Anna Sobocińska-Lorenc (ur. 1929, Rypin) wspomina aresztowanie i śmierć ojca w zbiorowym mordzie w październiku 1939, ucieczkę z matką do Warszawy, działalność w Szarych Szeregach, powstanie warszawskie i powojenne zaangażowanie jako adwokatki w procesach ludzi oskarżonych o działalność antypaństwową, m.in. byłych akowców.
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonej w styczniu 1929 r. w Rypinie.
[00:00:25] Prezentacja rodziców: Jadwigi i Hilarego Sobocińskich.
[00:00:48] Dzieciństwo w Rypinie – ojciec był adwokatem, rodzina posiadała majątek ziemski niedaleko miasta.
[00:01:30] Wybuch wojny – decyzja ojca o ucieczce z Rypina.
[00:01:47] Wyjazd do stryja, który miał majątek na Lubelszczyźnie – wejście wojsk sowieckich. Decyzja ojca o powrocie do Rypina. Z rodziną była córka sąsiada, Basia, której ojciec został zmobilizowany do wojska. Powrót do domu.
[00:02:58] Skład narodowościowy miasteczka przed wojną: Polacy, Niemcy, Żydzi. Okupacja niemiecka w Rypinie – powstanie organizacji niemieckich. Działalność Gestapo, mordowanie Polaków, wywożenie Żydów do obozu w Łodzi.
[00:03:53] Aresztowania wśród polskiej inteligencji: ziemian, nauczycieli, duchowieństwa. Ojciec został aresztowany i trafił do „Domu Kaźni”. Egzekucje więźniów w lasach skrwileńskich (w okolicach wsi Rak), wywożenie do obozów koncentracyjnych.
[00:05:24] Ktoś rozpoznał ojca wśród mężczyzn wiezionych ciężarówką do lasów skrwileńskich. Masowe egzekucje na Raku. Rozstrzelanie ojca w październiku 1939.
[00:06:52] W kamienicy zamieszkali gestapowcy, którzy grozili mamie. Ostrzeżenie ze strony znajomego ziemianina-Niemca, który pomógł zorganizować ucieczkę mamy i boh. oraz Basi i dwóch innych lokatorek kamienicy. Droga wozem do Warszawy – jazda nocami ze względu na ostrzał dróg przez niemieckie samoloty. [+]
[00:08:16] 10 listopada 1939 – przyjazd do Warszawy, gdzie przy ul. Pięknej mieszkała zamężna siostra boh.
[00:09:02] Podjęcie nauki – początkowo edukacja domowa, od 1940 r. boh. chodziła do pobliskiego gimnazjum im. Cecylii Plater-Zyberkówny. Powojenne starania boh. i jej męża o otwarcie szkoły, zaangażowanie w działalność placówki.
[00:11:24] Boh. wróciła po wojnie do Warszawy i uczyła się w liceum im. Kołłątaja. Po wojnie mama i boh. pojechały do Rypina, ale ich mieszkanie było zajęte, a w szkole nie było IV klasy, więc wróciły do Warszawy.
[00:13:01] Brak środków do życia, utrata pieniędzy na kontach bankowych i rzeczy z mieszkania w Rypinie. Mama otworzyła sklepik spożywczy – pomoc boh.
[00:13:35] Boh. zdała maturę w liceum matematyczno-przyrodniczym im. Kołłątaja i dostała się na prawo warunkowo – konieczność zdania humanistycznej matury. Zdawanie egzaminu w liceum im. Reytana. Boh. poznała na studiach Jana Olszewskiego.
[00:15:09] Ukończenie studiów prawniczych. Pod koniec studiów boh. podjęła pracę w kancelarii adwokackiej, potem zaczęła pracować w Departamencie Organizacyjno Prawnym Ministerstwa Przemysłu. Pomoc ze strony dyrektora departamentu Anatola Wertheima, by boh. mogła pracować i studiować – budowa gmachu PKPG jako wymówka.
[00:17:15] Ukończenie studiów, kłopoty z przyjęciem na aplikację ze względu na pochodzenie społeczne – wizyta u wiceministra sprawiedliwości Tadeusza Reka, odmowa ministra. Boh. poszła zapytać o powód odmowy i spotkała znajomego z wydziału prawa – okazało się, że w jej teczce jest zgoda ministra – wpisanie na listę aplikantów adwokackich.
