Czesław Łyżwa (ur. 1926, Kolonia Francuzy) wychował się na Wołyniu. Podczas okupacji niemieckiej był świadkiem rzezi wołyńskiej. Od kwietnia 1944 do maja 1945 roku służył w „istriebitielnym batalionie” i brał udział w walkach z oddziałami ukraińskich nacjonalistów. W czerwcu 1945 rodzina została repatriowana na Ziemie Odzyskane i zamieszkała w Pisarzowicach koło Brzegu. W 1949 roku Czesław Łyżwa ukończył szkołę pedagogiczną, a w roku 1953 Wyższą Szkołę Ekonomiczną we Wrocławiu. Pracował jako nauczyciel w szkołach zawodowych w Dzierżoniowie.
[00:00:06] Boh. deklamuje wiersz o mordzie dokonanym na polskiej rodzinie – są to słowa piosenki śpiewanej po wojnie na odpustach w okolicach Zamościa.
[00:04:00] Podczas I okupacji sowieckiej Ukraińcy spotykali się w domu Wasyluka, grupa mężczyzn grała też na boisku w siatkówkę – aresztowania i osadzenie w więzieniu w Łucku. Wiadomości o gromadzeniu się sił niemieckich w pobliżu granicy. Boh. i ojciec pracowali przy budowie lotniska – inspekcja dowództwa. Podczas sowieckiej okupacji boh. chodził do szkoły – cofnięcie o jedną klasę, lekcje rosyjskiego. W szkole byli Niemcy, Żydzi, Ukraińcy – ich zachowanie po aneksji Sudetów przez Niemcy w 1938 r.
[00:12:10] Tuż przed wkroczeniem Niemców do Łucka Rosjanie zabili więźniów. W więzieniu był znajomy boh., Stanisław Wiązowski, który przebywał w karcerze, z którego Niemcy go uwolnili. Był też syn znajomego Ukraińca, którego raniono podczas rozstrzeliwania więźniów – chłopak przechodził koło domu boh. chodząc na zmianę opatrunku. [+]
[00:15:42] Po wkroczeniu Niemców drogomistrz Sywieńko jeździł w niedzielę na zebrania Ukraińców, woził go Polak Gałeczka. Po powołaniu policji polskiej w 1943 r. Sywieńko został zabity.
[00:19:00] Rozłam między bulbowcami a banderowcami – atmosfera napięcia. Boh. pracował w ukraińskiej wsi Baszowa, gdy rozlokowali się tam banderowcy. W pobliskiej Kopaczówce była placówka samoobrony – polski zwiad, który nadjechał od strony wsi Użowa został rozbity przez Ukraińców. Potyczka z Ukraińcami, sytuacja taktyczna. Szosą jechali niemieccy żołnierze, których gospodarz Krauze zawiadomił o strzelaninie – odpowiedź dowódcy. Niemiecki drogomistrz prowadził kuchnię, w której pracowała Polka, Filomena Drozdowska. Drogomistrz zadzwonił po pomoc do Łucka i przyjechały stamtąd dwa niemieckie czołgi – wycofanie się Ukraińców. Kilka dni później w okolicy pojawił się zwiad Armii Czerwonej.
[00:30:55] Zbliżanie się frontu, walka niemieckich czołgów z czerwonoarmistami. 21 marca okolica została zajęta przez Armię Czerwoną, po tygodniu mężczyzn zmobilizowano do wojska.
[00:32:32] W sierpniu 1942 r. we wsi pojawili się Niemcy, którzy zabrali mężczyzn do kopania dołów. Z Niemcami byli ukraińscy policjanci. Do dołów przypędzono grupę Żydów z getta w Rożyszczu i rozstrzelano ich – dobicie kobiety kamieniem, zastrzelenie uciekającego chłopaka. Przed wojną w Rożyszczu mieszkało wielu Żydów, wielu ukrywało się podczas okupacji. Boh. pracował podczas okupacji przy naprawie szosy – żydowskie schrony w lesie. Po odejściu Gałeczki dróżnikiem został Piotr Zaremba, w grupie robotników było dwóch Ukraińców, którzy dostali od niemieckiego nadzorcy drewno na opał. [+]
[00:42:48] Po zasypaniu dołów z ciałami zabitych Żydów boh. wrócił do domu, następnego dnia poszedł do pracy na szosie. Podczas egzekucji zabito ponad tysiąc osób – zachowanie Żydów. Polacy kopiący doły bali się, że także zostaną zabici. W stodole drogomistrza Sywieńki w Kopaczówce leżały rzeczy należące do pomordowanych. [+]
[00:49:44] Ksiądz Baran przed wojną pracował w Łucku, jego wuj był księdzem w Perespie. Pewnego dnia podczas odwiedzin u wuja kosił zboże w sutannie – reakcja Niemców. W Perespie budowano nowy kościół – wybór miejsca na nocleg. W nocy Ukraińcy napadli na wieś, ksiądz Baran widział przez okno, jak Ukraińcy zamęczyli w ogrodzie kilka kobiet.
