Stanisław Marciniuk (ur. 1933, Radzyń Podlaski) dzieciństwo i okres okupacji niemieckiej spędził w Radzyniu Podlaskim. W 1949 roku wstąpił do poakowskiej organizacji „Krajowa Policja Bezpieczeństwa”, w której był łącznikiem. Podczas zasadzki w 1951 r. postrzelił ppłk Leonarda Siwanowicza – szefa UB w Koszalinie. Po kilku miesiącach został ujęty i skazany na karę śmierci. W celi śmierci otrzymał wiadomość o amnestii i zamianie wyroku na karę dożywotniego więzienia. Do 1956 roku był więziony w Rawiczu, potem kolejno we Wronkach, Strzelcach Opolskich i Goleniowie. Został zwolniony w 1961 roku i podjął pracę w Fabryce Urządzeń Budowlanych w Koszalinie. Potem pracował w prywatnym zakładzie ślusarsko-mechanicznym i Koszalińskim Przedsiębiorstwie Budownictwa Przemysłowego „Przemysłówka” oraz Koszalińskich Zakładach Elektronicznych „Kazel”. Mieszka w Koszalinie.
00:00:10 Autoprezentacja boh. urodzonego w 1932 r. w Radzyniu Podlaskim.
00:01:58 Dziadek miał gospodarstwo i pasiekę, ojciec pracował jako ślusarz w zakładach metalowych Jana Laskowskiego. Podczas służby wojskowej w Brześciu ojciec był mechanikiem samochodowym. Boh. miał młodszą siostrę i brata.
00:04:09 Przed wybuchem wojny ojca zmobilizowano i wyjechał do jednostki w Brześciu. Walki podczas kampanii wrześniowej – wycofywanie się w kierunku Ryk, gdzie były wojskowe magazyny. Rozwiązanie oddziału – przyjście do domu ojca z kolegami z jednostki. Zamiana mundurów na cywilne ubrania, ukrycie broni w gospodarstwie dziadka – wywożenie broni do lasu.
00:09:15 Ojciec pracował w młynie i działał w konspiracji. W Radzyniu były dwa przedwojenne młyny, w jednym była gminna elektrownia. Siostra kolegi, studentka germanistyki, była tłumaczką w urzędzie i wydała Niemcom ukrywających się żołnierzy, także swojego brata i ojca – aresztowanie kilku mężczyzn, w tym dziadka boh., którego wywieziono do Oświęcimia, gdzie zginął. Innych aresztowanych wywieziono na Majdanek.
00:12:39 Po wyzwoleniu konfidentka była żoną szefa UB w Chojnicach – skazanie jej na więzienie za kolaborację z Niemcami, losy jej ojca i brata.
00:13:56 Żydowska ludność w przedwojennym Radzyniu. Ogrodzenie getta na początku okupacji – przerzucanie chleba przez druty. Wywiezienie Żydów z getta po napaści na Związek Radziecki. Żyd, właściciel młynów, walczył w partyzantce i zginął podczas wojny.
00:16:35 Po bitwie pod Kockiem w okolicy Radzynia pojawił się sowiecki patrol. Żydowscy komuniści z Radzynia witali Armię Czerwoną. Podczas niemieckiej okupacji utworzono żydowską policję, która utrzymywała porządek w getcie – zachowanie policjantów wobec rodaków.
00:18:59 Rodzina boh. mieszkała na obrzeżach miasta, po drugiej stronie ulicy był żydowski teatr. W okresie bitwy pod Kockiem w Radzyniu było kilku niemieckich jeńców.
00:20:21 Wkroczenie Niemców do miasta, żołnierze zajęli kamienice, z których wysiedlono Żydów. Działalność partyzantki na Lubelszczyźnie. Terror czasu okupacji – zabijanie ludzi na ulicach. Podczas godziny policyjnej nie można było wyjść na podwórko własnego domu – niemieckie patrole. Partyzanci dwukrotnie zaatakowali niemieckie koszary w Radzyniu.
00:23:07 Po wyzwoleniu miasta ojciec został wcielony do artylerii – wykorzystywanie amerykańskiego sprzętu, napisy USA na działach i tłumaczenie radzieckich żołnierzy: „Ubij Sukinsyna Adolfa”. Zatrzymanie frontu nad Wisłą – wysłanie desantu zwiadowczego przez gen. Berlinga. Ostrzelanie polskich żołnierzy przez Armię Czerwoną, odwołanie gen. Berlinga. Ojciec był odpowiedzialny za stan techniczny sprzętu jednostki: broni, samochodów. Brał udział w walkach o Kołobrzeg i okrążeniu Berlina.
