Zbigniew Wadas (ur. 1929, Wołkowce) opowiada o życiu w rodzinnej wsi na Kresach Wschodnich – przed wojną i podczas okupacji sowieckiej i niemieckiej. Wspomina matkę i ojca, zamordowanego przez ukraińskich nacjonalistów. Mówi o zbrodniach i publicznych egzekucjach, mordowaniu Żydów, wieszaniu członków UPA. Opisuje zbrodnie UPA oraz zdarzenie, w którym ojciec zabił w samoobronie własnego syna.
[00:01:00] szkoła przed wojną, w 1939 r. boh. miał iść do 3 klasy. Brat dostał wezwanie do wojska do Borszczowa.
[00:03:00] Po 2 tygodniach brat przeniesiony do strażnicy Korpusu Ochrony Pogranicza do Okopów św. Trójcy nad Zbruczem.
[00:05:00] ojciec dostał wezwanie do wojska, miał iść 18 września w poniedziałek. Chciał się pożegnać z synem Kazikiem w niedzielę. 17 września wjechał do wsi czołg, na czołgu flaga z Marksem, Engelsem, Leninem i Stalinem.
[00:08:00] ktoś poinformował rodzinę, że brat uciekł do Muszkatowców [Muszkatiwka, Muszkatówka] i dostał cywilne ubranie. Ojciec przywiózł go stamtąd konno do domu.
[00:09:00] Ukraińcy donieśli na brata, przyszli po niego Rosjanie, ale go nie aresztowali.
[00:11:00] jeden z sąsiadów (Wojciechowski) uratowany przez Rosjanina.
[00:12:00] brat z kolegą miał zostać na miejscu. Dostał rozkaz podpalenia koszar.
[00:13:00] wujek Kaczmarek – przedwojenny policjant zabrany na Syberię zimą, załadunek w Borszczowie do wagonów bydlęcych (wuj, ciocia, dwie córki). Mama przyniosła im jedzenie na drogę. Po drodze jedna z tych córek zamarzła, została wyrzucona z wagonu. Także starsi umierali w wagonach po drodze. [+]
[00:16:00] opinia boh., że „jego rodzinie się udało”. Latem 1945 r. mieli ich wywieźć, ktoś ich uprzedził, zabijali kury na drogę.
[00:17:00] wuj Kaczmarek był w więzieniu w ZSRR, kiedy nadeszli tam Niemcy, wypuścili go razem z innymi więźniami.
[00:18:00] kontyngent zbożowy – Niemcy mordowali tych rolników, którzy nie oddawali deputatu. Ojciec mówił po niemiecku, bo służył w armii austriackiej. Dzięki temu umiał się dogadać z Niemcami.
[00:20:00] Boże Narodzenie 1943 – ojciec zapraszał Ukraińca, który był w ich rodzinie, świętowali oba terminy świąt.
[00:22:00] na święta nie pito wódki. Kolędowanie. Najście banderowców, zamordowali ojca, boh. uciekł do sąsiada, spędził u niego trzy dni. Pogrzeb ojca.
[00:27:00] Dwaj bracia i siostra pracowali w Borszczowie, boh. z mamą zostali na gospodarstwie – 2 krowy, 2 konie. Potem mieszkali u wujka. Niemcy się wycofali, przyszli Rosjanie. Rzeź dokonana przez banderowców [boh. czyta coś z kartki].
[00:29:00] jeszcze „za Niemców”, kiedy ojciec żył, przyszli Ukraińcy (białe długie koszule, boso i z karabinem) aresztować ojca. Został zatrzymany w Borszczowie. Matka go odwiedzała codziennie.
[00:31:00] wuj Kaczmarek pisze list w sprawie ojca do dowódcy niemieckiego, policjanta. Matce udało się załatwić widzenie z ojcem. Nieoczekiwane wypuszczenie ojca i innych współwięźniów do domu [+]. Oboje wrócili do domu.
[00:37:00] dalsze dzieje rodziny, śmierć ojca.
[00:39:00] najstarszy brat nie poszedł do wojska, pracował w [MTS] – jeździł traktorem. Dostał przydział do wsi – zamieszkał u Ukraińca. Raz przyszli banderowcy, uciekł ciągnikiem. Inny banderowiec dał mu konia, żeby mógł na nim uciec, dotarł do Borszczowa.
[00:44:00] banderowcy uprzykrzali życie, wszyscy się bali, rodzina postanowiła uciekać do Borszczowa. Po żniwach przeprowadzili się do rodziny w Borszczowie, zabrali zwierzęta. Po paszę dla nich jeździli do wioski dwa razy w tygodniu. Wiosną 5 marca [1946] zorganizowano wyjazd Polski. Trzy rodziny w wagonie bydlęcym, trochę zboża dla siebie do jedzenia. Musieli zostawić krowy i konie.
[00:48:00] postój i kontrola we Lwowie, dalej do Rawy Ruskiej – tam przesiadka do furmanki. Dotarli do Biłgoraja, mieszkali tam w szkole 2 tygodnie, dostawali jedzenie, potem zasiedlili domy po Ukraińcach. Uprawiali rolę, pierwsze plony jesienią, pomagali im sąsiedzi.
