Jan Pszenniak (ur. 26 stycznia 1925, wieś Zawoda k/Skierbieszowa) pochodzi z rodziny chłopskiej. Miał dwie starsze siostry (Felicja i Zuzanna) oraz trzech młodszych braci (Mieczysław, Józef i Gustaw). Rodzina (z wyjątkiem zamężnej już siostry Felicji) została w listopadzie 1942 wysiedlona (razem z ludnością Skierbieszowa) i znalazła się w obozie przejściowym w Zamościu. Stąd 18-letni wówczas Jan trafił do Berlina jako robotnik przymusowy (wraz z bratem Mieczysławem i siostrą Zuzanną). Pracował m.in. przy naprawie torów kolejowych, zniszczonych podczas alianckich bombardowań oraz przy rozładunku paczek w magazynach berlińskich dworców kolejowych. Zorganizował swemu bratu Mieczysławowi ucieczkę z karnego obozu, do którego ten trafił za kradzież spodni. Mieczysław po powrocie do Polski wstąpił do partyzantki. Pan Jan opisuje akcje likwidacji folksdojczów z okolic Skierbieszowa, organizowane przez oddziały Józefa Śmiech ps. „Ciąg”. Wspomina wkroczenie Rosjan do Berlina i pospieszną ucieczkę z obozu w obawie przed radziecką „sprawiedliwością”. Jego rodzina przetrwała wojnę, wróciła do domu, pan Jan ożenił się i osiadł na Zamojszczyźnie. W 1947 roku objął funkcję sołtysa wsi Lipina Nowa koło Skierbieszowa – sprawował ją nieprzerwanie przez 71 lat, do 2018 roku.
więcej...
mniej
[00:00:10] Przedstawienie boh. postaci. Mieszka od 1956 r. we wsi Lipina Nowa. Przed wojną rodzice zajmowali się gospodarstwem w Zawodzie, boh. najstarszy z rodzeństwa, pracował w polu (raniony broną).
[00:00:55] Początek wojny: boh. pracował na polu, nadleciał niemiecki samolot i zaczął ostrzeliwanie.
[00:01:15] Komisja niemiecka zgromadziła w jednym domu wszystkich mieszkańców wsi, po kolei spisano dane osobowe. Ojciec w czasie I wojny światowej trafił do niewoli w Niemczech, nauczył się niemieckiego. Wysiedleni z Huszczki Dużej przejechali do Teptiukowa. Wyrzucenie rodziny boh. z domu, we wsi zostali jedynie gospodarze do obsługi wojsk niemieckich. Punkt zborny w Skierbieszowie koło szkoły.
[00:03:30] Wysiedlenie, opis pakowania ludzi na furmanki i wywózki na południe, przez Udrycze do Zamościa. Do Zawody jechali osiedleńcy z Besarabii.
[00:04:10] Zamość: rozlokowanie do baraków w obozie, rozdzielenie kobiet z dziećmi od mężczyzn (mama była z dwoma synami i córką). Podczas apelu wywoływana matka nie zgłosiła się, wywiezienie boh. wraz z rodzeństwem do Berlina.
[00:05:47] Dojazd pociągiem towarowym do punktu zbornego w Berlinie. Boh. z bratem i siostrą trafił do obozu Barackenlager Berlin Karow – mieścił się na uboczu, w polu
[00:07:18] Można było swobodnie się przemieszczać między innymi obozami, odwiedzać znajomych – wszyscy mieszkali w barakach. W Berlin Karow było 30 baraków, kuchnia, dwa polskie baraki, w pozostałych Ukraińcy i Rosjanie – ciągle kłótnie o dziewczyny. Praca w firmie Bauentraug VII [?] na kolei przy naprawianiu zbombardowanych torów kolejowych. Codziennie naloty [+]. Betonowe schrony w obozie. Praca przez 7 miesięcy, następnie przeniesienie do innej części Berlina.
[00:13:16] Praca na stacji Berlin Stettiner Bahnhof przy Friedrichstrase, 9 zadaszonych peronów. Pod ziemią były magazyny, sortowanie paczek. Polacy specjalnie się mylili przy nadawaniu i odbieraniu paczek, rozwożenie paczek po peronach. Kradzież papierosów z paczek, śledztwo.
[00:18:50] Praca na wózku przy rozwożeniu paczek po peronach. Na dworcu obok toalety mieli swój „pokój socjalny” polscy Żydzi. Aresztowanie brata (miał 16 lat), bo wyjął spodnie z jednej z paczek. Po kliku miesiącach przysłał karteczkę z karnego obozu za Berlinem, gdzie pracował na kolei, naprawiając tory.
[00:19:50] Losy rodziców w czasie wojny: powrócili do wsi z obozu pod Warszawą, wynajęli mieszkanie u sąsiada. W ich domu mieszkali robotnicy pracujący w Skierbieszowie. Ojciec zachorował na nerki, gdy wyzdrowiał, załatwił z niemieckim Hauptführerem (wójtem) w Skierbieszowie, że może odzyskać swoje mienie: krowy, pole, dom. Mama piekła chleb, przysyłała dzieciom chleb do Niemiec.
