Maciej Lis (ur. 1937, Lublin) w chwili wybuchu II wojny światowej mieszkał w Łucku, gdzie jego ojciec – przed wojną prezes Sądu Okręgowego – po wkroczeniu Rosjan został aresztowany i skazany na 10 lat obozu pracy. Maciej z mamą i dwójką starszego rodzeństwa został w lutym 1940 deportowany na Syberię do posiołka Tajga-Kasztaki – do wycinki tajgi. W lutym 1946 powrócili do Polski, do Kielc.
[00:00:06] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1937 r. w Lublinie. Dzieciństwo na Kresach i na Syberii.
[00:00:46] W 1934 r. ojciec, prawnik, podjął pracę w lubelskiej prokuraturze i rodzina wyprowadziła się z Kielc. Ojciec brał udział w tzw. „procesach wschodnich” osób, które nielegalnie przekraczały granicę. W 1938 r. rodzina przeprowadziła się do Łucka, gdzie ojciec został prezesem Sądu Okręgowego – wkroczenie Armii Czerwonej 19 września 1939 r. [+]
[00:03:40] Prezydent Kielc zniszczył w 1939 r. akta urzędników, w Łucku Rosjanie mieli dostęp do akt – ojciec został aresztowany i skazany na 10 lat łagru. W domu została matka z trójką dzieci: boh., jego siostrą Zofią i przyrodnim bratem Jurkiem oraz ciotka Stanisława Tomaszewska i jej przyjaciółka Anna Łoskiewicz – powód ich przyjazdu do Łucka po wybuchu wojny. Cała grupa została deportowana. Rady sąsiadów, by matka wyjechała z miasta.
[00:08:50] Dziadek Stefan Tomaszewski był znanym kieleckim bibliofilem, w jego zbiorach były księgi z klasztoru miechowskich Bożogrobców – ojciec ukrył je między księgami hipotecznymi łuckiego sądu, które zostały przez sowietów spalone. [+]
[00:10:10] Kobiety po ucieczce z Łucka zatrzymały się we wsi Wełnianka koło Rożyszcza – deportacja rodziny. Warunki podczas podróży, przyjazd do Asino i dalsza droga do obozu [specposiołka] Tajga -Kasztaki.
[00:13:58] Zabudowa obozu, warunki sanitarne w miejscu, w którym przebywało ok. 1200 osób – epidemia tyfusu. Prace po przyjeździe i praca przy wyrębie tajgi. Matka, ciotka Stanisława i Anna Łoskiewicz znały rosyjski – matka pomagała pisać listy zesłańcom, specyfika jej pracy w lesie – drogi w bagnistej tajdze, transport saniami na trzech płozach. [+]
[00:21:19] Starsze rodzeństwo chodziło na zajęcia polityczne – obowiązki boh. Racje żywnościowe w obozie, boh. dostawał 150 gram chleba – jego smak. Oświetlenie baraków łuczywem i lampami naftowymi – wymiana odzieży na naftę. Czytanie „Trylogii”. [+]
[00:26:05] Wiadomość o amnestii. Działalność polskich Delegatur – odnalezienie ojca w Buzułuku. Ciotki wyruszyły zimą z obozu, boh. z matką i rodzeństwem opuścił Kasztaki wiosną – dotarcie do miasta powiatowego, mieszkanie w pokoju przyznanym przez leskombinat. Rodzeństwo uczyło się w rosyjskiej szkole. Głód na zesłaniu. Matka pracowała w szwalni jako księgowa – pieniądze przesłane przez ojca z Buzułuku, pokątny handel. [+]
[00:34:00] Informacje w radzieckiej prasie komentujące odkrycie przez Niemców grobów w Katyniu. Konsekwencje dla zesłańców zerwania przez ZSRR stosunków dyplomatycznych z londyńskim rządem – decyzja matki i ciotek w sprawie paszportyzacji. Ciotki zostały aresztowane i trafiły do łagru przejściowego w Marińsku, potem do Uzbekistanu. Matka z dziećmi pozostała w Zeriance (Zyrianskoje) – zawartość paczek z Palestyny. [+]
[00:41:15] Przyjazd delegata Związku Patriotów Polskich – zebranie w szkole, prasa dziecięca w języku polskim. We wrześniu 1944 zaczęto mówić o powrocie do Polski – rejs jesienią do Asino. Plaga robactwa na zesłaniu. [+]
