Borodzik Andrzej

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1162

8 marca 2020, Warszawa

2:59

Andrzej Stanisław Borodzik (ur. 1930, Warszawa) dzieciństwo spędził na Polesiu, gdzie jego ojciec był nadleśniczym w Krymnie. We wrześniu 1939 r. rodzina przeprowadziła się do Sulejówka. W 1942 roku pan Andrzej wstąpił do Szarych Szeregów. Po wojnie Był drużynowym w otwockich „Zawiszakach”, drużynowym 10 Lotniczej Drużyny Harcerskiej w Pułtusku, członkiem Komendy Hufca Pułtusk, a następnie jego komendantem. Pełnił również funkcję komendanta Hufca Warszawa-Centralna. Pracował jako technolog w Tarchomińskich Zakładach Farmaceutycznych. Przewodniczył Stołecznemu Komitetowi Frontu Jedności Narodu, a w latach 1965–1972 był posłem na Sejm IV i V kadencji. Od 1959 był wiceprzewodniczącym stołecznej Rady Przyjaciół Harcerstwa. W latach 90. XX wieku był kierownikiem Wydziału Historii Głównej Kwatery ZHP, a od 2001 członkiem Głównej Kwatery i dyrektorem Muzeum Harcerstwa w Warszawie. Jest współorganizatorem Ruchu Seniorackiego i Krajowej Rady Kręgu Seniorów i Starszyzny.

