Roman Janik (ur. 1930, Słobódka, woj. wileńskie) – jego rodzice byli leśnikami i pracowali w leśniczówce Litówka, woj. nowogrodzkie. Ojciec Franciszek przez 19 lat służył w Wojsku Polskim: w Legionach, podczas wojny polsko-bolszewickiej 1920, a od 1935 w Korpusie Ochrony Pogranicza. 10 lutego 1940 cała rodzina została deportowana do ZSRR. Po podpisaniu układu Sikorski-Majski ojciec opuścił ZSRR wraz z Armią Andersa, przechodząc cały szlak i walcząc m.in. pod Monte Cassino (do Polski wrócił dopiero w 1958 roku). Roman wraz z matką i siostrą Jadwigą powrócił z zesłania w 1946 roku. Osiedli w Wołowie, gdzie Roman w 1951 roku skończył Liceum Ogólnokształcące. Nie mogąc dostać się na studia (brak akceptacji ZMP i przeszłość sybiracka), ukończył dodatkowe kursy pedagogiczne i kierował szkołą podstawową w Wołowie. W latach 50. odbył kurs wojskowy, m.in. w jednostce w Kłodzku. Pod koniec lat 50. skończył polonistykę oraz administrację i zarządzenie dalej kierując placówkami oświatowymi w Wołowie.
mehr...
weniger
[00:00:06] Boh. urodził się 9 września 1930 w Słobódce Zawierskiej na Wileńszczyźnie.
[00:00:23] Ojciec służył w Korpusie Ochrony Pogranicza. W 1935 został leśniczym w leśnictwie Litówka na Nowogródczyźnie. Rodzina mieszkała w Litówce do 10 lutego 1940 r.
[00:02:22] Nauka w szkole im. Piramowicza w Nowogródku.
[00:03:00] Dzieciństwo w leśniczówce. Kursy dokształcające ojca – wyjazdy do Białowieży, różnice między mundurem wojskowym a mundurem leśnika.
[00:04:25] Sierpień 1939 – rozmowy w domu o możliwym wybuchu wojny.
[00:04:50] 1 września boh. zaczął naukę w trzeciej klasie, Nowogródek nie był atakowany i dzieci poszły do szkoły.
[00:05:15] Wezwanie ojca do Nowogródka na dwa dni przed wybuchem wojny. Przed wojną boh. często bywał z ojcem na hipodromie w koszarach Nowogródzkiej Brygady Kawalerii, którą dowodził gen. Anders.
[00:06:15] Ojciec nie został zmobilizowany, bo był potrzebny na miejscu – oficjalny dokument.
[00:06:55] Dzieciństwo boh. – życie w leśniczówce, zakładanie szkółek leśnych, nasadzenia lasu. Pracownicy leśni byli Białorusinami – nauka języka białoruskiego.
[00:08:55] 17 września 1939 ojciec wrócił do domu z wieścią, że Sowieci przekroczyli granicę.
[00:09:30] Praktyki w Litówce odbywali uczniowie białowieskiej szkoły leśnej. Boh. planował naukę w tej placówce.
[00:11:15] Wkroczenie Armii Czerwonej do Litówki.
[00:11:50] Rezygnacja boh. i jego dwóch sióstr z nauki po wkroczeniu Armii Czerwonej – przejęcie budynku przez szkołę białoruską, przeniesienie polskiej szkoły. Wyrzucanie i palenie książek z Biblioteki Wojewódzkiej przez czerwonoarmistów.
[00:13:50] Relacje ojca z ludnością białoruską przed wojną, warunki życia rodziny. Marzenie ojca o kupnie dworku.
[00:16:20] Postawa Białorusinów wobec rodziny podczas okupacji sowieckiej – wyszabrowanie budynku nowej leśniczówki: kradzież telefonu przez wieśniaczkę. [+]
[00:17:38] Aresztowanie ojca – pobyt w areszcie we Wsielubiu. Pod petycją o jego uwolnienie podpisali się prawie wszyscy pracownicy Białorusini. Wypuszczenie ojca, który miał wprowadzać w tajniki pracy leśniczego nowej władzy.
