Wygrzywalska Anna

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1461

28 sierpnia 2021, Gorlice

1:31

Anna Wygrzywalska (ur. 1938, Gorlice) przeżyła okupację niemiecką w rodzinnym mieście, mieszkając z rodziną obok „Szklarczykówki” – siedziby niemieckiej żandarmerii. W latach 50. ukończyła Liceum Ogólnokształcące im. Marcina Kromera i rozpoczęła pracę jako sekretarka w Sądzie Rejonowym w Gorlicach. Działaczka Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Gorlickiej. Kolekcjonerka pamiątek rodzinnych oraz dotyczących lokalnej historii.

[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1938 r. w Gorlicach. Prezentacja rodziców: Antoniny i Franciszka.
[00:00:35] Rodzina matki mieszkała na Górze Boczoniowej, dziadek Boczoń zajmował się rolnictwem. Ojciec pochodził z rzemieślniczej rodziny zajmującej się rymarstwem. W okresie międzywojennym pojechał do pracy do Warszawy, ale wrócił do Gorlic i otworzył zakład rymarski. Siostra dziadka Wygrzywalskiego prowadziła zakład krawiecki i szyła pikowane kaftany.
[00:05:26] Dziadek podczas I wojny walczył na froncie włoskim. Po przejściu frontu ksiądz Świeykowski poprosił dziadka Jana Boczonia o ziemię na założenie cmentarza wojennego. Sylwetka księdza Świeykowskiego, kolekcjonera motyli, wojennego burmistrza miasta w latach 1914-1915. Boh. gromadzi materiały dotyczące przeszłości rodziny i miasta.
[00:13:30] Do sąsiadki przyjechał pan Kolażyk, Czech, z prośbą o kwiaty, które chciał złożyć na grobie brata pochowanego na cmentarzu wojennym w Gorlicach – znalezienie przez dzieci, bawiące się nad rzeką Ropą, szkieletu z identyfikatorem.
[00:18:37] Warunki życia rodziny przed wojną. W domu mieszkały trzy rodziny – w 1934 r. zamieszkała tam rodzina (żydowska), która przyjechała z Lipska – zastrzelenie ich przed domem.
[00:20:47] Do ojca przychodzili Niemcy z pobliskiego posterunku w „Szklarczykówce”. Jeden z nich, mający córkę w wieku boh., zapytał czy można z niej zdjąć miarę, by krawcowa, Żydówka, uszyła coś dla jego córki – wizyta na posterunku. Żydówka została później zastrzelona. [+]
[00:23:22] Siostra zanosiła jedzenie Żydom zgromadzonym w „Buciarni”. Na cmentarz żydowski przyjeżdżały furmanki ze zwłokami – pochówek w zbiorowej mogile. Boh. jako dziecko chodziła na kirkut.
[00:26:20] Podczas uroczystości z okazji 650-lecia powstania miasta boh. pokazała gościom z Izraela Szlomo Halberstamowi i panu Moskovitzowi swoje albumy „żydowskie”. Rodzina mieszkała w domu Żyda Gebla, fajczarza. Historia zdjęcia z fajką.
[00:30:54] W 1939 r. ojciec został zmobilizowany i był w Samborze – powrót do domu.
[00:32:07] Wspomnienia z dzieciństwa – sąsiedztwo „Szklarczykówki”, siedziby żandarmerii niemieckiej.
[00:34:23] Żyd, lekarz, przyszedł z getta po płaszcz. Żydzi dawali ojcu rzeczy na przechowanie – konieczność przeprowadzki z powodu budowy drogi. Okoliczności wejścia w posiadanie fajek pana Gebla. Jego syn został wywieziony na Syberię, po wojnie mieszkał w Bydgoszczy. Pan Tannenbaum także został wywieziony, po wojnie wrócił do Gorlic, skończył prawo i prowadził kancelarię adwokacką. Jego ojciec prowadził przed wojną garbarnię. W 1968 r. Tannenbaum wyjechał do Francji, potem do Izraela. Po wojnie w Sączu Peller, Żyd, zajmował się nastawianiem złamań.