00:00:06 Autoprezentacja boh. urodzonego w 1930 r. w Warszawie.
00:00:35 Prezentacja rodziców: Zofii i Edwarda. Ojciec był inż. leśnikiem, mama inż ogrodnikiem. Ojciec pracował w nadleśnictwie Krymno na Polesiu, losy ojca podczas I wojny światowej – służba w Batalionie Harcerskim. Batalion został rozformowany i szwadron kawalerii, w którym służył ojciec, został szwadronem przybocznym Józefa Piłsudskiego. Po zakończeniu wojny ojciec rozpoczął studia na SGGW, tam poznał przyszłą żonę – wspólna działalność w Bratniaku.
00:04:03 Przed wojną matka zajmowała się domem, najbliższy sklep był w Dubecznie, do lekarza jeżdżono do Kowla. Raz w tygodniu na pocztę w Kowlu chodził Poleszuk, który brał na drogę dodatkowe łapcie. Boh. uczył się w domu, dużo czasu spędzał w lesie. Powody urodzenia się boh. w Warszawie. [+]
00:06:49 W pobliskim chutorze Zalucie mieszkali Poleszucy – boh. bawił się z wiejskimi dziećmi. Wyjazd z ojcem do wsi Nudyże, gdzie była zamieszkana kurna chata. Ojciec dostał pismo od dyr. Jana Żabińskiego z warszawskiego ZOO z prośbą o ptaki. Na terenie nadleśnictwa działała suszarnia szyszek – jej pracownik, kłusownik, dostarczył zamówione okazy. Historia wyżła Miodora. Polowania na zające, zbieranie grzybów. [+]
00:11:24 Poleski podział na „mużyków” i „panów”. W okolicy nie było Ukraińców, ale w wioskach mieszkali Żydzi – handlarz Boruch przynosił do leśniczówki żywność. Żydowską handlarkę zaatakował kogut, którzy „rządził” na podwórku. [+]
00:14:29 W okolicy nie było osadników wojskowych, ponieważ ziemie nie były urodzajne.
00:15:15 Atmosfera przed wojną – gajowi i leśnicy dostali karabiny. Ustalenia dotyczące linii telefonicznej w nadleśnictwie. W lipcu 1939 boh. był z rodziną nad morzem. Na dworcu w Gdańsku wisiały hitlerowskie flagi, a pociąg został obrzucony jajkami przez członków Hitlerjugend. [+]
00:17:32 Kilka dni po rozpoczęciu wojny ojciec otrzymał polecenie ewakuacji pracowników w kierunku Wilna – tabor sformowany przez gajowych i leśniczych. Podczas noclegu w leśniczówce w okolicy Kamienia Koszyrskiego tabor został ostrzelany, pomoc oddziału wojska – wiadomość o wkroczeniu Armii Czerwonej. Ojciec rozformował tabor, wypłacił pieniądze i zdecydował, że rodzina pojedzie do dziadków w Sulejówku. [+]
00:20:07 Przeprawa łodzią przez Bug – metody podróżowania na Polesiu. Droga do Sulejówka – jazda nocą lasami i bocznymi drogami, wypoczynek w dzień, pomoc leśniczych. Rodzina przyjechała do Sulejówka na początku października 1939 r. Pierwszych Niemców boh. zobaczył w okolicach Sulejówka. [+]
00:22:11 W jednej z leśniczówek zjawił się oddziałek wojska – mama ugotowała im gulasz. Przejazd przez miasto tuż po nalocie – trupy ludzi i koni. Boh. interesował się po drodze porzuconą bronią, ale ojciec nie pozwolił niczego zabrać. Pierwsi napotkani Niemcy stali na moście i palili papierosy. Z rodziną jechał brat cioteczny mamy, Staś Danielewicz, któremu Niemcy zabrali rower, dając w zamian rower z urwanym pedałem. [+]
00:27:07 Po drodze do Sulejówka boh. nie widział zbyt wielu trupów. Podczas mroźnej zimy na początku lat 40. boh. usłyszał głos, za drzwiami nikogo nie było, a rano koło furtki znaleziono zamarznięte żydowskie dziecko. Boh. widywał trupy Żydów zabijanych przez Niemców na ulicach Otwocka. Cmentarz żydowski w Otwocku – Niemcy zezwalali na pogrzeby.
00:32:33 Przed wojną w Otwocku mieszkało wielu Żydów, podczas okupacji w mieście funkcjonowały dwa getta. Położenie domu, w którym mieszkał boh. Podczas likwidacji getta Żydzi czekali na transport na bocznicy kolejowej – szabrowanie domów getta po wywiezieniu Żydów, powody prucia pierzyn. Szabrownicy wyrzucali żydowskie księgi – młodzież przynosiła je nauczycielowi, który je przechował. Przerzucanie jedzenia za ogrodzenie getta. Okupacyjne trudności w zdobywaniu chleba. Wspomnienie książki Calela Perechodnika.