[00:18:57] Boh. dostał z Grodna dokumenty dotyczące wywózki rodziny – decyzja o deportacji zapadła w grudniu 1939.
[00:19:50] Smutne święta Bożego Narodzenia 1939, brak choinki.
[00:20:22] Deportacja rodziny 10 lutego 1940 – przyjście do domu enkawudzisty i dwóch białoruskich policjantów, pakowanie żywności, ubieranie dzieci na drogę. Zapakowanie kobiet do sanek – droga na stację do Niemna – spotkanie z białoruskimi chłopami. [+]
[00:25:16] Stacja kolejowa w Niemnie – oczekiwanie na transport, beczki z dziećmi opatulonymi kołdrami, załadowanie do wagonów – opis wnętrza. Początek drogi, zachowanie ludzi w wagonie. Oficjalna wersja wywózki. [+]
[00:28:30] Widok ostrzelanej strażnicy KOP. Warunki podczas podróży – brak wody i opału
załatwianie się do dziury w podłodze, śmierć w wagonie.
[00:30:30] Przyjazd do obozu [specposiołka] Swietłoje nad rzeką Ługoda w wołogodzkiej obłasti.
[00:30:50] Zamieszkanie w barakach opuszczonych przez jeńców – pluskwy, wszy, pchły.
[00:32:00] Podróż saniami po opuszczeniu wagonów – przyjazd do obozu: ogrodzenie, wieżyczki strażnicze, enkawudziści z bronią.
[00:33:18] Opis wnętrza baraku – zakwaterowanie rodziny w pustym pomieszczeniu. „Handel” z enkwudzistą: deski, gwoździe, lampa naftowa za skórzany pasek. Budowa mebli. [+]
[00:37:21] Kąpiel w bani. Reakcja innych zesłańców na widok umeblowania w baraku. [+]
[00:38:30] Opis obozu: sklep, piekarnia, stołówka, budynek komendantury. W obozie mieszkali enkawudziści z rodzinami.
[00:39:45] Praca w lesie – spław drewna, wyżywienie w obozie.
[00:41:50] Praca dorosłych przy wyrębie. Dzieci chodziły do lasu by palić gałęzie i odganiać dymem meszki i komary, które dokuczały pracującym.
[00:42:40] Ciągniki pracujące w lesie były napędzane gazem drzewnym – zajęcie kobiet i dzieci: dostarczanie surowca, z którego powstawało paliwo do ciągników (holzgas). Zakup chleba: dwa kilogramy dla siedmioosobowej rodziny.
[00:44:34] Traktowanie Polaków przez Rosjan. Budowa szkoły w Swietłoje. Pobliskie posiołki: Pieredwiżnoje i Wierchniaja Strojka.
[00:46:00] Rozpoczęcie nauki 1 września [1940]. Przyjazd trzech nauczycielek Rosjanek, ich stosunek do dzieci – zrywanie medalików przez kierowniczkę szkoły. Obietnica walonek za dobrą naukę.
[00:47:13] Warunki pogodowe: mrozy, śnieżyce, kopanie tuneli w śniegu, by pójść po wodę do rzeki. Stanowisko do gotowania wody – kipiatok.
[00:48:28] Duża śmiertelność wśród zesłańców. Podejście rodziców boh. do pobytu na zesłaniu.
[00:49:00] Przedstawienie noworoczne w szkole – ciastka i cukierki dla uczniów. Sztuka teatralna „Niezżęty pokos”.
[00:50:05] Niewielkie racje żywnościowe. Towary w sklepie: solona ryba, chleb, proszek do mycia zębów. „Zruszczenie” rodziny Prokopowiczów – incydent w kolejce po chleb.
[00:52:55] Maj 1941 – koniec roku szkolnego, jedna z nauczycielek kupiła bluzkę od mamy boh., który jednak nie dostał walonek, bo miał złą ocenę ze sprawowania.
[00:54:38] Czerwiec 1941, wybuch wojny niemiecko-sowieckiej – opuszczenie obozu przez strażników i ich rodziny.
[00:55:25] Agitacja wśród zesłańców. Po wyjeździe strażników został tylko komendant Konopłow. W Swietłoje zamknięto sklep i stołówkę – trudności w zdobyciu jedzenia. Dotarcie wiadomości o amnestii dla Polaków i organizowaniu się Armii Andersa.
