Stanisław Marciniuk (ur. 1933, Radzyń Podlaski) dzieciństwo i okres okupacji niemieckiej spędził w Radzyniu Podlaskim. W 1949 roku wstąpił do poakowskiej organizacji „Krajowa Policja Bezpieczeństwa”, w której był łącznikiem. Podczas zasadzki w 1951 r. postrzelił ppłk Leonarda Siwanowicza – szefa UB w Koszalinie. Po kilku miesiącach został ujęty i skazany na karę śmierci. W celi śmierci otrzymał wiadomość o amnestii i zamianie wyroku na karę dożywotniego więzienia. Do 1956 roku był więziony w Rawiczu, potem kolejno we Wronkach, Strzelcach Opolskich i Goleniowie. Został zwolniony w 1961 roku i podjął pracę w Fabryce Urządzeń Budowlanych w Koszalinie. Potem pracował w prywatnym zakładzie ślusarsko-mechanicznym i Koszalińskim Przedsiębiorstwie Budownictwa Przemysłowego „Przemysłówka” oraz Koszalińskich Zakładach Elektronicznych „Kazel”. Mieszka w Koszalinie.
00:00:10 Autoprezentacja boh. urodzonego w 1932 r. w Radzyniu Podlaskim.
00:01:58 Dziadek miał gospodarstwo i pasiekę, ojciec pracował jako ślusarz w zakładach metalowych Jana Laskowskiego. Podczas służby wojskowej w Brześciu ojciec był mechanikiem samochodowym. Boh. miał młodszą siostrę i brata.
00:04:09 Przed wybuchem wojny ojca zmobilizowano i wyjechał do jednostki w Brześciu. Walki podczas kampanii wrześniowej – wycofywanie się w kierunku Ryk, gdzie były wojskowe magazyny. Rozwiązanie oddziału – przyjście do domu ojca z kolegami z jednostki. Zamiana mundurów na cywilne ubrania, ukrycie broni w gospodarstwie dziadka – wywożenie broni do lasu.
00:09:15 Ojciec pracował w młynie i działał w konspiracji. W Radzyniu były dwa przedwojenne młyny, w jednym była gminna elektrownia. Siostra kolegi, studentka germanistyki, była tłumaczką w urzędzie i wydała Niemcom ukrywających się żołnierzy, także swojego brata i ojca – aresztowanie kilku mężczyzn, w tym dziadka boh., którego wywieziono do Oświęcimia, gdzie zginął. Innych aresztowanych wywieziono na Majdanek.
00:12:39 Po wyzwoleniu konfidentka była żoną szefa UB w Chojnicach – skazanie jej na więzienie za kolaborację z Niemcami, losy jej ojca i brata.
00:13:56 Żydowska ludność w przedwojennym Radzyniu. Ogrodzenie getta na początku okupacji – przerzucanie chleba przez druty. Wywiezienie Żydów z getta po napaści na Związek Radziecki. Żyd, właściciel młynów, walczył w partyzantce i zginął podczas wojny.
00:16:35 Po bitwie pod Kockiem w okolicy Radzynia pojawił się sowiecki patrol. Żydowscy komuniści z Radzynia witali Armię Czerwoną. Podczas niemieckiej okupacji utworzono żydowską policję, która utrzymywała porządek w getcie – zachowanie policjantów wobec rodaków.
00:18:59 Rodzina boh. mieszkała na obrzeżach miasta, po drugiej stronie ulicy był żydowski teatr. W okresie bitwy pod Kockiem w Radzyniu było kilku niemieckich jeńców.
00:20:21 Wkroczenie Niemców do miasta, żołnierze zajęli kamienice, z których wysiedlono Żydów. Działalność partyzantki na Lubelszczyźnie. Terror czasu okupacji – zabijanie ludzi na ulicach. Podczas godziny policyjnej nie można było wyjść na podwórko własnego domu – niemieckie patrole. Partyzanci dwukrotnie zaatakowali niemieckie koszary w Radzyniu.
00:23:07 Po wyzwoleniu miasta ojciec został wcielony do artylerii – wykorzystywanie amerykańskiego sprzętu, napisy USA na działach i tłumaczenie radzieckich żołnierzy: „Ubij Sukinsyna Adolfa”. Zatrzymanie frontu nad Wisłą – wysłanie desantu zwiadowczego przez gen. Berlinga. Ostrzelanie polskich żołnierzy przez Armię Czerwoną, odwołanie gen. Berlinga. Ojciec był odpowiedzialny za stan techniczny sprzętu jednostki: broni, samochodów. Brał udział w walkach o Kołobrzeg i okrążeniu Berlina.
