Henryk Bajduszewski (ur. 1924, Toruń) został w 1943 roku wcielony do Wehrmachtu i wysłany do Francji. Jako żołnierz niemiecki współpracował z francuskim ruchem oporu, następnie dostał się do niewoli amerykańskiej. Stąd trafił do II Korpusu Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie i jako żołnierz polski służył w kompanii warsztatowej wojsk pancernych. Po wojnie znalazł się w Wielkiej Brytanii, skąd w 1949 roku wrócił do Gdańska.
00:00:01 Ur. 19 stycznia 1924 r. w Bydgoszczy. Beztroskie dzieciństwo w Toruniu, zabawa na ulicy, wykradanie owoców z ogrodów. Do wybuchu wojny – edukacja, II klasa gimnazjum. Dzieci polskie i niemieckie bawiły się razem. Boh interesował się wydarzeniami na świecie, ojciec premumerował „Gazetę Pomorską”. Ojciec był oficerem zawodowym w 18 pułku ułanów, walczył w I wojnie światowej z Niemcami (pod Świeciem) oraz w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r. W 1926 r. przeszedł do cywila – pracował w sądzie grodzkim w Toruniu.
00:05:14 W sierpniu [1939] boh. był u ciotki w Lisewie, ojciec wezwał go pilnie do domu. Pociąg pełen zmobilizowanych rezerwistów na stacji w Kornatowie. O wybuchu wojny dowiedział się z radia. 1 września 1939 nerwowość, poruszenie wśród ludzi. W południe zbombardowanie lotniska w Toruniu. Szkoły zamknięte. 1 września wyjazd rodziny z miasta, schronienie w forcie przy al. 700-lecia, kradzież roweru. Wysadzenie mostu kolejowego i drogowego, ostrzał kolumny uciekających z samolotów.
00: 09:28 Ostrzał z messerschmittów, ludzie na polu padali „jak muchy”, boh. schował się w rowie, wszędzie ciała zabitych. Postój pod Ciechocinkiem, powrót do Torunia. Przepłynięcie łodzią Wisły. Dom przy ul. Podgórnej 30, na parterze restauracja, krawiec i szewc. Ojciec pracował w wydziale mieszkaniowym (Wohnungsamt), załatwił inne mieszkanie – przeprowadzka w grudniu. W 1942 r. powołanie boh. do wojska.
00:14:40 Boh. pracował w przedsiębiorstwie Fiata, uczył się na tokarza do maja 1940 r. Zakaz mówienia po polsku, szykany wobec Polaków. Praca jako robotnik fizyczny przy budowie dróg, kanalizacji, w lunaparku. Wyjazdy z lunaparkiem do Inowrocławia, Grudziądza, Gdyni, Królewca. Ucieczka z pracy, zatrudnienie w zajezdni autobusowej w Toruniu.
00:18:41 „Szmalcówka” – obóz przesiedleńczy dla Polaków. Strach przed łapanką, powszechne donosicielstwo. Mechanik w zajezdni sympatyzujący z Niemcami. Propaganda niemiecka: po zajęciu kolejnych krajów Europy w całym mieście biły dzwony. Atmosfera przygnębienia. Atak Niemiec na ZSRR. Klęska pod Stalingradem – nadzieja na zmianę.
00:24:05 Wezwanie do wojska niemieckiego (Wehrpass). W 1942 r. rodzina wezwana przed komisję w sprawie volkslisty, boh. odmówił wstąpienia do Wehrmachtu. Wojskowa komisja rekrutacyjna, otrzymanie kategorii A. Głośne rozmowy na ulicy po polsku, prowokowanie Niemców. W maju 1943 r. powołanie do wojska, przydział do 63 pułku piechoty, przemarsz przez nowy most, pożegnanie na dworcu, podniosła atmosfera, prowokacyjne zachowania, mówienie po polsku. [+]
00:29:30 Dojazd do Mötzingen w Alzacji, umundurowanie, udawana przysięga [+]. Za odmowę służby wojskowej groził obóz koncentracyjny. Przejazd do Bar-le-Duc (okupacja Francji). Szkolenie terenowe, ciężka musztra. Upalne lato 1943 r. Dyscyplina wojskowa, higiena osobista, czyszczenie karabinów.
00:35:38 Oficerowie sadyści, wyczerpanie rekrutów, myśli samobójcze. Utrudnianie współpracy, mściwość oficerów. Marzenie o służbie w wojsku polskim. Informacja w „Völkischer Beobachter” o śmierci gen. Sikorskiego [+] była strasznym ciosem, szokiem. „Słońce coraz wyżej, Sikorski coraz bliżej”. Uparte trwanie przy polskości.
00:40:06 Po szkoleniu skierowanie do Awinionu, postój pod Paryżem, cysterny z winem [+]. Przeniesienie do Port-Saint-Louis-du-Rhône – do sierpnia 1944 r. Spotkanie polskiej kobiety, rozmowa po polsku, kontakt z francuskim ruchem oporu, przekazywanie informacji o jednostce niemieckiej (Stützpunkte), dezinformacja Niemców. [+]
00:47:01 Lądowanie Amerykanów na Riwierze Francuskiej. Przemarsz na północ pod ostrzałem aliantów. Przebieg walk wzdłuż Rodanu, dojście do Lyonu – punkt przechwytywania zagubionych żołnierzy „luzaków”. Dezercja na rowerach. Kolumny wycofujących się żołnierzy niemieckich z ukradzionym dobytkiem (krowy), radość Francuzów.
