z powodu długości składu – rozdzielenie wagonów. Droga przez Lwów, Rzeszów, Kraków, przyczyna postoju w Chorzowie. Boh. nie chciał zostać w Karłowicach. Wyjazd do Pisarzowic koło Brzegu, gdzie mieszkały dwie polskie rodziny: Wieczorków i Rudków, które pomogły przesiedleńcom. Pięciu synów Wieczorka walczyło na froncie wschodnim. Odór rozkładających się zwłok niemieckich żołnierzy w Brzegu. [+]
[01:44:35] Boh. ukończył szkołę pedagogiczną w 1949 r., w ostatnim półroczu miał stypendium, po którym dostał nakaz pracy w szkole. W wakacje po maturze pracował jako opiekun na koloniach w Świnoujściu – zwrot stypendium, by podjąć studia. W 1953 r. boh. ukończył Wyższą Szkołę Ekonomiczną we Wrocławiu.
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.