00:38:22 Jesienią 1939 r. rodzina przyjechała do dziadków. Ojciec dostał posadę leśniczego w Otwocku i rodzina tam się przeprowadziła. Działalność rodziców w AK – mama była szefową Wojskowej Służby Kobiet, ojciec kwatermistrzem. Na polecenie ojca boh. skontaktował się z księdzem Raczkowskim i został wciągnięty do koła ministrantów oraz zastępu harcerskiego – funkcja boh. Hufcowym był harcmistrz Gołoński ps. „Długi”. Działalność RGO: oficjalna i konspiracyjna.
00:44:03 Działalność boh. w Szarych Szeregach, podczas okupacji odbyło się tylko kilka zbiórek całej drużyny. Zbiórki odbywały się w leśniczówce – położenie budynku, bliskość lasu, ćwiczenia na ogrodzonym terenie, na którym przed wojną planowano budowę szpitala. Zajęcia harcerzy: testy na spostrzegawczość.
00:48:45 Wizytacja kierownictwa Szarych Szeregów w Otwocku – zbieranie się grup harcerzy w lesie, wyjście z lasu po apelu – spotkanie z chłopem, który wiózł kartofle. W 1944 r. kontrwywiad AK uzyskał informację o planowanej łapance – grupa młodzieży wyszła do lasu pod opieką księdza Raczkowskiego – spotkanie z niemieckim kapitanem i trzema żołnierzami. [+]
00:55:26 W internacie ukrywało się kilku żydowskich chłopaków. Jeden z nich, czasie wojny noszący nazwisko Wiśniewski, po wojnie wyjechał do Izraela. Boh. stracił kontakt z kolegami z Otwocka, ponieważ rodzina wyjechała z miasta po wejściu Armii Czerwonej.
00:57:08 Boh. nie miał podczas okupacji zbyt wielu kontaktów z internatem i ukrywającymi się tam Żydami – zasady konspiracji. W RGO pracowało wielu instruktorów harcerskich, prezesem organizacji podczas wojny był Artur Śliwiński, stryj boh. – jego sylwetka. Pseudonim boh. w konspiracji.
01:01:05 Harcerze z Otwocka obserwowali niemieckie jednostki skoszarowane w mieście i transporty jeżdżące szosą lubelską. Niemieckie książeczki z sylwetkami samolotów, umundurowanie niemieckich oddziałów – kolorystyka oznaczeń, niemieckie tablice rejestracyjne, oznaczenia na drzwiach pojazdów, symbole dywizji na błotnikach. Różnorodność mundurów formacji i służb.
01:09:09 Wiosną 1944 r. Chorągiew Mazowiecka Szarych Szeregów [zdanie przerwane piciem wody] zorganizowała szkolenie zastępowych pod przykrywką rekolekcji w otwockim kościele – pomoc w obsłudze zgromadzenia.
01:10:29 Pierwsi czerwonoarmiści dotarli do Otwocka w drugiej połowie lipca [1944] – wycofanie się Niemców i Rosjan z miasta. W domu parafialnym działał punkt kontaktowy dla partyzantów 27 Wołyńskiej Dywizji AK i oddziałów z Wileńszczyzny. Harcerze pomagali w obsłudze punktu – wyszukiwanie „podejrzanie” wyglądających osób na dworcu i w mieście. Ostatni przemarsz przez miasto plutonów AK i Szarych Szeregów. Boh. miał na sobie przedwojenny mundur harcerski. Boh. ponownie spotkał kolegów w latach 80.
01:16:04 Spotkanie z kolegami w latach 80. – większość kolegów po wojnie także należała do harcerstwa. Idea braterstwa w skautingu, sylwetka Roberta Baden-Powella. Opinia na temat akcji pod Arsenałem. Boh. czytał podczas okupacji „Kamienie na szaniec” i traktował to jako instruktaż do pracy z drużyną. W Muzeum (Harcerstwa) powstaje imienna lista strat wśród harcerzy w czasie wojny.
