Wojciech Filla (ur. 1953, Radom) wspomina swojego stryja, Janusza Fillę, który jako 17-letni ochotnik zgłosił się do wojska i walczył w kampanii wrześniowej 1939 r., a potem zaangażował się w działalność podziemną i był członkiem oddziału „Szarego” Armii Krajowej. Po wojnie działał w podziemiu antykomunistycznym, brał udział w odbijaniu więźniów w Kielcach i Radomiu. Podczas napadu na bank w Sosnowcu został aresztowany razem z kolegą Bronisławem Piątkiem i stanął przed sądem wojskowym. Na sali sądowej w odpowiedzi na zarzuty oskarżyciela wykrzyczał, że „woli umrzeć niż być na rosyjskim pasku”. Skazano go na karę śmierci, którą wykonano po dziesięciu dniach, 8 stycznia 1946 r. To zdarzenie położyło się cieniem na dalszych losach rodziny, a pan Wojciech z powodu wyznawanych wartości był prześladowany i bity przez nauczycieli, sąsiadów, tajniaków. Miejsca pochówku Janusza Filli i Bronisława Piątka do dziś nie udało się ustalić.
[00:00:00] Janusz Filla był jedynym stryjem boh., zginął 8 stycznia 1946 r.: rozstrzelany w wieku 23 lat po wyroku sądu wojskowego w Katowicach razem z kolegą Bronisławem Piątkiem.
[00:01:58] Gdy wybuchła II wojna Janusz Filla (dalej JF) miał 17 lat, zgłosił się do wojska [72 PP], w październiku wrócił do domu w Radomiu i zaczął działać w AK. W 1942 r. został złapany przez Niemców i skazany na śmierć. Uratowany kilka godzin przed egzekucją [++].
[00:03:14] JF działał w oddziałach „Szarego”, w książce „Burza” nad Czarną jest jego zdjęcie z partyzantki w Stefanowie, działał w grupie aprowizacyjnej. Udział w bitwie pod Stefanowem (72 i 25 PP AK, 26 09. 1944).
[00:05:40] Wyzwolenie Radomia 17 stycznia 1945, partyzanci aresztowani przez SB. Akcje aprowizacyjne w Radomiu – tym zajmował się JF.
[00:08:29] Po dobiciu z więzienia w Radomiu więźniowie ukryli się w lasach kozienickich. Wyjazd po fundusze na Śląsk (kuzyni, rodzina Pieczka) – planowany napad na bank NBP przy ul. Małachowskiego w Sosnowcu, strażnik wszczął alarm, musieli uciekać i schronić się w kryjówce. Walka z ubekiem Tadeuszem Sadowskim.
[00:12:11] Poszukiwanie informacji o przebiegu wydarzeń w czasie napadu, ksiądz kapelan Woźny [Woźniak?] – udzielił JF ostatniej posługi przed egzekucją. Rocznik 1920, „Kolumbów” był nastawiony przede wszystkim na walkę i cierpienie. Trudność w ustaleniu prawdy historycznej.
[00:15:00] Ostatni list, który rodzice boh. dostali od kapelana. Rodzice byli obecni na rozprawie. JF w sądzie powiedział, że „woli umrzeć, niż na rosyjskim pasku chodzić”, czym się jeszcze bardziej pogrążył. Był żarliwym katolikiem, pochodził z Częstochowy, mieszkał blisko sanktuarium, był tam ministrantem.
[00:17:25] Ksiądz Woźny był w domu opieki dla księży, boh. poszukiwał go z Tadeuszem Jedynakiem. Nie wiadomo, gdzie JF został pochowany, rodzina poszukiwała mogiły, pisała do władz o wydanie zwłok itd. Przysłanie rodzinie odpisu wyroku śmierci. Bronisław Piątek miał 19 lat. Pluton egzekucyjny nie chciał strzelać do tych młodych chłopaków. Dobicie JF strzałem w ucho przez dowódcę plutonu egzekucyjnego. Matce (babci boh.) odesłano zakrwawioną koszulę i krawat. Babcia zmarła po roku. [++].
[00:21:30] Rodzina przez lata żyła w cieniu tej śmierci - ojciec boh. nie mógł sobie darować, że nie odszukał ciała brata. Zmarł w wieku 57 lat.
[00:23:30] Ostatni list JF do rodziny pisany w dniu stracenia [8 stycznia 1946 roku], oddał go spowiednikowi. Udało się ustalić, gdzie został stracony (w 2008 r. IPN Lublin/Radom przekazał dokumenty. m.in. odmowa ułaskawienia podpisana prezydenta Bieruta).
[00:27:13] Wmurowanie płyty pamiątkowej na murze dawnego więzienia w Sosnowcu, katownia gestapo i UB przy ul. Ostrogórskiej (teraz to dom mieszkalny). Piwnice katowni, oryginalne zakratowane drzwi z judaszami, zardzewiały drut kolczasty. JF napisał z tej piwnicy do domu, że mu zimno i prosi o przesłanie ubrań. Rozważania o trudnościach w ustaleniu prawdy historycznej, zniekształceniach pamięci.
[00:34:00] Od dzieciństwa postać JF była świętością, zdjęcie „ikona” stało na honorowym miejscu obok bijącego zegara.
[00:35:12] Odnalezienie miejsca śmierci stryja – korespondencja przesłana przez księdza [Woźnego], zacieranie śladów. Stowarzyszenie Radomski Czerwiec’76, spotkanie Michała [Musialika?], klub Gazety Polskiej, po kilku tygodniach wmurowanie płyty (2017 r.), uroczysta msza z pocztem sztandarowym, ulga dla rodziny.
[00:44:10] W opinii boh. działanie „dla sprawy”, dla innych „wysysa się z mlekiem matki”. Kłopoty w szkole, gdy boh. opowiadał historię stryja albo o Katyniu, został pobity przez nauczyciela historii i WF, rzucenie pod samochód przez sąsiadów. „Jeśli masz coś zrobić, to zrób, bo inaczej będzie ci bardzo ciężko żyć” – dewiza boh. Ojcu było ciężko, bo zajmował się codzienną walką o byt zamiast uwolnić brata z więzienia – brat tego się spodziewał – i ojciec cierpiał przez to do końca życia.
[00:47:13] Katolicyzm z patriotyzmem szedł w parze.
[00:48:44] Proces JF był procesem pokazowym, dla zastraszenia naśladowców, bo napad się nie udał.
[00:52:39] Rodzina boh. była zaprzyjaźniona z dowódcą JF, który twierdził, że go nie znał. [00:58:40] Rodzice boh. wzięli ślub w Boże Narodzenie ’45 r, JF po 10 dniach został rozstrzelany. Ojciec wybrał własną rodzinę.
[01:01:58] najgorsza sytuacja w życiu: w wieku 16 lat, w 1968 r., boh. pojechał do Warszawy na święto „Trybuny Ludu”, wykrzykiwał hasła antykomunistyczne pod pałacem kultury, został pobity na ul. Poznańskiej. Pokolenie Kolumbów było straceńcami, zostawiło piętno w następnych pokoleniach w rodzinie, boh. czuje się spadkobiercą stryja, czuje ciężar jego idealistycznego życia.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.