[00:21:00] Aplikacja w zespole adwokackim (zwanym Delikatesami) na Placu Zbawiciela. Współpraca z mecenasami Nowakowskim i Kłosińskim. Zdanie egzaminu adwokackiego z najlepszą lokatą – boh. została w zespole i pracowała w nim prawie do emerytury.
[00:22:43] Mąż boh. również był adwokatem, wspomnienie małżeństwa, śmierć męża. Mąż miał troje dzieci z pierwszego małżeństwa – relacje w rodzinie.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu - świadek odpowiada na pytania]
[00:25:48] Atmosfera przed wybuchem wojny. Ojciec nie miał wrogów wśród miejscowych Niemców. Mordowanie Polaków po wkroczeniu hitlerowców. Relacje z ojcem, jego wskazówki i nauki. W czasie wojny rodzina nie miała pewności, że ojca zamordowano, potwierdzenie domysłów uzyskano po powrocie do Rypina.
[00:28:42] Aresztowanie ojca – przyjście do domu członków Selbstschutzu (miejscowych Niemców) i zabranie ojca. Próby dowiedzenia się o jego losie. Pożegnanie z ojcem.
[00:31:40] Po wybuchu wojny rodzina straciła majątek w Klonowie – zajęcie go przez Niemców, zabicie zwierząt domowych. Zamknięcie kancelarii przez ojca.
[00:33:00] Przed wojną ojciec wykupił za wysoką kwotę ubezpieczenie na życie dla boh. – odzyskanie pieniędzy w 1964 r., boh. kupiła za te pieniądze bilet na statek do USA – załatwienie biletu na rejs po znajomości. Trzymiesięczny pobyt u rodziny w Stanach, brat szwagra pracował w polskiej ambasadzie w Nowym Jorku. [+]
[00:36:32] Udział w uroczystościach w Waszyngtonie, spotkanie z wiceprezydentem USA Hubertem Humphreyem, który zaproponował boh. pomoc, gdyby chciała zostać w Stanach. Późniejsze podróże do USA. Refleksje na temat wyjazdów z ojczyzny. [+]
[00:38:39] Studia prawnicze – boh. była przewodniczącą Koła Prawników, znajomość z Janem Olszewskim, Tadeuszem Mazowieckim. Działalność społeczna boh. Członkostwo w warszawskiej Radzie Adwokackiej. Refleksje na temat zmian w adwokaturze na przestrzeni lat, brak ograniczeń w przyjmowaniu na aplikację adwokacką. Porównanie swojego egzaminu z dzisiejszymi egzaminami adwokackimi.
[00:41:49] Praca społeczna w czasach PRL-u: udział w wykładach i spotkaniach organizowanych przez kościół – odkrywanie zatajanej historii Polski. W szkołach nie uczono o powstaniu warszawskim, w którym boh. brała udział (podobnie jak koledzy z liceum im. Kołłątaja, którzy byli w AK albo Szarych Szeregach).
[00:45:07] Boh. była po wojnie obrończynią akowców. Kuzynka boh., Maria Sobocińska, działała podczas wojny w AK w okolicach Skępego, po wojnie ujawniła się razem z dwoma kolegami i cała trójka została aresztowana – rozprawa w sądzie wojskowym w Inowrocławiu, skazanie mężczyzn na karę śmierci i wykonanie wyroku.
[00:47:43] Maria Sobocińska została przez rząd londyński awansowana do stopnia pułkownika, po śmierci przewieziono ciało ze Sztokholmu do Skępego – uroczysty pogrzeb.
[00:48:27] Boh. występowała jako obrończyni w wielu sprawach akowców – nastawienie sędziów. Starania o to, by sprawy akowców trafiały do uczciwych sędziów. Unikanie sędziego Romana Kryże, który wyrzucił kiedyś boh. za drzwi.
[00:52:15] Żadnego z klientów boh. nie skazano na karę śmierci. Boh. nie pamięta żadnej szczególnej sprawy.
[00:53:15] [prowadząca tłumaczy czego oczekuje od boh.]