01:22:56 Rozważania na temat śmierci, jej spowszednienia w czasie wojny. Porównanie walki harcerzy i oddziałów AK. Poczucie „nieśmiertelności” właściwe dla młodego wieku. Z drużyny boh. nikt nie zginął. Chłopcy z internatu grali w piłkę, jeden z nich był ukrywającym się Żydem, kucharka z internatu wskazała go żandarmowi, który zastrzelił chłopaka. Refleksje na temat zachowań ludzi czasów wojny. Podczas likwidacji getta jeden z gajowych przyprowadził do leśniczówki kilku złapanych w lesie Żydów – ojciec ich wypuścił, ale nie wiedział, jak zachowa się gajowy.
01:32:08 W domu nie rozmawiano o działalności konspiracyjnej. Brat Feliks był o pięć lat starszy od boh. i prowadził zastęp BS Szarych Szeregów – struktura organizacji, potem był dowódcą plutonu AK. Ojciec był kwatermistrzem, przechował rozliczenie finansowe rejonu AK – losy dokumentów. Ojciec przez pół roku siedział w areszcie śledczym – powód aresztowania, warunki pobytu.
01:39:08 Na początku lipca Niemcy konfiskowali w Otwocku łodzie i tratwy i zabierali je na drugi brzeg rzeki – brak możliwości przyjścia z pomocą walczącej Warszawie. O stanie miasta boh. mógł się przekonać dopiero po 17 stycznia
01:40:54 Rodzina po wyzwoleniu przeniosła się do Sulejówka – w 1941 r. Niemcy wysiedlili mieszkańców z obszaru, na którym stał dom dziadka i zorganizowali tam szkołę szpiegów. Abhwera szkoliła jeńców radzieckich do dywersji na terenie Związku Radzieckiego.
01:41:56 Widok dymów znad walczącej Warszawy. Boh. nie znał skali działań i zniszczeń w stolicy. Maria Korytkowska jako pierwsza z rodziny widziała ruiny Warszawy. Rodzina przeprowadziła się do Sulejówka w 1944 r. - trudności w zaopatrzeniu w żywność.
01:44:31 Jesienią 1944 r. boh. zachorował na żółtaczkę, w domu mieszkało dwóch lekarzy, Azerów, z radzieckiego szpitala w Sulejówku, którzy wyleczyli boh. W Sulejówku zorganizowano szkołę, do której uczniowie musieli przynieść własne krzesła. Boh. założył z bratem drużynę harcerską – wiadomość o zakończeniu wojny dotarła podczas zbiórki harcerskiej.
01:47:26 Boh. skończył liceum w Rembertowie i zaczął studiować chemię na Politechnice. Boh. pisząc życiorysy nie ukrywał przynależności do Szarych Szeregów. W 1951 r. boh. zrobił specjalizację z gazów bojowych, ale z powodu wojennej przeszłości dostał nakaz pracy do Polfy w Tarchominie.
01:50:44 Początki pracy w Polfie, która dostała część linii produkcyjnej z UNRRA. Wyliczenie wydajności żołnierza w zależności od specjalizacji. Pierwsze antybiotyki – penicylina w ampułkach. Skład zespołu zajmującego się antybiotykami: doktor farmacji, magister farmacji, inżynier garbarstwa, inżynier chemii spożywczej, mikrobiolodzy i boh. – specjalista od gazów bojowych. Uciążliwe dojazdy do pracy z Sulejówka. Fałszowanie penicyliny w Belgii. Po 1956 r. udało się kupić wydajniejszy szczep penicyliny – przyjazd Belga z dwiema ampułkami i książką z instrukcją. Współpraca z Amerykanami przy produkcji antybiotyków. [+]
01:58:51 Podczas wyborów do sejmu zakłady pracy opiekowały się komisjami wyborczymi, boh. został wpisany na listę posłów na miejscu niemandatowym, po wykreśleniu innego kandydata trafił do Sejmu. Posłem z jego okręgu był m.in. Władysław Gomułka. Boh. został sekretarzem zespołu poselskiego.
02:03:54 Działalność Frontu Jedności Narodu. Powołanie komitetów osiedlowych – współpraca z władzami miasta, działalność społecznych komisji pojednawczych.
02:06:01 Boh. działał w ruchu abstynenckim, był przewodniczącym Ogólnopolskiego Komitetu Przeciwalkoholowego, współpraca z kołami Anonimowych Alkoholików.
02:08:45 Boh. pracował przy budowie wytwórni antybiotyków. Likwidacja komitetów FJN.
02:10:26 W październiku 1956 r. [?] grupa robotników z Tarchomina brała udział w tłumieniu wystąpień studenckich. Po 1956 r. do pracy w komitetach partyjnych zaczęto zatrudniać osoby po studiach.
