Teresa Bronisława Polak-Jaroń, ps. „Mała” (ur. 1928, Skierniewice) urodziła się jako najmłodsze dziecko w rodzinie formierza gisera z fabryki w Ursusie. Rodzice pani Teresy poza wspólnym potomstwem mieli też dzieci z wcześniejszych małżeństw. Mieszkali w Skierniewicach, a później w Ursusie. W 1938 r. wybudowali mały domek w Skierniewicach, w sąsiedztwie koszar. Przenieśli się tam po wybuchu wojny i zostali do końca okupacji, prowadząc działalność konspiracyjną pod okiem Niemców i folksdojczów. Ojciec założył przy domu zakład produkujący maszyny rolnicze i części
z tego utrzymywał dom przez całą okupację. Po wojnie wrócił do pracy w Ursusie. Do konspiracji wciągnął panią Teresę najstarszy przyrodni brat, Władysław Zdroik (zmarł w wyniku ran odniesionych w trakcie zamieszek w Gdańsku w 1970 r.). Od 1941 roku była łączniczką skierniewickiego Obwodu AK „Sroka”, po czerwcu 1944 była sanitariuszką. Po wojnie skończyła szkołę i zaczęła pracę w Ursusie, razem z ojcem i bratem. Poślubiła Józefa Jaronia z Żyrardowa, również z akowską przeszłością. Mieszkała początkowo w Warszawie, a potem w Żyrardowie. Pracowała w spółdzielni rzemieślniczej w Żyrardowie, następnie jako magazynierka i zastępczyni kierownika w żyrardowskim Eldomie i jako kierowniczka w zakładach naprawczych sprzętu AGD w Skierniewicach. W 1977/78 roku z powodu złego stanu zdrowia przeszła na wcześniejszą emeryturę.
więcej...
mniej
00:01:00 Wyprowadzka ze Skierniewic do Warszawy, gdzie pracował ojciec w fabryce Ursusa. Po wybuchu wojny wyprowadzka do Skierniewic, rodzice postawili tam niewielki dom koło koszar artylerii i piechoty. Boh. już jako dziewczynka działała w opozycji.
00:03:03 Wielu sąsiadów okazało się folksdojczami. Najstarszy brat należał do konspiracji, wciągnął boh. jako łączniczkę. Powieszenie 10 osób na rynku w Skierniewicach. Transporty ludzi przywożone z Warszawy, rozstrzeliwano ich w Skierniewicach i wywożono z powrotem. Napisy na murach „Drugi Katyń”.
00:06:30 Strzelanina w restauracji. Najstarszy brat przyrodni wciągnął boh. do konspiracji, była gońcem, potem sanitariuszką. Przysięgę złożyła dzień po 16. urodzinach. Trudne życie z nazwiskiem Polak.
00:08:28 Niemcy chcieli, żeby mama im w domu gotowała obiady. Służący w armii niemieckiej żołnierze innych narodowości przekazywali mieszkańcom informacje, m.in. o powstaniu warszawskim.
00:11:03 Łapanka do kopania okopów, przetrzymywanie ludzi w piwnicach, wymarsz do Kamiona. Próba wykupienia boh. przez matkę, przynoszenie obiadów przez brata. Okopy kopane przy domu boh., kładka nad okopem.
00:15:00 Utrudnione kontakty konspiracyjne w domu boh. Hodowla pawi w szopie, w czasie rewizji Niemcy skonfiskowali pawie oraz psa Dżeka.
00:17:58 W konspiracji działał też ojciec oraz najstarszy brat Władek Zdroik, który był dowódcą. Po wojnie wyjechał do Gdańska, ranny w „wydarzeniach grudniowych” w 1970 roku, zmarł.
00:18:47 Mama gotowała posiłki dla Niemców. Łuny powstania warszawskiego. Rodzice byli wdowcami, mieli dzieci z poprzednich małżeństw: ojciec dwoje, mama jedno, dwoje wspólnych, boh. najmłodsza. Siostra wyprowadziła się w czasie wojny, obaj bracia po wojnie – do Gdańska, Tczewa.
00:21:30 Ojciec z dziadkiem wyjechał za pracą za granicę, po powrocie w 1923 r. poszedł do wojska, potem zaczął pracować w zakładach Ursus. Budowa nowej fabryki w Ursusie, po wojnie przeniesienie ojca do Ursusa. W czasie wojny mieszkał i pracował w domu [w Skierniewicach], miał warsztat naprawy maszyn rolniczych, produkował części. Po wojnie wrócił pracować w Ursusie.
00:23:24 Wybuch wojny – nadlatujące samoloty, bombardowania, rodzina schroniła się w domu w pobliżu lasu [+]. Niewielka 3-morgowa działka przy domu. Wkroczenie Rosjan [w 1945 roku] – ich wyposażenie ciągnęły na saniach psy, byli obdarci, kradli zegarki.