[00:54:29] Widzenia z oskarżonymi w więzieniach – ograniczanie prawa do spotkania z obrońcą bez świadków. Przebieg procesu na sali sądowej. Umniejszanie roli adwokatów zajmujących się sprawami akowców.
[00:56:32] Jedna ze znanych polskich aktorek przychodziła na procesy akowców, by dodać im otuchy i swoją obecnością wpłynąć na sąd.
[00:58:22] Pomoc urzędników sądowych, przypominanie o terminach.
[00:58:44] Postawa adwokata Nowakowskiego. Szykanowanie adwokatów, którzy bronili akowców. Wzywanie boh. przez UB . Aresztowania adwokatów, którzy nie współpracowali z władzą.
[01:00:20] Wezwanie przez UB – rozmowa, w której boh. zasłaniała się tajemnica zawodową. Porada znajomego funkcjonariusza UB. Próby zastraszania.
[01:01:54] Boh. złożyła egzamin adwokacki pod koniec 1956 r. i zaczęła pracę obrońcy, także akowców.
[01:02:41] Boh. broniła członków opozycji, ale nie pamięta konkretnych przypadków. Dedykacja od autora Andrzeja Siedleckiego w książce „Bóg, Honor, Ojczyzna”. Uczciwość w pracy adwokackiej.
[01:05:30] Jedna z koleżanek odeszła z adwokatury, bo denerwowały ją sprawy polityczne. Boh. nie przypomina sobie, kogo z opozycjonistów broniła.
[01:06:13] Życie w okupowanej Warszawie, boh. i jej koleżanki ze szkoły należały do Szarych Szeregów. W klasie były trzy Żydówki – traktowanie ich przez koleżanki. Przestrzeganie godziny policyjnej.
[01:08:25] Podczas powstania boh. była w Śródmieściu. Działalność Szarych Szeregów, kursy pielęgniarskie. Po wybuchu powstania boh. opiekowała się dziećmi, których rodzice nie wrócili do domów i roznosiła powstańczą prasę – trasa po dachach domów.
[01:11:05] Większość uczennic gimnazjum należała do konspiracji, boh. miała pseudonim „Sobota”. Działalność księdza Stefana Piotrowskiego. Mama wiedziała, że boh. jest w Szarych Szeregach, przynoszenie mamie papierosów i jedzenia. Zajęcia mamy.
[01:14:02] Przyjazd do Warszawy w listopadzie 1939. Boh. poszła do szkoły w 1940 r. i wstąpiła do Szarych Szeregów – zadania harcerek.
[01:15:29] Kilka koleżanek boh. zostało złapanych podczas malowania znaku Polski Walczącej i uwięzionych na Pawiaku. Boh. rysowała znak kredą na murach.
[01:17:10] Powstanie Warszawskie – boh. dwa razy przechodziła na druga stronę ostrzeliwanych Alei Jerozolimskich, ponieważ jej ranny stryj leżał w budynku Prudentialu. Spotkanie z prezydentem Stanów Zjednoczonych Donaldem Trumpem, który mówił o powstaniu i wspomniał o przejściu przekopanym przez Aleje Jerozolimskie.
[01:20:29] Latem 1944 r. boh. była w Józefowie k/Warszawy, ale została zawiadomiona o bliskim terminie wybuchu powstania i 26 lipca wróciła do Warszawy.
[01:22:27] Początek powstania – siedzenie z mamą w piwnicy. Na trzecim piętrze w mieszkaniu Kazimierza Pasenkiewicza mieściła się komenda Armii Ludowej. W komendzie był radziecki żołnierz (czasem siedział w piwnicy), który miał nawiązać kontakt z dowódcami powstania – rozmowy telefoniczne z Moskwą łączone przez Londyn. Rosjanin postanowił wracać za Wisłę. Spotkanie po wojnie – żołnierz przepłynął Wisłę, potem ożenił się z Polką i został w Warszawie. [+]
[01:25:09] Godzina W, zadania boh. przy Wilczej 41 [centrala Harcerskiej Poczty Polowej]. podczas Powstania: roznoszenie korespondencji i powstańczej prasy. Piętnastoletnia boh., druhna „Sobota”, dowodziła oddziałem „Tydzień”.