[00:46:16] Oczekiwanie na pociąg, rodzina mieszkała w Asino w prowizorycznym namiocie pod płotem. Wyjazd do Tomska – powody odczepienia wagonu, którym jechała rodzina. Przesiadka do innego pociągu, podróż z żydowskimi rodzinami, gotowanie podczas jazdy pociągu. Przejazd przez rejony, w których toczono walki – zniszczenia wojenne. Przyjazd do Stalino (obecnie Donieck) – rozmieszczenie zesłańców w okolicznych sowchozach. Rodzina trafiła do sowchozu „Metalurg”, gdzie matka pracowała w polu. [+]
[00:58:22] Warunki mieszkaniowe w sowchozie – zakwaterowanie w dawnych dworskich czworakach. Wyżywienie zesłańców. Nadzieje na powrót do Polski po zakończeniu wojny. Wyjazd z sowchozu w lutym 1946 r. [+]
[01:03:20] Oczekiwanie na wyjazd na stacji w Doniecku, przesiadka do polskich wagonów w okolicy Lwowa. Przejazd przez granicę – słowa enkawudzisty na pożegnanie ze Związkiem Radzieckim. Rozmowa polskich kolejarzy. [+]
[01:06:30] Przyjazd transportu w okolice Legnicy w marcu 1946 r., wyjazd do Kielc – zakwaterowanie w baraku PUR-u. Kąpiel w łaźni, pierwszy obiad, spalenie ubrań, w których repatrianci przyjechali. Pierwsze ubranie boh. – czerwony mundurek z czarnymi lampasami – powody jego przefarbowania. [+]
[01:14:50] Po przyjeździe do Kielc matka poszła z dziećmi do rodzinnego domu przy ul. Złotej – efekt spotkania z uzbrojonym wartownikiem. Wizyta w cukierni pani Olędzkiej. Po powrocie do PUR-u matka nie pozwoliła spalić poduszek, które przejechały z zesłania. Wiele lat później boh. znalazł w jednej z nich przedwojenne pieniądze. [+]
[01:21:12] Rodzina mieszkała w PUR do 1949 r. Dom przy ul. Złotej był zajęty przez Urząd Bezpieczeństwa. Sytuacja w mieście w latach powojennych, wpływ pogromu kieleckiego na postrzeganie miasta. Rodzina przeprowadziła się do mieszkania ciotki przy ul. Poniatowskiego.
[01:24:44] Ojciec opuścił ZSRR razem z Armią Andersa, był sędzią sądu polowego – po wojnie nie mógł wrócić do Polski. Dwa zesłania na Syberię – ojciec w swoich pamiętnikach porównywał zesłanie za cara i za Stalina.
[01:27:12] Inwigilacja rodziny przez UB, sprawdzanie paczek przysyłanych zza zagranicy. Matka przed wojną pracowała w Urzędzie Skarbowym – interwencja UB, gdy po wojnie wróciła do pracy. Boh. ukończył prywatną szkołę Nazaretanek. Problemy w szkole średniej, ale i plusy z bycia „Sybirakiem”.
[01:33:09] Przejawy zesłańczej traumy – syndrom lodówki. Rodzice nie spotkali się po wojnie. Ciotki, które nie przyjęły paszportu trafiły do Uzbekistanu, a pod koniec 1946 r. wróciły do Polski. Ciotka Tomaszewska wróciła do przedwojennej pracy w Czerwonym Krzyżu, gdzie jej szefem był Edward Meissner, który w 1934 r. wynajął dom rodziny przy ul. Złotej. Podczas okupacji Meissner nie podpisał volkslisty i został wykwaterowany, a dom zajął Niemiec. Dalsze koleje zawodowego życia Stanisławy Tomaszewskiej. Ciotka Anna Łoskiewicz, przed wojną działaczka POW, pracowała w liceum plastycznym.
[01:39:58] Losy rodziny przed wojną – ojciec, pracownik sądu, wynajął pokój w domu Tomaszewskich przy ul. Złotej. Powody wyjazdu Franciszka Lisa z Kielc do Pińczowa, gdzie ożenił się z córką burmistrza, Stefanią Pachelską i wyjechał z nią do Równego – listy Stefanii do matki. Stefania była matką Jurka, po jej śmierci ojciec wrócił z synem do Kielc i ożenił się z Marią Tomaszewską. Po powrocie z zesłania babka Jurka wzięła go do Pińczowa – choroba Jurka. Siostra Zofia chciała studiować na ASP. Gdy nie dostała się na studia, podjęła pracę w banku, powody studiów na SGPiS – udział w projekcie warszawskiego pierścienia ogrodniczego.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.