[00:57:28] Październik 1941 – ojciec z kolegami wyruszył do Armii Andersa. Ponowne spotkanie w 1958 r. w Polsce.
[00:58:50] Boh. został, by opiekować się mamą i siostrami. Praca przy piłowaniu drewna, niewielkie racje chleba – zagrożenie skromnych zapasów ze strony szczurów. [+]
[01:01:15] Pogorszenie sytuacji po wyjściu Armii Andersa – przeniesienie zesłańców na Wierchnią Strojkę.
[01:02:30] Zdobywanie jedzenia w lesie – zbiory pokrzywy, grzybów (boh. miał na zesłaniu wydany w Białowieży atlas owadów, ptaków i grzybów). Zbieranie jagód, malin, żurawiny, lebiody, skrzypu. Przechowywanie roślin. [+]
[01:06:35] Latem 1944 komendant Konopłow powiadomił zesłańców o ich przesiedleniu w okolice Odessy. Droga z posiołka, rejs Suchoną do Wołogdy. Przesiadka ze statku do pociągu. Pociąg z zesłańcami mijał, jadące na północ, pociągi z niemieckimi jeńcami.
[01:10:17] Przesiadka w Odessie, przyjazd do Lichtenfeld – kolonii niemieckiej, której mieszkańców wysiedlono. Zabudowa osiedla, funkcjonowanie kołchozu: praca przy zbiorach warzyw i owoców. Tłocznia win.
[01:12:58] Powstawanie Dywizji Kościuszkowskiej.
[01:13:55] Pobyt w Lichtenfeld – działalność polskiej szkoły: po zakończeniu wojny dwie nauczycielki, córki płk Bajraszewskiego zorganizowały nauczanie, by dzieci po powrocie do Polski nie odstawały poziomem od rówieśników. Dostępność jedzenia w kołchozie.
[01:15:23] Zesłańcy wiedzieli, że nie wrócą do swoich domów. Marzec 1946 – przyjazd repatriantów do Wrocławia. Zniszczenia miasta: gruzowiska, okna bez szyb, smród lizolu.
[01:16:10] Rodzina boh. jako jedyna w transporcie była rodziną leśnika, pozostali byli przed wojną osadnikami wojskowymi. Koczowanie we Wrocławiu – pomoc PUR. Rodzina zdecydowała się na wyjazd z Wrocławia.
[01:18:13] Przyjazd do Wołowa. Edukacja boh.: nauka w szkole podstawowej (1946-1947) i w wołowskim liceum (1947-1951). Polonistka – pani Mickiewiczowa, z „tych” Mickiewiczów.
[01:19:25] Rodzina dowiedziała się, że ojciec, żołnierz 2 Korpusu, żyje i jest w Anglii. Obawa ojca przed represjami w kraju.
[01:20:05] Sytuacja w klasie licealnej, do której chodziła młodzież z Powstania Warszawskiego, więźniowie obozów koncentracyjnych, dzieci kułaków, akowcy – dla ówczesnej władzy młodzież z „czarnym podniebieniem”. Bardzo dobrze zdana matura i zamknięta droga na studia. [+]
[01:22:07] Propozycja rocznego kursu nauczycielskiego i pracy w szkole. Trzyletni nakaz pracy w Lubinie.
[01:24:40] Boh. zgłaszał się, by odbyć służbę wojskową – odmowa z powodu zesłańczej przeszłości. [+]
[01:25:53] Po śmierci Stalina boh. dostał powołanie do 27 Pułku Zmechanizowanego w Kłodzku. Przyjazd do koszar. Wyjazdy na poligon w Biedrusku.
[01:27:52] Koszary w Kłodzku, d-ca szkoły oficerskiej kpt. Kamyczek wybronił boh. przed służbą zastępczą w kopalni. Rosjanie w LWP – spotkanie z gen. Strażewskim. Awans i wyjazd do szkoły oficerskiej w Toruniu.
[01:31:02] Studia na Uniwersytecie Wrocławskim, 40 lat pracy w oświacie.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..