[01:26:34] Barykada z tramwaju przewróconego na rogu Marszałkowskiej i Wilczej. Przejścia między domami wykuwane w piwnicach. Wzajemna pomoc podczas powstania i opinia na temat współczesnej opozycji. Przynoszenie jedzenia z działek na Polu Mokotowskim, przejście przez ostrzeliwaną ul. Polną. Wyprawy sąsiadki na Pola Mokotowskie, gdzie działkę miała siostra boh. Zapasy żywności w piwnicach domów.
[01:29:30] Boh. nie pamięta polskich flag na ulicach. Podczas powstania biało-czerwone opaski noszono na prawym ręku, by odróżniać niemieckich dywersantów, prowokatorów.
[01:30:40] Ostrzeliwanie miasta z wyrzutni rakietowych – pociski „krowy”.
[01:31:37] Boh. musiała wyjść z bramy – strach, że niemiecki snajper ją zastrzeli.
[01:32:23] Śmierć sąsiadki postrzelonej podczas schodzenia do piwnicy.
[01:33:45] Poruszanie się między domami, żeby uniknąć ostrzału. Boh. miała sympatię Olka Szepelskiego, który zginął podczas powstania. [Szepelski Aleksander, uczeń, syn prof. stomatologii Uniwersytetu Warszawskiego].
[01:36:20] Jedzenie psów podczas powstania. Pies boh. został zastrzelony. Kłopoty z wodą – wyprawy z wiaderkiem do ujęcia wody na podwórzu Wydziału Architektury przy ul. Koszykowej.
[01:40:01] Wybuch powstania zastał siostrę przy ul. Szkolnej 4. W budynek uderzyła bomba, która zabiła żonę stryja i jego pasierbicę, stryj z połamanymi nogami leżał w budynku Prudentialu. Siostra i szwagier przeszli do mieszkania znajomego w okolicach ul. Świętokrzyskiej. Szwagier był sędzią i wraz z dwoma kolegami utworzył sąd, który działał podczas powstania. Rodzina spotkała się w Pruszkowie po upadku powstania. Szwagier podczas okupacji pracował w sądzie.
[01:42:17] Stosunek warszawiaków do powstania – inteligencja je popierała, a „hołota” miała pretensje. Boh. nie miała wątpliwości co do konieczności walki zbrojnej – wpływ wychowania w szkole. Oczekiwanie na pomoc ze strony Armii Czerwonej i polskiego wojska.
[01:44:05] Losy rodziny po powstaniu. Wiadomość o kapitulacji – wyjście z miasta 2 października. Droga z ul. Pięknej na Dworzec Zachodni – wsiadanie do pociągu towarowego.
[01:46:30] Boh. wychodziła z miasta trzymając mamę za rękę. Mama zabandażowała jej głowę i ubrała stosownie do pory roku. Pobyt w obozie w Pruszkowie – wywożenie na roboty do Niemiec. Łapówka dla niemieckiego strażnika – ulokowanie rodziny (także siostry z mężem) w wagonie pociągu, który wyjechał z Pruszkowa. Podróż pod strażą do Wieliszewa, odpoczynek w domu sołtysa.
[01:52:10] Przyjazd do Włoszczowej, gdzie mieszkała ciotka boh. Po wyzwoleniu rodzina pojechała do Lublina, gdzie mieszkał brat szwagra. Droga do Anina z transportem amunicji, przeprawa barką przez Wisłę. Boh. wróciła z mamą do mieszkania siostry, która została z mężem w Lublinie.
[01:55:10] Zniszczenia miasta. Opowieść o szafie rejenta z Rypina, która przetrwała powstanie i stoi w mieszkaniu boh.
[01:56:06] Spotkanie z Armią Czerwoną, opinia na temat czerwonoarmistów.
[01:56:44] Boh. była po wojnie wzywana przez UB z powodu działalności w Szarych Szeregach.
[01:57:23] Opinia boh. na temat powstania warszawskiego.
[01:58:14] Siostra boh. handlowała podczas okupacji ubraniami za Żelazną Bramą i znała kilka Żydówek, m.in. panią Besterman. Boh. przynosiła jedzenie do getta znajomym paniom, które mieszkały przy ul. Złotej. Żona sędziego Apczyńskiego była Żydówką i ukrywała się w czasie wojny, zginęła, ponieważ ktoś ją wydał.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.