Adolf Zając (ur. 1930, Nawóz) pochodzi z rodziny rolniczej. Przez siedem miesięcy 1942 roku, do wysiedlenia 7 grudnia, w gospodarstwie rodziny Zająców ukrywano żydowską rodzinę Jankiela i Łajkę Peltzów oraz dwójkę ich dzieci: Różę i Szlomę. Zającowie, przesiedleni do Tworyczowa, umieścili Różę u sąsiada Jana Krukowskiego. Po wojnie Adolf Zając ukończył szkołę zawodową, w latach 1951-53 służył w Ludowym Wojsku Polskim, w 1959 roku wyjechał na Śląsk, gdzie pracował w kopalni jako ślusarz. Mieszka w Imielinie.
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1930 r. w Nawozie koło Zamościa.
[00:00:34] Przed wojną boh. ukończył drugą klasę szkoły powszechnej. Po wybuchu wojny niemieckie samoloty bombardujące Zamość zrzuciły bomby na pastwisko, na którym boh. pasł krowy. Ojciec został zmobilizowany i wyjechał na front, po zakończeniu działań wojennych udało mu się wrócić do domu. Boh. widział polskie samoloty lecące w kierunku Rumunii. 17 września do wsi wkroczyli żołnierze Armii Czerwonej, po ich wycofaniu się za Bug rozpoczęła się okupacja niemiecka.
[00:05:40] Kontyngenty podczas okupacji – sposoby oszukiwania podczas kontraktacji żywca. Żydzi ze Szczebrzeszyna regulowali rzekę Por, pracujących pilnowali żydowscy policjanci. Boh. z kolegami czasem dostarczał jedzenie Żydom, ale strażnicy odganiali chłopaków. W 1942 r. Żydów zabrano, niektórych zastrzelono na łące. [+]
[00:09:37] Informacje o wysiedleniach ze wsi Nawóz, gdzie była dobra ziemia i skomasowane gospodarstwa. W sąsiedniej wsi mieszkała ciotka Maria Hałasa, jej sąsiedzi Jankiel i Łajka Peltz, mieli córkę Różę i syna Szlomę. Wuj Jan Hałasa poprosił ojca, by ukrył Peltzów. Peltzowie ukrywali się w stodole Zająców przez siedem miesięcy – do wysiedlenia w grudniu 1942 r. Rodzina Zająców wyprowadziła się do sąsiedniej wsi, potem zamieszkano w Tworyczowie. Peltzowie zostali przez kilka dni w opuszczonym gospodarstwie, potem ukrywali się we wsi Staw, a Rózia była u sąsiada w Tworyczowie do wysiedlenia w maju 1943. W latach 90. do wujostwa mieszkającego w Stawie przyjechał Szloma z żoną, który jednak nie odwiedził Zająców. Przyznawanie medali przez Yad Vashem. [+]
[koniec samodzielnej relacji – świadek odpowiada na pytania]
[00:29:55] Boh. miał pięcioro rodzeństwa. W lipcu 1944 r. matka siedziała w więzieniu w Zamościu, ale została uwolniona tuż przed wyzwoleniem.
[00:32:42] Niemcy okopali się w Nawozie przed ofensywą Armii Czerwonej. Po nocnej walce boh. z bratem i kolegą poszli do wsi – niemieccy żołnierze pytający o drogę zabrali go ze sobą i zostawili dopiero, gdy nadleciały radzieckie samoloty. Wracając do domu boh. spotkał w Tworyczowie czerwonoarmistów. [+]
[00:40:37] Losy rodziny po wojnie – jeden z braci skończył studia, potem wyjechał do Kanady. Boh. ukończył szkołę zawodową, w latach 1951-53 służył w wojsku, potem pracował w kopalni. Służąc w wojsku był w ochronie Sztabu Generalnego, jesienią 1952 r. w Augustowie był świadkiem rozjeżdżania „wojaków” przez radzieckie czołgi. [sic]
[00:42:35] Rodzice prowadzili gospodarstwo rolne. Boh. uczył się na tajnych kompletach – lekcje odbywały się dwa razy w tygodniu w Bzowcu. Przed wojną nauczyciel miał radio – słuchanie audycji pod oknem, zabawy dzieciaków. Żydzi zajmowali się handlem. System kartkowy za PRL – kartki dla górników. Boh. przyjechał na Śląsk w 1959 r., podjął pracę w kopalni i ożenił się z dziewczyną z Podola.