[00:55:57] Działalność polskiej samoobrony – boh. miał węgierskie granaty i obrzyna, którego dostał od Mieczysława Kowalskiego. Do karabinów z I wojny brakowało amunicji. Potajemne kontakty z Węgrami. Broń od Niemców za gęsi. Do Przebraża przywożono amunicję z Łucka.
[01:00:45] Stosunki żydowsko-ukraińskie przed wojną. Boh. na rynku w Rożyszczu widział Żyda, który chciał kupić lniane pakuły – obraźliwe zachowanie Ukraińców. Widział też kłótnię między Żydem a Ukraińcem podczas kupowania kury. Ukraiński antysemityzm po wejściu Niemców. W sąsiedniej wsi mieszkały trzy żydowskie rodziny – noszenie Gwiazdy Dawida. Boh. chodził w szabas do żydowskich domów i rozpalał w piecu – żydowski fatalizm i przepowiednie. Ciężka zima w 1940 r. [+]
[01:11:50] Po wkroczeniu Armii Czerwonej w 1944 r. boh. został zmobilizowany i służył w „wojenkomacie” – Polaków wcielano także do NKWD i NKGB. Ukraińców wcielano do wojska, trafił tam Waśka Wołosiuk – spotkanie po 50. latach, gdy boh. pojechał w rodzinne strony.
[01:15:00] Walka z bandami – prowokacje ze strony Ukraińców. Potyczka koło Kijarza, gdzie banderowcy byli w sowieckich mundurach. W Istriebitielnych Batalionach służyło wielu Polaków, ludzie starsi, których nie wzięto do wojska. W Rudce Kozińskiej boh. został ranny. Potyczka w styczniu 1945 r. we wsi Swozy, gdzie kwaterował duży i dobrze uzbrojony oddział banderowców – boh. został uderzony kawałkiem drewna i stracił przytomność – pomoc w szpitalu, skutki kontuzji odczuwalne do dziś. Rezygnacja z operacji po wojnie. [+]
[01:26:02] Podczas walki w Rudce Kozińskiej boh. był ranny w dłoń – długie leczenie, skutki zranienie są odczuwalne do dnia dzisiejszego.
[01:27:58] Uzbrojenie w Istriebitielnym Batalionie. Zagrożenie ze strony Ukraińców – okoliczności zabicia mieszkającego w Rożyszczu Rosjanina Andriejewa. Po zabójstwie gen. Watutina przez UPA wzmożono walkę z bandami.
[01:30:55] Boh. nie miał umundurowania, tylko marynarkę, niektórzy nie mieli butów – boh. miał dwa różne buty. Boh. służył w Istriebitielnym Batalionie od kwietnia 1944 do maja 1945, brał udział w ćwiczeniach na poligonie. Przed nadejściem frontu ludność cywilną wysiedlono z terenu przyszłych walk na wschodnią stronę Styru – boh. mieszkał u polskiej rodziny Zemlików. Bracia Zemlikowie: Szczepan, Feliks i Tadeusz chorowali na gruźlicę i zmarli. Podczas pobytu na poligonie boh. był bardzo słaby – ślady przebytej gruźlicy wykryte podczas badań w Polsce.
[01:37:24] 4 czerwca 1945 r. wyjechano do Polski – podstawienie pociągu z odkrytymi lorami. Boh. jechał trzecim transportem, w okolicy Lwowa pociąg nie mógł podjechać pod górę z powodu długości składu – rozdzielenie wagonów. Droga przez Lwów, Rzeszów, Kraków, przyczyna postoju w Chorzowie. Boh. nie chciał zostać w Karłowicach. Wyjazd do Pisarzowic koło Brzegu, gdzie mieszkały dwie polskie rodziny: Wieczorków i Rudków, które pomogły przesiedleńcom. Pięciu synów Wieczorka walczyło na froncie wschodnim. Odór rozkładających się zwłok niemieckich żołnierzy w Brzegu. [+]
[01:44:35] Boh. ukończył szkołę pedagogiczną w 1949 r., w ostatnim półroczu miał stypendium, po którym dostał nakaz pracy w szkole. W wakacje po maturze pracował jako opiekun na koloniach w Świnoujściu – zwrot stypendium, by podjąć studia. W 1953 r. boh. ukończył Wyższą Szkołę Ekonomiczną we Wrocławiu.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.