Wojciech Filla (ur. 1953, Radom) wspomina swojego stryja, Janusza Fillę, który jako 17-letni ochotnik zgłosił się do wojska i walczył w kampanii wrześniowej 1939 r., a potem zaangażował się w działalność podziemną i był członkiem oddziału „Szarego” Armii Krajowej. Po wojnie działał w podziemiu antykomunistycznym, brał udział w odbijaniu więźniów w Kielcach i Radomiu. Podczas napadu na bank w Sosnowcu został aresztowany razem z kolegą Bronisławem Piątkiem i stanął przed sądem wojskowym. Na sali sądowej w odpowiedzi na zarzuty oskarżyciela wykrzyczał, że „woli umrzeć niż być na rosyjskim pasku”. Skazano go na karę śmierci, którą wykonano po dziesięciu dniach, 8 stycznia 1946 r. To zdarzenie położyło się cieniem na dalszych losach rodziny, a pan Wojciech z powodu wyznawanych wartości był prześladowany i bity przez nauczycieli, sąsiadów, tajniaków. Miejsca pochówku Janusza Filli i Bronisława Piątka do dziś nie udało się ustalić.
[00:00:00] Janusz Filla był jedynym stryjem boh., zginął 8 stycznia 1946 r.: rozstrzelany w wieku 23 lat po wyroku sądu wojskowego w Katowicach razem z kolegą Bronisławem Piątkiem.
[00:01:58] Gdy wybuchła II wojna Janusz Filla (dalej JF) miał 17 lat, zgłosił się do wojska [72 PP], w październiku wrócił do domu w Radomiu i zaczął działać w AK. W 1942 r. został złapany przez Niemców i skazany na śmierć. Uratowany kilka godzin przed egzekucją [++].
[00:03:14] JF działał w oddziałach „Szarego”, w książce „Burza” nad Czarną jest jego zdjęcie z partyzantki w Stefanowie, działał w grupie aprowizacyjnej. Udział w bitwie pod Stefanowem (72 i 25 PP AK, 26 09. 1944).
[00:05:40] Wyzwolenie Radomia 17 stycznia 1945, partyzanci aresztowani przez SB. Akcje aprowizacyjne w Radomiu – tym zajmował się JF.
[00:08:29] Po dobiciu z więzienia w Radomiu więźniowie ukryli się w lasach kozienickich. Wyjazd po fundusze na Śląsk (kuzyni, rodzina Pieczka) – planowany napad na bank NBP przy ul. Małachowskiego w Sosnowcu, strażnik wszczął alarm, musieli uciekać i schronić się w kryjówce. Walka z ubekiem Tadeuszem Sadowskim.
[00:12:11] Poszukiwanie informacji o przebiegu wydarzeń w czasie napadu, ksiądz kapelan Woźny [Woźniak?] – udzielił JF ostatniej posługi przed egzekucją. Rocznik 1920, „Kolumbów” był nastawiony przede wszystkim na walkę i cierpienie. Trudność w ustaleniu prawdy historycznej.
[00:15:00] Ostatni list, który rodzice boh. dostali od kapelana. Rodzice byli obecni na rozprawie. JF w sądzie powiedział, że „woli umrzeć, niż na rosyjskim pasku chodzić”, czym się jeszcze bardziej pogrążył. Był żarliwym katolikiem, pochodził z Częstochowy, mieszkał blisko sanktuarium, był tam ministrantem.
[00:17:25] Ksiądz Woźny był w domu opieki dla księży, boh. poszukiwał go z Tadeuszem Jedynakiem. Nie wiadomo, gdzie JF został pochowany, rodzina poszukiwała mogiły, pisała do władz o wydanie zwłok itd. Przysłanie rodzinie odpisu wyroku śmierci. Bronisław Piątek miał 19 lat. Pluton egzekucyjny nie chciał strzelać do tych młodych chłopaków. Dobicie JF strzałem w ucho przez dowódcę plutonu egzekucyjnego. Matce (babci boh.) odesłano zakrwawioną koszulę i krawat. Babcia zmarła po roku. [++].
[00:21:30] Rodzina przez lata żyła w cieniu tej śmierci - ojciec boh. nie mógł sobie darować, że nie odszukał ciała brata. Zmarł w wieku 57 lat.
[00:23:30] Ostatni list JF do rodziny pisany w dniu stracenia [8 stycznia 1946 roku], oddał go spowiednikowi. Udało się ustalić, gdzie został stracony (w 2008 r. IPN Lublin/Radom przekazał dokumenty. m.in. odmowa ułaskawienia podpisana prezydenta Bieruta).
[00:27:13] Wmurowanie płyty pamiątkowej na murze dawnego więzienia w Sosnowcu, katownia gestapo i UB przy ul. Ostrogórskiej (teraz to dom mieszkalny). Piwnice katowni, oryginalne zakratowane drzwi z judaszami, zardzewiały drut kolczasty. JF napisał z tej piwnicy do domu, że mu zimno i prosi o przesłanie ubrań. Rozważania o trudnościach w ustaleniu prawdy historycznej, zniekształceniach pamięci.
[00:34:00] Od dzieciństwa postać JF była świętością, zdjęcie „ikona” stało na honorowym miejscu obok bijącego zegara.
[00:35:12] Odnalezienie miejsca śmierci stryja – korespondencja przesłana przez księdza [Woźnego], zacieranie śladów. Stowarzyszenie Radomski Czerwiec’76, spotkanie Michała [Musialika?], klub Gazety Polskiej, po kilku tygodniach wmurowanie płyty (2017 r.), uroczysta msza z pocztem sztandarowym, ulga dla rodziny.
[00:44:10] W opinii boh. działanie „dla sprawy”, dla innych „wysysa się z mlekiem matki”. Kłopoty w szkole, gdy boh. opowiadał historię stryja albo o Katyniu, został pobity przez nauczyciela historii i WF, rzucenie pod samochód przez sąsiadów. „Jeśli masz coś zrobić, to zrób, bo inaczej będzie ci bardzo ciężko żyć” – dewiza boh. Ojcu było ciężko, bo zajmował się codzienną walką o byt zamiast uwolnić brata z więzienia – brat tego się spodziewał – i ojciec cierpiał przez to do końca życia.
[00:47:13] Katolicyzm z patriotyzmem szedł w parze.
[00:48:44] Proces JF był procesem pokazowym, dla zastraszenia naśladowców, bo napad się nie udał.
[00:52:39] Rodzina boh. była zaprzyjaźniona z dowódcą JF, który twierdził, że go nie znał. [00:58:40] Rodzice boh. wzięli ślub w Boże Narodzenie ’45 r, JF po 10 dniach został rozstrzelany. Ojciec wybrał własną rodzinę.
[01:01:58] najgorsza sytuacja w życiu: w wieku 16 lat, w 1968 r., boh. pojechał do Warszawy na święto „Trybuny Ludu”, wykrzykiwał hasła antykomunistyczne pod pałacem kultury, został pobity na ul. Poznańskiej. Pokolenie Kolumbów było straceńcami, zostawiło piętno w następnych pokoleniach w rodzinie, boh. czuje się spadkobiercą stryja, czuje ciężar jego idealistycznego życia.
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.