00:55:42 Spotkanie żołnierzy amerykańskich, poddanie się, przekazanie informacji na temat wojsk niemieckich. Jako jeniec pracował przy rozładunku statku. Poszczególne narodowości (Polacy, Czesi itp.) zostały oddzielone od Niemców w obozie jenieckim w porcie Saint-Raphaël. Zaokrętowanie na statek, droga do Neapolu. Polacy z wojska niemieckiego byli rezerwą dla armii Andersa. Na statku M/S Liberty jeńcy siedzeli w luku towarowym – burza, sztorm, zalanie luków, panika wśród uwięzionych. [+]
01:02:22 Obóz jeniecki w Neaoplu, kontakt z oficerami II Korpusu PSZ. Podpisanie dokumentów – spełnienie marzeń o służbie w wojsku polskim. Przejazd pociągiem towarowym do San Basilio. Polskie mundury, książeczki wojskowe. Przydział do kompanii warsztatowej. Przysięga. Centrum wyszkolenia wojsk w Materze, szkolenie mechaniczne. Wyjazd do centrum wyszkolenia wojsk pancernych w Galatone (k. Galipoli) – tam służył do 1946 r.
01:08:00 Przysięga wojskowa. Kurs mechaników czołgowych. Boh. miał grupę 4 pomocników. W godz. 11-15 sjesta, plażowanie nad Adriatykiem. Praca do godz. 18. Zamieszki społeczne w mieście. Praca w upale, w środku czołgu skwar.
01:13:15 Po zakończeniu wojny przeniesienie do Lecce – dobre warunki zakwaterowania, łóżka, porządne posiłki. Smak chleba. Godziwy żołd. Lody. [+]
01:17:24 Włoska rodzina profesora liceum, nauka włoskiego z podręcznika do nauki niemieckiego. Wyprawy na polowanie.
01:20:33 Wyjazd do Wielkiej Brytanii. Hamaki na statku z Neapolu, kołyszący Atlantyk. Port w Liverpoolu, przejazd do Leek, zakwaterowanie w barakach wojskowych. List do ojca. Rekrutacja do policji w Palestynie.
01:26:40 Przygnębiająca odpowiedź ojca. Decyzja o powrocie do kraju – 6 grudnia przybicie do Gdańska. Powitanie przez uzbrojonych żołnierzy [+]. Zakwaterowanie w obozie Narvik pod Gdańskiem, bilet do domu. Zgliszcza wokół dworca w Gdańsku.
01:30:54 Przyjazd do domu w Toruniu – po prawie 4 latach. Spotkanie z braćmi, ojciec w szpitalu. Boh. nie żałował decyzji o powrocie. [+]. Chęć nauki w szkole morskiej w Gdyni – odrzucenie kandydatury.
01:35:11 Powrót do nauki w gimnazjum im. Żeromskiego (miał 22 lata). Egzamin wstępny, nadrobienie zaległości. Mała marura [+]. Kurs telekomunikacyjny w Poznaniu, pierwsza praca w Poznaniu. Praktyka w Szczecinie, Słupsku. Obsługa automatycznej centrali telefonicznej. Notatki z pracy.
01:42:25 Plażowanie w Ustce. Represje z powodu służby na Zachodzie: nękanie przez UB, podejrzliwość, posądzanie o sabotaż, blokowanie studiów na politechnice. Przetrzymywanie ciężarnej żony, podejrzenie o szpiegostwo.
01:47:30 W 1949 r. dyplom technika telekomunikacji, praca w Gdańsku do 1955 r., studia wieczorowe, dyplom inżyniera telekomunikacji. Praca: nauczyciel w technikum łączności od 1957 r., potem jako naczelnik w urzędzie telekomunikacji w Elblągu do 1959 r. Dyrektor Przedsiębiorstwa Robót Telekomunikacyjnych w Gdańsku – do 1974 r., kierownik działu jakości w biurze projektów, dyrektor przedsiębiorstwa instalacyjno-montażowego budownictwa rolniczego.
01:52:40 Strajki gdańskie [1980], przejście na emeryturę. Członek Stowarzyszenia Elektryków Polskich od 1956 r., odznaczenia państwowe za pracę. Lawirowanie wobec PZPR, budowa infrastruktury elektrycznej w Gdańsku. Po dwóch latach powrót do pracy - w Dyrekcji Okręgu Poczty i Telekomunikacji, do 1992 r. Starania o status kombatanta, kłopoty ze Związkiem Kombatantów – jako b. żołnierz niemiecki. Potwierdzenie z ministerstwa obrony Wielkiej Brytanii. Do dziś: prezes zarządu wojewódzkiego Związku Kombatantów RP oraz przewodniczacy kolegium ds. dziedzictwa kulturowo-historycznego przy urzędzie marszałka województwa pomorskiego.
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.