00:28:15 Po zakończeniu wojny jednostkę rozlokowano w okolicach Zielonej Góry – przyjazd enkawudzistów, którzy chcieli aresztować byłych akowców, w tym ojca boh., który zdezerterował z wojska. NKWD szukało ojca w Radzyniu, a ponieważ nie było go w domu, więc aresztowano mamę, która dwa miesiące przesiedziała w więzieniu. W tym czasie boh. opiekował się młodszym rodzeństwem. [+]
00:30:17 W sąsiednim domu mieszkali czerwonoarmiści-piloci, którzy stacjonowali na lotnisku w Maryninie. Piloci byli Białorusinami – ich stosunek do władzy radzieckiej, guziki z Chrystusem i apostołami. Walki z polską partyzantką przy użyciu czołgów i lotnictwa. Boh. zaopatrywał pilotów w bimber i uzyskiwał od nich informacje o planowanych akcjach. [+]
00:34:30 Po zwolnieniu mamy z aresztu rodzina wyjechała do Piły – spotkanie z ojcem. Wyjazd do Koszalina, gdzie ojciec zaczął pracować w Państwowych Warsztatach Samochodowych – przywożenie do remontu samochodów z UNRR-y. Boh. chodził do szkoły wieczorowej i pracował w warsztatach – remonty silników. Nauka jazdy samochodem.
00:37:41 Ojciec otwierał warsztat w Bobolicach i kupował od Rosjan maszyny i narzędzia, a boh. sprzątał w warsztacie. Ukończenie siódmej klasy w Bobolicach, praca z ojcem w warsztacie. Naprawy ciągników, samochodów, centralnego ogrzewania, prace w gorzelniach, mleczarniach.
00:40:11 W 1949 r. ojciec został aresztowany przez żandarmerię wojskową i przewieziony do Poznania – sąd wojskowy, degradacja i uwolnienie na mocy amnestii. Obiad z sędzią w jednostce wojskowej. Powrót rodziców do Bobolic.
00:41:39 Tworzenie kołchozów. Rosjanie w wyższym dowództwie Ludowego Wojska Polskiego, zakaz modlitwy w wojsku, noszenia medalików i krzyżyków, zakaz uczestnictwa w mszach i śpiewania przedwojennych wojskowych piosenek. Kary dla żołnierzy, którzy nie podporządkowywali się zarządzeniom – praca w kopalniach.
00:44:45 Amnestia dla akowców – aresztowania ujawnionych członków AK. Szykany wobec prywatnych właścicieli: domiary, kontyngenty – wywożenie do obozów pracy. Namierzenie ojca poprzez korespondencję z rodziną na Lubelszczyźnie.
00:47:19 Boh. wstąpił do organizacji założonej przez agentów koszalińskiego Urzędu Bezpieczeństwa. Prowokacją dowodził major Torba z NKWD. W Bobolicach organizację założył jeden z rolników, Suchodolski, udający byłego akowca, który złożył ojcu propozycję przystąpienia do „Krajowej Policji Bezpieczeństwa” – odmowa ojca. Suchodolski zwerbował boh. i jego kolegę. Lamecki odebrał od chłopców przysięgę. W 1950 r. boh. został łącznikiem organizacji, której dowódcą był Ryszard Matysiak, były powstaniec z Warszawy – przewożenie meldunków. W 1951 r. powstawał oddział partyzancki, który miał zaatakować radzieckich oficerów podróżujących pociągiem Berlin-Moskwa i boh. zgłosił się do niego. [+]
00:54:06 W 1951 r. boh. należał do 36 brygady Służby Polsce – prace ziemne pod budowę elektrowni w Jaworznie. Rozkaz od Lameckiego – zgromadzenie broni i rozbrojenie posterunku w Tychowie. Uzbrojenie oddziału partyzanckiego. Planowanie ataku na posterunek oraz kradzieży wypłaty dla PGR-u, która miała posłużyć na zakup min do wysadzenia pociągu. Rozkaz dostarczenia broni do Góraka, dowódcy posterunku partyzanckiego w Jatyni. Planowana koncentracja w lesie między Bobolicami a Jatynią. [+]
00:58:18 Rozkaz od dowódcy Matysiaka, by boh. pojechał do PGR-u w Kępsku i odebrał jego broń oraz spis członków organizacji od kierownika, pana Strzykały, byłego legionisty. Spotkanie z kierownikiem, który powiedział boh., że organizacja jest prowokacją UB i opowiedział o wizycie Matysiaka i Suchodolskiego, którzy zostawili u niego broń i zeszyt ze spisem członków. Boh. nie wiedział, że jego ojciec odmówił wstąpienia do organizacji. [+]
