Zbigniew Lewczykowski (ur. 1941, Wilno) – jego ojciec był zarządcą majątków na Wileńszczyźnie, w czasie wojny zaangażowanym w ruch oporu. Po zakończeniu działań wojennych w 1945 roku ojca aresztowano i wywieziono do Workuty, a Zbigniew Lewczykowski wraz z matką został deportowany w głąb ZSRR. W 1954 roku ojciec został zwolniony z łagru i dołączył do rodziny. Rok później matka z synem repatriowała się do Polski i zamieszkała w Bolesławcu, ojciec przyjechał z zesłania w 1956 roku. Po maturze Zbigniew Lewczykowski studiował na Wydziale Mechaniczno-Technologicznym Politechniki Gdańskiej i pracował w biurze projektów. Jest tłumaczem przysięgłym z języków rosyjskiego i ukraińskiego. Mieszka w Gorlicach, gdzie obecnie jest prezesem Koła Związku Sybiraków.
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1941 r. w Wilnie. Prezentacja rodziców: Haliny i Włodzimierza.
[00:00:36] Historia rodziny Lewczykowskich – wyjazd na Kubań i powody powrotu do Wilna. Matka urodziła się we wsi Puciniszki. Ojciec po ukończeniu gimnazjum i szkoły rolniczej pracował jako zarządca w majątkach, m.in. u hrabiego Wagnera oraz Rostworowskiego. Po ataku Niemców na ZSRR kontynuował pracę wspierając Armię Krajową. Przygotowania do Operacji „Ostra Brama” – w domu w Solecznikach żołnierze AK szykowali się do ataku na Wilno.
[00:05:37] W czerwcu 1945 r. ojciec został aresztowany i przebywał w więzieniu na Łukiszkach, niedługo potem matka i boh. zostali deportowani – zabranie maszyny do szycia. Wyjazd pociągiem z Wilna razem z przesiedlanymi Litwinami – warunki podczas podróży. [+]
[00:10:00] Po dwóch tygodniach w mołotowskiej obłasti odczepiono kilka ostatnich wagonów – wyjazd w głąb tajgi, gdzie rodzina trafiła do lespromchozu. Zamieszkanie w chałupie u Komiaków – po narodzinach siostry matkę z dziećmi przeniesiono do baraku – warunki mieszkaniowe. Rodzinę wywieziono z grupą Litwinów, niektórzy wybudowali drewniane domy. Matka szyciem zarabiała na życie – powstanie pracowni krawieckiej, w której matka została zatrudniona jako dozorczyni – szycie odzieży roboczej. Boh. na zesłaniu skończył siedem klas. Nawiązanie kontaktu z ojcem, więźniem łagru w Workucie, przez wuja zamieszkałego w Wilnie – korespondencja w języku rosyjskim. [+]
[00:18:53] Zmiany po śmierci Stalina – przyjazd ojca w 1954 r. Ojciec w Workucie pracował początkowo w kopalni, potem w gospodarstwie ogrodniczym. Boh. chodził do szkoły średniej w mieście rejonowym i mieszkał na stancji – możliwość powrotu do Polski, ale bez ojca, który miał jeszcze 5 lat być na zesłaniu. Zachęcanie matki do pozostania w Związku Radzieckim. Pożegnanie z ojcem – wyjazd do Polski.
[00:24:18] W 1955 r. zwolniono z łagrów niemieckich żołnierzy – wykorzystanie okazji, by upomnieć się o Polaków. Na stacji w Medyce boh. widział dziewczyny płaczące z powodu wyjazdu z ZSRR. Widok polskich żołnierzy. Repatriantów przywieziono do Nowego Sącza, gdzie zostali zakwaterowani w koszarach – wyjazd do Bolesławca. Rodzina dostała mieszkanie i kilka mebli, zakupy za ruble.
[00:30:00] Rodzina dotarła do Bolesławca pod koniec grudnia 1955 r. – wyjście do lasu po choinkę zakończone na komisariacie milicji. Matka podjęła pracę, a boh. poszedł do szkoły – podjęcie nauki w dziewiątej klasie – pierwsze dyktando. Dzięki wujowi z Wilna boh. miał polskie książki – edukacja domowa na Syberii, profity z bycia dobrym uczniem w rosyjskiej szkole. [+]
[00:35:50] Matka pochodziła ze wsi Puciniszki, dziadkowie mieli gospodarstwo rolne. Dziadek był pszczelarzem. Brat matki w 1958 r. repatriował się do Polski. Ojciec urodził się w Rostowie nad Donem, co pomogło mu w łagrach. Matka była w ciąży podczas wywózki i siostra urodziła się na zesłaniu.