00:27:05 Nazwisko Polak nastręczało kłopotów. Boh. nauczyła się kłamać, pobicie za nazwisko. Boh. działała w konspiracji od 12 r.ż., oficjalna przysięga w wieku 16 lat, pseudonim „Mała”. [+]
00:30:44 W konspiracji była gońcem, łączniczką, sanitariuszką. Dostała zadanie podglądania publicznej egzekucji na rynku – powieszono wtedy 10 osób. Strzelanina w restauracji. 5 ciężarówek ludzi z Pawiaka przywieziono na rynek w Skierniewicach i rozstrzelano – napisy na murach „Drugi Katyń”. Brat był na Pawiaku przez pół roku, udało się podać 2 paczki dla niego (smalec). Wyszedł w pierwszy dzień Zielonych Świątek. Tortury w czasie przesłuchania, karne przysiady.
00:35:25 Polacy-policjanci należący do AK. Aresztowanie brata w nocy. Po powrocie z Pawiaka brat Władek był tak zmasakrowany, że nie dało się go poznać – przez pół roku dochodził do siebie w łóżku stojących pod kasztanem, boh. mu przynosiła kozie mleko.
00:38:19 Drugi brat pobity przez Niemców. Rodzina Różańskich była folksdojczami, donosili, liczyli, że uda im się zabrać rodzicom boh. dom. Pobicie brata, zranienie Różańskiego motyką.
00:42:41 Pełna konspiracja w domu boh. – wszyscy przychodzący byli „przebierańcami” dla niepoznaki (policjant, listonosz). Różańscy po wojnie zostali u siebie w domu, jedna z kobiet zajmowała się hyclostwem.
00:44:59 Po wojnie boh. wyprowadziła się do Warszawy. Sąsiad Słodownik też był folksdojczem. Sąsiad, major WP, wywieziony do Katynia, w jego domu stacjonował Niemiec.
00:46:58 W czasie wojny boh. skończyła szkołę podstawową, szkoła mieściła się w różnych miejscach. Średnia szkoła na tajnych kompletach, po wojnie wzięła ślub i powtórnie chodziła do szkoły średniej – razem z mężem. Tajne komplety w domach nauczycieli, nauczyciel Adamski. Egzamin maturalny przy ul. Żeromskiego, druga, powojenna matura – w Żyrardowie.
00:50:06 Żydzi w sąsiedztwie – odwiedzali się w szabas. Poprosili brata, żeby rozpalił w domu ogień w szabas – awantura od mamy. Dom boh. mieścił się na wzniesieniu, po obu stronach były żydowskie cmentarze, na jednym z nich operował niemiecki zwiadowca, został zlikwidowany przez żołnierzy podziemia. Do matki przychodziła z getta w Skierniewicach znajoma Żydówka, dostawała jedzenie. Likwidacja getta.
00:53:21 Na ulicach Żydzi chodzili w opaskach, po likwidacji getta wywieziono ich do Warszawy. Dowódca oddziału boh. był zawodowym wojskowym w stopniu sierżanta, mieszkał na osiedlu wojskowym, jego brat też działał w konspiracji, był fryzjerem. Cała rodzina boh. należała do konspiracji, dwaj bracia działali także w wojsku, w Warszawie i w Łodzi. Brat „Pupuś”.
00:58:24 Podczas zamieszek w Stoczni Gdańskiej [1970 r.] brat został ranny, zmarł po Nowym Roku. Uroczysty pogrzeb z honorami kombatanckimi, akowcy w mundurach.
01:00:00 Wszyscy mężczyźni z rodziny ojca zginęli w Skarżysku podczas okupacji, dwóch szwagrów zakopano żywcem na cmentarzu („jeszcze się ziemia ruszała 3 dni”). W Skarżysku pod ziemią mieściły się fabryki materiałów wybuchowych. Siostra ojca dostała ze stresu padaczki – jeździła na wózku inwalidzkim. Cała rodzina boh. przeżyła wojnę. [+]
01:04:08 Boh. się najbardziej bała łapanek i chodzenia na zwiady. Po wojnie wyprowadzka do Warszawy, praca w Ursusie, ślub, zamieszkanie w Żyrardowie. Praca w spółdzielni rzemieślniczej w Żyrardowie, potem w Eldomie, gdzie była zastępczynią kierownika, następnie w Skierniewicach. W 1977 r. przejście na wcześniejszą emeryturę.
01:07:21 W 1970 r. boh. została członkinią ZboWiD-u, działała w komisji socjalnej do 1999 r. Obecnie organizacja kombatantów AK ma własną siedzibę przy ul. 1 Maja w Żyrardowie. W Ursusie boh. pracowała w dziale kadr i płac przy odlewni. Ojciec boh. był formierzem-giserem w Warszawie, a potem w Ursusie. Przed wojną należał do PPS. W 1966 r. rodzice sprowadzili się do Żyrardowa, do własnego domu.
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.