01:05:41 Boh. odebrał broń, z której potem postrzelił szefa UB, i spalił spis członków organizacji. Motywy wstąpienia do oddziału partyzanckiego. Boh. nie powiedział Lameckiemu o miejscu ukrycia broni w lesie. Spotkanie przed wyjściem na akcję do Tychowa – boh. podzielił się swoimi wątpliwościami z dowódcą. Przygotowania do akcji, spotkanie z Górakiem, Lameckim i ormowcem z posterunku w Tychowie, który uprzedził o przyjeździe funkcjonariuszy UB i przygotowaniach do spodziewanego ataku. Zasadzka na drodze – zatrzymanie boh., który postrzelił jednego z ubeków, inni w tym czasie postrzelili Lameckiego. Ucieczka boh. do lasu. Wiadomość, że Lameckiego i ubeka zabrało pogotowie. [+]
01:19:57 Udana ucieczka przez las pomiędzy ubekami. Boh. postanowił ostrzec Góraka, zaskoczenie, że psy na podwórku nie szczekały. Przyjazd ubeków do domu Góraka, gdzie już był mjr Torba – reakcja na wiadomość o nieudanej zasadzce, strzelanina w domu. Wyjście funkcjonariuszy ukrytych w budynkach gospodarczych. Ucieczka boh. [+]
01:25:55 Boh. dotarł do domu znajomego. Inni chłopcy także uciekli, zostawienie broni u Henryka Andrzejeckiego. Masowe aresztowania członków organizacji, a także ojca boh., i przywiezienie ich na polanę w lesie, gdzie grożono im rozstrzelaniem. Boh. ukrywał się w okolicy Bobolic – spotkanie z mamą, która przyniosła ubranie i pieniądze. Wyjazd boh. do Radzynia. [+]
01:29:42 Boh. ukrywał się na Lubelszczyźnie. Rosjanie mieli w Radzyniu magazyn koło mleczarni, gdzie trzymano broń odebraną Niemcom. Boh. i jego kolega Józef Kot wchodzili do magazynu przez okno, zabierali broń i amunicję, którą wywożono łódką. Wymiana broni i amunicji na żywność. Boh. umówił się z Kotem na wyjazd na Pomorze – wielu żołnierzy i ubeków w cywilu na dworcu w Łukowie. Zaatakowanie boh. po wyjściu z dworca, walka z ubekami – dramatyczna ucieczka boh. [+]
01:43:16 Nocny marsz w kierunku Radzynia, spotkanie z wiejską kobietą, która zaprosiła boh. do domu – wyjazd do Radzynia bocznymi drogami. Boh. przyszedł do domu wujka, gdzie został aresztowany i przewieziony do siedziby UB – spotkanie z sąsiadem ubekiem. Boh. dowiedział się, że UB przyszło do wszystkich członków rodziny mieszkających w Radzyniu. [+]
01:49:48 Przewiezienie do wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa w Lublinie, gdzie boh. został ciężko pobity w areszcie – wizyta u lekarza, który opatrzył rany. Pytania podczas śledztwa. Spotkanie z funkcjonariuszem Haponiukiem, rzekomo pobitym przez boh. w Łukowie, który dał mu jedzenie. [+]
01:56:36 Wyjazd po dwóch tygodniach pociągiem do Koszalina, przesiadka w Miastku do samochodów. Pobyt w koszalińskiej siedzibie UB, gdzie inny komendant zastąpił ppłk Siwanowicza postrzelonego przez boh. Konfrontacja z zeznaniami złożonymi w Lublinie. Boh. siedział w areszcie przy ul. Młyńskiej od jesieni 1951 r. – warunki w celi. Przebieg przesłuchań, groźby, informacje o aresztowanym ojcu. Boh. poznał mjr Torbę. Bójka ze strażnikami w areszcie i jej konsekwencje. [+]
02:08:22 Wznowienie śledztwa – pytania o ojca. Przyprowadzenie boh. do pokoju, w którym dwóch śledczych jadło śniadanie i rozmawiało o Polakach kolaborujących z Niemcami – pokazanie zdjęcia ojca w niemieckim mundurze. Manipulacja podczas procesu – boh. zawieziono do sądu wojskowego podczas rozprawy członków organizacji, m.in. ojca i Strzykały z Kępska – zachowanie i stan boh., gdy opowiedział przed sądem o „dowodach” na kolaborację ojca, którego skazano za to na karę więzienia. [+]
02:14:15 Po rozprawie mama pojechała do Radzynia i zebrała podpisy osób, które świadczyły, że ojciec nie współpracował z okupantem. Sąd Najwyższy uwolnił ojca, który przyjechał na spotkanie z synem do więzienia w Rawiczu. Podejrzenie podania środków farmakologicznych podczas rozprawy ojca. [+]
02:17:00 Przebieg śledztwa. Rozpoczęcie rozprawy, głównymi oskarżonymi byli: Matysiak, Lamecki, Kamiński, Suchodolski i weterynarz z Wierzchowa, któremu przypisano rolę dowódcy obwodu. Faktycznym dowódcą obwodu organizacji był Jan Pawłowski, współpracownik UB. [+]
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.