[00:48:00] Stosunki z Żydami przed wojną – zadatek za cielaka, zasady udzielania pożyczek w soboty. We wsi Podstary Zamość także ukrywano Żydów, córka gospodarza pomagającego Żydom – Jadwiga Łapa, mieszka w Nawozie.
[00:53:45] Podczas okupacji we wsi nie było donosicieli. Żydzi przywiezieni ze Szczebrzeszyna i pracujący przy regulacji rzeki mieszkali w pobliskim majątku – likwidacja Żydów w 1942 r.
[00:55:30] Przed wojną Żyd Szyja miał sklep w Nawozie, w 1939 r. wyjechał do Turobina. Rodzina Abramów ukrywała się u Pirogów – podczas wysiedlenia złapano ich i prawdopodobnie zabito. Dwie córki Pirogów wyszły za mąż i nie mieszkały z rodzicami, więc ocalały. Trzy córki sąsiadów, Kowalskich, zostały zabrane przez Niemców, rodziców wywieziono na roboty.
[01:03:48] Wuj namówił ojca do przyjęcia rodziny Peltzów, jedna z sióstr boh. uczyła się szyć u Łajki Peltz. Sąsiad z Tworyczowa, Jan Krukowski, wziął do siebie Różę Peltz, którą przedstawiono jako kuzynkę Zająców. Róża pomagała w gospodarstwie. Siostra boh. nie chciała po wojnie wyjść za Krukowskiego. Podczas wysiedlania z Tworyczowa Róża zdołała uciec i dotrzeć do Stawu Noakowskiego, gdzie u rodziny Dzików ukrywali się Peltzowie. Po wojnie ocaleni Żydzi pomagali Dzikom, którzy nie chcieli ciotce Hałasowej podać ich adresu.
[01:10:45] Dopiero w latach 90. zaczęto mówić o ukrywaniu Żydów. Boh. i rodzeństwo składali zeznania w lubelskiej prokuraturze. Żydów ukrywano w stodole, boh. i bracia stali na straży. W dzień Żydzi byli w domu – pewnego dnia zobaczył ich kolega, Marian, któremu boh. i brat Józek zagrozili utopieniem w rzece, jeśli zdradzi tajemnicę. [+]
[01:16:15] Rozważania na temat wynagrodzenia za przechowywanie Żydów.
[01:17:20] Podczas ukrywania Peltzów do Zająców doszła wiadomość o zabiciu innej rodziny za pomoc Żydom. Działalność donosiciela Wyłupka. Zachowywanie tajemnicy – cioteczny brat dowiedział się o ukrywaniu Żydów dopiero po wojnie. Spisanie zeznań przez prokuraturę.
[01:22:55] Siostrę, która była łączniczką w Batalionach Chłopskich, oraz matkę aresztowano w 1944 r. Przez pięć miesięcy przebywały w zamojskim więzieniu, gdzie były bite podczas śledztwa – stan zdrowia matki po wojnie. W kwietniu 1944 r. ojciec ze znajomym zawieźli mięso z nielegalnego uboju do Zamościa. Pies, który szedł z żandarmem podbiegł do wozu, który zatrzymano – przesłuchanie przez gestapo. Okoliczności uratowania ojca – potyczka Niemców z partyzantami koło Werbkowic.
[01:34:04] Losy rodziny po wysiedleniu z Nawozu. Niemieccy osadnicy upozorowali napad partyzantów na wieś, w odwecie 11 grudnia 1942 r. Niemcy dokonali pacyfikacji Kitowa. Podczas mordu zginęła stryjeczna siostra ojca i jej czteroletni syn. Egzekucję przeżyła jedna osoba. Dwunastoletni boh. brał udział w grzebaniu ofiar – wykopanie dołu i układanie zwłok.
[01:41:15] Po wysiedleniu rodziny Zająców z Nawozu Peltzowie ukrywali się u Dzików w Stawie. Wizyta Szlomy po wojnie, wszyscy Peltzowie przeżyli wojnę.
[01:45:22] Opinia na temat wyzwolenia przez Armię Czerwoną. W Nawozie mieszkał partyzant akowiec, którego wywieziono do Związku Radzieckiego, gdzie przez dwa lata pracował w kopalni – głód w obozie.
[01:48:40] Powód przesłuchań przez Informację Wojskową.
[01:50:50] Charakter pracy boh. w kopalni, wspieranie strajkujących górników.
[01:52:28] Nie ma żadnych dokumentów ani zdjęć poświadczających ukrywanie żydowskiej rodziny. Opinia na temat współczesnej polityki, poglądy boh. Wspomnienie dwóch braci, sąsiadów z Nawozu, jeden z nich był komunistą, drugiego pobiło UB.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..