00:28:15 Po zakończeniu wojny jednostkę rozlokowano w okolicach Zielonej Góry – przyjazd enkawudzistów, którzy chcieli aresztować byłych akowców, w tym ojca boh., który zdezerterował z wojska. NKWD szukało ojca w Radzyniu, a ponieważ nie było go w domu, więc aresztowano mamę, która dwa miesiące przesiedziała w więzieniu. W tym czasie boh. opiekował się młodszym rodzeństwem. [+]
00:30:17 W sąsiednim domu mieszkali czerwonoarmiści-piloci, którzy stacjonowali na lotnisku w Maryninie. Piloci byli Białorusinami – ich stosunek do władzy radzieckiej, guziki z Chrystusem i apostołami. Walki z polską partyzantką przy użyciu czołgów i lotnictwa. Boh. zaopatrywał pilotów w bimber i uzyskiwał od nich informacje o planowanych akcjach. [+]
00:34:30 Po zwolnieniu mamy z aresztu rodzina wyjechała do Piły – spotkanie z ojcem. Wyjazd do Koszalina, gdzie ojciec zaczął pracować w Państwowych Warsztatach Samochodowych – przywożenie do remontu samochodów z UNRR-y. Boh. chodził do szkoły wieczorowej i pracował w warsztatach – remonty silników. Nauka jazdy samochodem.
00:37:41 Ojciec otwierał warsztat w Bobolicach i kupował od Rosjan maszyny i narzędzia, a boh. sprzątał w warsztacie. Ukończenie siódmej klasy w Bobolicach, praca z ojcem w warsztacie. Naprawy ciągników, samochodów, centralnego ogrzewania, prace w gorzelniach, mleczarniach.
00:40:11 W 1949 r. ojciec został aresztowany przez żandarmerię wojskową i przewieziony do Poznania – sąd wojskowy, degradacja i uwolnienie na mocy amnestii. Obiad z sędzią w jednostce wojskowej. Powrót rodziców do Bobolic.
00:41:39 Tworzenie kołchozów. Rosjanie w wyższym dowództwie Ludowego Wojska Polskiego, zakaz modlitwy w wojsku, noszenia medalików i krzyżyków, zakaz uczestnictwa w mszach i śpiewania przedwojennych wojskowych piosenek. Kary dla żołnierzy, którzy nie podporządkowywali się zarządzeniom – praca w kopalniach.
00:44:45 Amnestia dla akowców – aresztowania ujawnionych członków AK. Szykany wobec prywatnych właścicieli: domiary, kontyngenty – wywożenie do obozów pracy. Namierzenie ojca poprzez korespondencję z rodziną na Lubelszczyźnie.
00:47:19 Boh. wstąpił do organizacji założonej przez agentów koszalińskiego Urzędu Bezpieczeństwa. Prowokacją dowodził major Torba z NKWD. W Bobolicach organizację założył jeden z rolników, Suchodolski, udający byłego akowca, który złożył ojcu propozycję przystąpienia do „Krajowej Policji Bezpieczeństwa” – odmowa ojca. Suchodolski zwerbował boh. i jego kolegę. Lamecki odebrał od chłopców przysięgę. W 1950 r. boh. został łącznikiem organizacji, której dowódcą był Ryszard Matysiak, były powstaniec z Warszawy – przewożenie meldunków. W 1951 r. powstawał oddział partyzancki, który miał zaatakować radzieckich oficerów podróżujących pociągiem Berlin-Moskwa i boh. zgłosił się do niego. [+]
00:54:06 W 1951 r. boh. należał do 36 brygady Służby Polsce – prace ziemne pod budowę elektrowni w Jaworznie. Rozkaz od Lameckiego – zgromadzenie broni i rozbrojenie posterunku w Tychowie. Uzbrojenie oddziału partyzanckiego. Planowanie ataku na posterunek oraz kradzieży wypłaty dla PGR-u, która miała posłużyć na zakup min do wysadzenia pociągu. Rozkaz dostarczenia broni do Góraka, dowódcy posterunku partyzanckiego w Jatyni. Planowana koncentracja w lesie między Bobolicami a Jatynią. [+]
00:58:18 Rozkaz od dowódcy Matysiaka, by boh. pojechał do PGR-u w Kępsku i odebrał jego broń oraz spis członków organizacji od kierownika, pana Strzykały, byłego legionisty. Spotkanie z kierownikiem, który powiedział boh., że organizacja jest prowokacją UB i opowiedział o wizycie Matysiaka i Suchodolskiego, którzy zostawili u niego broń i zeszyt ze spisem członków. Boh. nie wiedział, że jego ojciec odmówił wstąpienia do organizacji. [+]