[00:39:05] Przed wojną rodzina była dobrze sytuowana, zatrudniano pomoc domową Halkę, jej brat Olek był w partyzantce i zginął. Matka skończyła szkołę krawiecką, ale przed wojną nie pracowała. Ojciec służył w 13 Pułku Ułanów, boh. nie zna okoliczności, w jakich rodzice się poznali.
[00:41:28] Stosunki polsko-litewskie podczas okupacji oraz na zesłaniu. Przeprowadzka do sąsiedniej wsi, gdzie matka miała zorganizować pracownię krawiecką – wizyta zaprzyjaźnionych Litwinów po przyjeździe ojca. Zatargi z rówieśnikami, Litwinami.
[00:45:45] Sytuacja Żydów podczas okupacji. Niektórzy krewni matki pozostali po wojnie na Wileńszczyźnie. Zmiany po upadku Związku Radzieckiego – działalność Polonii.
[00:49:26] Wspomnienia sprzed deportacji – część domu zajmował księgowy, który pracował w majątku – jabłka dla jego córek. Zabawy dzieciaków, kąpiel w mule.
[00:52:24] Koncentracja partyzantów przed operacją „Ostra Brama”. W domu odbywały się narady, w których uczestniczył gen. „Wilk”. Opis rodzinnego domu w Solecznikach.
[00:56:20] Matkę i boh. deportowano po aresztowaniu ojca, który przez kilka miesięcy siedział w więzieniu na Łukiszkach. Potem wywieziono go do Workuty. Warunki w komiackim domu po przyjeździe na zesłanie. Nowy Rok w przedszkolu, religia na zesłaniu – osiedle miało kaplicę, ale służyła jako magazyn. Cerkiew w sąsiedniej miejscowości zamieniono na salę spotkań. Mówiono o popach, którzy sprawowali w ukryciu posługę kapłańską. Matka zarabiała szyciem i rodzina nie głodowała – maszyna do szycia przyjechała do Polski.
[01:01:01] Indoktrynacja komunistyczna w szkole – nauka historii Polski w domu. Okoliczności, w których boh. mógł zaśpiewać piosenki o Stalinie. W 1990 r. boh. pracował na kontrakcie w zachodniej Syberii – stosunki z Rosjanami. Informacje o Katyniu.
[01:06:10] Apel żałobny w szkole po śmierci Stalina – reakcja matki. Ojciec, wracając z zesłania, pojechał na lotnisko w Moskwie, by zobaczyć trumnę Bieruta. W Związku Radzieckim obchodzono Nowy Rok, rocznice Rewolucji Październikowej, 1 i 9 Maja oraz dzień urodzin Stalina. Opinia na temat radzieckich nauczycieli i poziomu w szkole, gdzie nie było kar cielesnych. Boh. uczył się w szkole średniej i mieszkał na stancji – wyjazdy do domu ciężarówkami – spotkanie z kolegą, kierowcą.
[01:14:38] Powody zaostrzania się stosunków polsko-rosyjskich – sposoby wchodzenia na seanse filmowe. Przedstawianie Polaków w radzieckich filmach. [+]
[01:17:42] Starania o powrót ojca z zesłania. Droga z zesłania do Polski – boh. przywiózł narty. W punkcie repatriacyjnym w Nowym Sączu zaproponowano rodzinie wyjazd do Bolesławca. Złapanie Wolnej Europy na purowskim radiu – kupno odbiornika po przyjeździe do Bolesławca. Różnice między Związkiem Radzieckim i Polską – krajobrazy, zabudowa miast.
[01:22:57] Boh. zdał maturę w Bolesławcu, wspomnienie polonisty oraz nauczyciela historii – po latach boh. dowiedział się, że był zesłańcem.
[01:24:42] Boh. studiował na Politechnice Wrocławskiej – życie studenckie, powody skreślenia z listy studentów, waletowanie w akademiku i praca w piekarni. Boh. dostał się na Politechnikę Szczecińską – przeniesienie na uczelnię do Gdańska. Czynny udział w życiu kulturalnym Trójmiasta – studia wieczorowe i praca w biurze projektów. Uwaga prodziekana podczas wręczania dyplomów. Praca dyplomowa. Pod koniec studiów boh. ożenił się.
[01:35:08] Spotkanie z ojcem po jego zwolnieniu z łagru.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.