02:16:26 Gdy boh. rozpoczynał pracę w Polfie, była tam grupa pracowników przedwojennych pracowników – ich stosunek do miejsca pracy. Niemcy wycofując się w 1944 r. zabrali maszyny z fabryki, z którymi dobrowolnie pojechała grupa robotników, która ich pilnowała. Niemcy porzucili urządzenia koło Olsztyna i robotnicy zorganizowali transport z powrotem. Zanikający w PRL etos – kradzieże z fabryki. [+]
02:18:59 W fabryce pracowała duża grupa robotników z Annopola, gdzie przed wojną mieszkała warszawska biedota. Boh. dostał przydział na samochód i kupił Wartburga, którego mu skradziono. Powiedział w pracy o kradzieży – reakcja jednego z robotników, po powrocie do domu boh. zobaczył swój umyty samochód. Stosunki z robotnikami – boh. nie wyciągał konsekwencji z powodu nieobecności robotnika, który chodził z Herodami. [+]
02:22:05 W Tarchominie pracowało kilku Żydów, nastroje w fabryce w 1968 r. Kierownik jednego z działów spowodował zwolnienie z pracy dyrektora ds. inwestycji, który był Żydem. Kilka osób z załogi fabryki wyjechało z Polski – nastawienie Żydów do emigracji.
02:25:12 Opinia o życiu politycznym w 1968 r., rola PZPR. Boh. zajmował się w sejmie sprawami przemysłu i handlu zagranicznego. Refleksja na temat tego, co się w życiu udaje i nie udaje.
02:28:31 Po zakończeniu kadencji sejmu boh. pracował w Zjednoczeniu Polfa na stanowisku inspektora do przygotowania budowy nowej wytwórni antybiotyków. Budowy podjęła się firma PROCHEM i boh. został tam przeniesiony – specyfika pracy. Polska dostała na budowę kredyt z amerykańskiego banku – zakup urządzeń do wyposażenia fabryki. Boh. został zastępcą dyrektora budowy od spraw technologii. Współpraca z amerykańską firmą – różnice kulturowe.
02:35:29 Współpraca z Jugosławią i NRD – nadzór nad budowaną przez PROCHEM oczyszczalnią ścieków w Schwedt, inne inwestycje. Boh. był w NRD, gdy upadał komunizm – zmiany w firmie – odejście na wcześniejszą emeryturę w 1990 r.
02:38:54 Po wojnie ojciec był nadleśniczym koło Pułtuska i boh. należał tam do harcerstwa. Pewnego dnia UB aresztowało całą komendę Hufca, oprócz niego. Okazało się, że wszyscy należeli do WiN – długie wyroki. Komendantem był Tadeusz Drabik. Po aresztowaniu boh. przez jakiś czas był hufcowym – przeprowadzka do Sulejówka, praca ojca w Ministerstwie Leśnictwa.
02:41:19 W 1946 r., przed wyjazdem do Pułtuska, boh. był drużynowym w 10 Warszawskiej Lotniczej Drużynie Harcerskiej. Spotkania w piwnicy Zamku Królewskiego, przejścia piwnicami na Plac Teatralny – ogrodzenie Starówki przez Biuro Odbudowy Stolicy. Dwie mieszkanki Starego Miasta.
02:43:16 Boh. był przewodniczącym stołecznego komitetu FJN – współpraca z Zygmuntem Kaczyńskim, jednym z bohaterów „Kamieni na szaniec” – praca w komisji przydziału mieszkań. W 1970 r. grupa instruktorów reaktywowała działalność przedwojennego Kręgu Instruktorów im. Mieczysława Bema – zadania organizacji, eksperymentalne zajęcia Harcerskiej Akcji Letniej, budowa stanic harcerskich wzdłuż Wisły i Narwi. Nieporozumienia z kierownikiem wydziału szkoleniowego, Jackiem Kuroniem – przerwanie działalności KIMB-u. Dalsza działalność w ruchu harcerskich seniorów.
02:54:35 Ojciec po wojnie pracował w nadleśnictwie, potem w Ministerstwie Leśnictwa był specjalistą d/s drzewa rezonansowego – specyfika pracy w ministerstwie. Brat nie był szykanowany za akowską przeszłość – służba wojskowa. Próba powojennej konspiracji harcerskiej – skorzystanie z amnestii z powodu rozdawanych koszul. Powody, dla których brat znalazł się w ZHR. Powojenne losy brata.

więcej...
mniej

Łapińska Iga

Portnoy Zvika Gregory

Instytut Pileckiego

Film