01:05:41 Boh. odebrał broń, z której potem postrzelił szefa UB, i spalił spis członków organizacji. Motywy wstąpienia do oddziału partyzanckiego. Boh. nie powiedział Lameckiemu o miejscu ukrycia broni w lesie. Spotkanie przed wyjściem na akcję do Tychowa – boh. podzielił się swoimi wątpliwościami z dowódcą. Przygotowania do akcji, spotkanie z Górakiem, Lameckim i ormowcem z posterunku w Tychowie, który uprzedził o przyjeździe funkcjonariuszy UB i przygotowaniach do spodziewanego ataku. Zasadzka na drodze – zatrzymanie boh., który postrzelił jednego z ubeków, inni w tym czasie postrzelili Lameckiego. Ucieczka boh. do lasu. Wiadomość, że Lameckiego i ubeka zabrało pogotowie. [+]
01:19:57 Udana ucieczka przez las pomiędzy ubekami. Boh. postanowił ostrzec Góraka, zaskoczenie, że psy na podwórku nie szczekały. Przyjazd ubeków do domu Góraka, gdzie już był mjr Torba – reakcja na wiadomość o nieudanej zasadzce, strzelanina w domu. Wyjście funkcjonariuszy ukrytych w budynkach gospodarczych. Ucieczka boh. [+]
01:25:55 Boh. dotarł do domu znajomego. Inni chłopcy także uciekli, zostawienie broni u Henryka Andrzejeckiego. Masowe aresztowania członków organizacji, a także ojca boh., i przywiezienie ich na polanę w lesie, gdzie grożono im rozstrzelaniem. Boh. ukrywał się w okolicy Bobolic – spotkanie z mamą, która przyniosła ubranie i pieniądze. Wyjazd boh. do Radzynia. [+]
01:29:42 Boh. ukrywał się na Lubelszczyźnie. Rosjanie mieli w Radzyniu magazyn koło mleczarni, gdzie trzymano broń odebraną Niemcom. Boh. i jego kolega Józef Kot wchodzili do magazynu przez okno, zabierali broń i amunicję, którą wywożono łódką. Wymiana broni i amunicji na żywność. Boh. umówił się z Kotem na wyjazd na Pomorze – wielu żołnierzy i ubeków w cywilu na dworcu w Łukowie. Zaatakowanie boh. po wyjściu z dworca, walka z ubekami – dramatyczna ucieczka boh. [+]
01:43:16 Nocny marsz w kierunku Radzynia, spotkanie z wiejską kobietą, która zaprosiła boh. do domu – wyjazd do Radzynia bocznymi drogami. Boh. przyszedł do domu wujka, gdzie został aresztowany i przewieziony do siedziby UB – spotkanie z sąsiadem ubekiem. Boh. dowiedział się, że UB przyszło do wszystkich członków rodziny mieszkających w Radzyniu. [+]
01:49:48 Przewiezienie do wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa w Lublinie, gdzie boh. został ciężko pobity w areszcie – wizyta u lekarza, który opatrzył rany. Pytania podczas śledztwa. Spotkanie z funkcjonariuszem Haponiukiem, rzekomo pobitym przez boh. w Łukowie, który dał mu jedzenie. [+]
01:56:36 Wyjazd po dwóch tygodniach pociągiem do Koszalina, przesiadka w Miastku do samochodów. Pobyt w koszalińskiej siedzibie UB, gdzie inny komendant zastąpił ppłk Siwanowicza postrzelonego przez boh. Konfrontacja z zeznaniami złożonymi w Lublinie. Boh. siedział w areszcie przy ul. Młyńskiej od jesieni 1951 r. – warunki w celi. Przebieg przesłuchań, groźby, informacje o aresztowanym ojcu. Boh. poznał mjr Torbę. Bójka ze strażnikami w areszcie i jej konsekwencje. [+]
02:08:22 Wznowienie śledztwa – pytania o ojca. Przyprowadzenie boh. do pokoju, w którym dwóch śledczych jadło śniadanie i rozmawiało o Polakach kolaborujących z Niemcami – pokazanie zdjęcia ojca w niemieckim mundurze. Manipulacja podczas procesu – boh. zawieziono do sądu wojskowego podczas rozprawy członków organizacji, m.in. ojca i Strzykały z Kępska – zachowanie i stan boh., gdy opowiedział przed sądem o „dowodach” na kolaborację ojca, którego skazano za to na karę więzienia. [+]
02:14:15 Po rozprawie mama pojechała do Radzynia i zebrała podpisy osób, które świadczyły, że ojciec nie współpracował z okupantem. Sąd Najwyższy uwolnił ojca, który przyjechał na spotkanie z synem do więzienia w Rawiczu. Podejrzenie podania środków farmakologicznych podczas rozprawy ojca. [+]
02:17:00 Przebieg śledztwa. Rozpoczęcie rozprawy, głównymi oskarżonymi byli: Matysiak, Lamecki, Kamiński, Suchodolski i weterynarz z Wierzchowa, któremu przypisano rolę dowódcy obwodu. Faktycznym dowódcą obwodu organizacji był Jan Pawłowski, współpracownik UB. [+]
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.