[00:23:28] Boh. przyjeżdżał na stację, gdzie pracował brat i przywoził dla niego chleb z domu. Później brat trafił do karnego lagru, przesyłanie chleba pocztą. Brat zachorował na tyfus – odwiedziny wraz z siostrą u brata w szpitalu. Przekupienie strażnika tytoniem przesłanym z domu, rozmowa z wychudzonym bratem przez okno. Przypadkowo poznana dziewczyna pomogła im, przekazała bratu paczkę, a on przekazał im karteczkę z instrukcją, by go uwolnić z lagru. [+]
[00:29:20] Akcja uwolnienia brata: boh. obcęgami przeciął druty, dał bratu ubrania, droga przez las w ciemności do stacji kolejowej, przejazd pociągiem do obozu boh. Wyjazd brata do Sieradza i powrót do Berlina. [+]
[00:35:14] Kradzież druków urlopowych i pieczątki, za pół kg masła boh. załatwił u zaprzyjaźnionego Czecha sfałszowane dokumenty, dzięki którym kupił bratu bilet do Warszawy. Boh. z siostrą zostali w Berlinie, potem wróciła siostra jako pierwsza.
[00:37:34] Wejście Rosjan do Berlina, wyzwolenie obozu. Zastrzelenie przez Rosjan folksdojcza, tłumacza Glabisza, kradzież butów z nieboszczyka.
[00:42:00] Przyjazd boh. do Polski na Ziemie Odzyskane – możliwość przejęcia poniemieckich domów, młynów, poczty. Przyjazd do Warszawy, dalsze losy: ślub w 1946 r., zamieszkanie w Lipinie Nowej, wybór na sołtysa w 1947 r.
[00:44:20] Namawianie do wstąpienia do PZPR. Państwowy Ośrodek Maszynowy w Skierbieszowie, urzędnik ustalał wysokość podatków. Śmierć Stalina – nakaz bicia w dzwony w kościele.
[00:49:38] Wysyłanie ormowców na wsie po zboże, wybór na sołtysa – boh. sprawował tę funkcję do 2018 r.
[00:50:10] Życie przed wojną: rodzice zajmowali się rolnictwem, panowała nędza, w gospodarstwie świnie, krowy, drób, 15 morg ziemi (ok. 3,75 ha). Boh. jako najstarszy pomagał w polu – orał końmi, jednoskibowym pługiem. Rodzeństwo: Feliksa, Zuzanna, Jan, Mieczysław, Józef, Gustaw.
[00:52:50] Na robotach byli Mieczysław i Zuzanna. Siostra Felicja mieszkała już w innej wsi z mężem, jej nie wywieziono. Młodsze rodzeństwo dostawało po wojnie odszkodowanie jako Dzieci Zamojszczyzny.
[00:54:05] Wybuch wojny, samolot nad polem, gdzie pracował boh., ostrzeliwanie wsi, ludzie chowali się za stogi siana. Odleciał w kierunku Anielpola, stamtąd był ostrzał. Polska policja zabierała konie i wozy. Przejazd niemieckich wojsk z frontu zachodniego na front wschodni – siedziba dowództwa w Skierbieszowie. W domu boh. stacjonował niemiecki kapral Józef Petz/Peltz, „dobry Niemiec”. Wyruszył jako pierwszy na front wschodni.
[00:58:30] Wspomnienie Żyda z czerwona opaską, który [w 1939] w Skierbieszowie zatrzymał żołnierza polskiego i go rozbroił.
[00:58:54] Żydzi (Wunio, Herszpeja) w niedzielę na moście w Skierbiszowie gonieni przez Niemców i zastrzeleni. Żydzi z wioski boh – nikt się nie uratował.
[01:00:45] Działania komunistów przed wojną, prowokacje - komuniści ze wsi ukraińskich Żuków i Cieszyn w gminie Grabowiec pojechali pod kościół w Skierbieszowie, krzycząc do ludzi „Precz!” – pobici przez mieszkańców. Nacjonaliści ukraińscy.
[01:03:47] Partyzantka pod dowództwem Józefa Śmiecha, napadali na wsie ukraińskie. We wsi Cieszyn osadnikami byli folksdojcze z Sulmic, mieszkał tam brat cioteczny boh., partyzanci wszystkich zabili. Rozbicie posterunku w Skierbieszowie.
[01:05:30] Aresztowanie Śmiecha, uwięzienie. Uprawiał chmiel, mimo oporu tajniaków został wybrany na prezesa Gminnej Spółdzielni. Partyzanci Śmiecha do końca wojny napadali na folksdojczów. Brat Mieczysław był w partyzantce.
[01:07:55] Kolega boh. ze szkoły, Władysław Białosz, partyzant z Ornatowic, przyjechał do wsi powitać rodziców, którzy wrócili z Niemiec. Złapany przez UB w wyniku donosu, przeprowadzony przez wieś pod ubecką eskortą, rozstrzelany na skraju wsi. Kolega ormowiec.
[01:10:05] Polacy w Berlinie [podczas wojny] mieli swobodę przemieszczania się. Rozładunek wagonu meblowego. Po wojnie wszyscy się rozjechali w do swoich domów. Kolega z Sieradza ożenił się potem z siostrą boh. Natarcie Rosjan w Berlinie. Wydanie tłumacza Glabisza na rozstrzelanie.
[01:15:08] Zatargi z Ukraińcami i Rosjanami, kradzieże, wrogie nastawienie do Polaków.
[01:16:35] Polacy wiedzieli, że wybuchło powstanie warszawskie, ale nie znali sytuacji. Dostali wtedy biały chleb. Ucieczki Niemców i folksdojczów ze wschodu do Ameryki.
[01:18:10] Wysiedlenie Skierbieszowa: ludzie zebrani pod szkołą w Skierbieszowie, a stamtąd furmankami z innych wsi wywożeni polnymi drogami do Zamościa. W Zamościu byli kilka dni. Spoliczkowanie matki za spóźnienie na komisję kwalifikacyjną w Zamościu.
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.