[00:42:37] W domu przy ul. Podkościelnej pracowała Antosia, którą złapano podczas łapanki i wywieziono na roboty. Do domu przylegał warsztat ślusarski Stanisława Bergera, który współpracował z partyzantką.
[00:45:45] Po I wojnie w mieście wybudowano sześć „centralek”, jedną koło domu boh. – opis budynku wzniesionego przez włoskich jeńców.
[00:47:55] Podczas nalotów gromadzono się w piwnicach sąsiedniej kamienicy. Wkroczenie Armii Czerwonej do miasta – zakwaterowanie żołnierzy w domu.
[00:50:20] Boh. rozpoczęła naukę po wojnie – picie tranu przez dzieci. Wspomnienie nauczycielek: pani Kochańskiej i Przyłęckiej, kierowniczki Szkoły Ćwiczeń, w której uczyli uczniowie, mieszczącego si w tym samym budynku, Liceum Pedagogicznego.
[00:53:30] Wspomnienie Pierwszej Komunii – poczęstunek po uroczystości. Boh. dostała od chrzestnego bursztynowy krzyżyk.
[00:55:17] Nikt z rodziny nie emigrował, ale boh. jest w posiadaniu dokumentu, który musiał należeć do osoby wyjeżdżającej do Ameryki.
[00:56:16] Zniszczenia miasta po I wojnie – zburzone domy i kościół. Zniszczenia po II wojnie. Ucieczka Rosjan z miasta w czasie I wojny.
[00:57:25] Boh. nie pamięta zabawek z dzieciństwa. Warunki życia po wojnie. Podczas okupacji zabito świnię – okoliczności przewiezienia jej do domu. Sposoby przechowywania żywności. Elektryfikacja miasta pod koniec lat 40. Rodzina korzystała ze studni.
[01:03:27] W sąsiedztwie żydowskiego domu był skład trumien – reakcja boh. na widok człowieka wychodzącego z trumny. Drugim budynkiem była lodownia, w której trzymano lód na potrzeby szpitala – wykorzystanie obiektu przez czerwonoarmistów.
[01:06:00] Wspomnienie doktora Otęskiego. Leczenie domowymi sposobami – syrop z cebuli, zioła. Jedzenie – placki pieczone na blasze, sery.
[01:07:45] Cmentarz żydowski został zniszczony podczas okupacji – z macew zrobiono schody do „Szklarczykówki”. W latach 60. macewy wróciły na cmentarz – część wpadła do potoku podczas przewożenia. W budynku straży ułożono podłogę z macew. W mieście były dwie synagogi, jedną zamieniono na magazyn, księgi spalono.
[01:11:40] W 1947 r. wysiedlano Łemków – boh. widziała furmanki z przesiedlanymi. Niektórzy chowali się przed wywózkami w lasach. Ciotka, krawcowa, wyjeżdżała z towarem na jarmarki do łemkowskich wsi. Ciotka miała w okolicy trzydzieścioro chrześniaków.
[01:14:08] W 1952 r. do miasta przyjechało czterech Greków, którzy mieszkali w domu dziecka i chodzili do szkoły. W klasie tuż po wojnie były dzieci w różnym wieku.
[01:15:52] Słuchanie wiadomości z „kołchoźnika”. Boh. brała udział w pochodach pierwszomajowych. Atmosfera w liceum im. Kromera. Łaciny uczył prof. Rusinek, rosyjskiego prof. Utiechina, która miała na ręku wytatuowany numer z obozu koncentracyjnego. Wspomnienie egzaminu maturalnego.
[01:23:36] Po ukończeniu liceum boh. podjęła pracę w gorlickim sądzie w pionie karnym, pracowała tam do emerytury. Charakter najczęstszych spraw karnych. Propozycja pracy u sekretarza Komitetu Powiatowego PZPR, Stanisława Musiała – porada mecenasa Tannenbauma.
[01:29:43] Wiadomość o wprowadzeniu stanu wojennego – sytuacja w sądzie. Boh. widziała w kościele milicjantów.
mehr...
weniger

Połomski Łukasz

Latusek Adam

Instytut Pileckiego

Film