[00:51:00] dowiedzieli się, że rodzina żony brata jest w Zamościu – poszli ich odnaleźć .Wielu Polaków z Kresów osiedliło się w Kożuchowie na Ziemiach Odzyskanych. Postanawili wyjechać tam. Furmanką do Biłgoraja, dalej pociągiem przez dwa miesiące (Głogów, Zielona Góra, Nowa Sól - błądzili w poszukiwaniu Kożuchowa). Dostali mieszkanie w Kożuchowie przy młynie elektrycznym, tam spędzili Boże Narodzenie. „Polskie NKWD” kazało im przeprowadzić się do innego domu, potem do kolejnego. Zamieszkali: mama, boh. z siostrą, brat z żoną, do dziś mieszkają tam ich dzieci.
[00:57:00] 3-letnia szkoła zawodowa w Nowej Soli. Wezwanie do wojska w Modlinie, po prawie 3 latach – szkółka lotnicza. Praca w fabryce w Kożuchowie. Mistrz ślusarstwa, kurs pomiarowców na WSI w Zielonej Górze, kolejna szkoła - technikum.
[01:02:00] boh. czyta z książki listę ofiar banderowców (UPA) ze swojej rodziny. Tortury na członkach rodziny , których zakatowali banderowcy. Zginął też Ukrainiec Zawierucha - za to, że pomagał Polakom.
[01:06:00] przed wojną Polacy i Ukraińcy żyli w zgodzie. Małżeństwa mieszane były powszechne.
[01:07:00] takie mieszane małżeństwa było np. w Głęboczku, syn był banderowcem, dostał rozkaz zamordowania matki, bo była Polką. [++]
[01:10:00] Głęboczek to wieś polsko-ukraińska (połowa mieszkańców to Ukraińcy, połowa Polacy). Masakra Polaków. Opowieść kobiety z przestrzelonym uchem. [++]
[01:13:00] ojciec pomagał budować dom ukraińskiemu sąsiadowi, Ukraińcy pomagali przy młocce.
[01:15:00] we wsi była cerkiew – boh. był tam chrzczony. Między starszymi mieszkańcami nie było rozróżnienia na Polaków i Ukraińców, tylko młodzi chcieli zwady.
[01:17:00] małżeństwa mieszane były w każdej wsi. Razem się bawili na zabawach. Największe zbrodnie na Polakach były podczas drugiego wkroczenia Rosjan, banderowcy byli bezkarni.
[01:20:00] kolonia Wołkowicka – przyjechali oficerowie radzieccy, zostali zatrzymani przez banderowców, rozbrojeni, rozstrzelani i spaleni na wozie.
[01:21:00] wyprawa zimą z Borszczowa do wsi po paszę dla zwierząt. Boh. nie chciał jechać, miał złe przeczucie. We wsi pustki, nikogo nie ma. Postanawili uciekać. Rosjanie otworzyli ogień, strzelanina z banderowcami, wielu zginęło.
[01:26:00] Żydzi ze wsi i okolicy zostali zabrani przez Niemców, rozstrzelani w Borszczowie. Opis egzekucji. [++]
[01:29:00] aresztowanie i zamordowanie Ukraińca za to, ze używał bezprawnie młyna wbrew zakazowi Niemców. Musiał go zastrzelić policjant ukraiński – publiczna egzekucja. To był początek 1945 r. Żydzi obracali szyderczo ciałami. [++].
[01:30:00] inna publiczna egzekucja: powieszenie banderowca, wisiał 3 dni. [+]
[01:35:00] rowy pełne ciał pomordowanych przez Niemców Żydów – wały usypane z ludzkich ciał. Teraz w tym miejscu jest boisko.
[01:37:00] boh. dostał nahajem po plecach od Niemca.
[01:38:00] młody sąsiad Żyd chował się przez 3-4 miesiące w stodole w gospodarstwie boh., który mu nosił jedzenie. Boh. poradził mu, żeby uciekł do stodoły w pobliskim majątku, ale go złapali. Boh. udawał, że jeździ na nartach.
[01:42:00] ukraiński policjant strzelał na drodze do idącej Żydówki. [+]
[01:43:00] kolektywizacja wsi [podczas 1 okupacji sowieckiej]. Rosjanie zabrali pole, w zamian dali kamienisty kawałek ziemi. Niemcy oddali pola.
[01:44:00] strzelanina w Borszczowie pomiędzy banderowcami a żołnierzami radzieckimi.
[01:47:00] gdy służył w wojsku w Modlinie z żołnierzami z różnych stron Polski, opowiadał swoją historię. Nie dowierzali. Wezwano go do dowódcy – wypytywano o śmierć ojca, drobiazgowe przesłuchanie. Oficerowie kazali milczeć w sprawie zbrodni ukraińskich.
[01:51:00] przez całe życie bał się o tym mówić. Teraz się nie boi. Wycieczka do Lwowa. Opowieść ukraińskiego przewodnika, jak radzieckie czołgi zrównywały z ziemią Cmentarz Orląt Lwowskich pod budowę nowej drogi w czasie, kiedy Breżniew otrzymywał w Polsce Wielki Krzyż [Virtuti Militari]. Za prezydentury Kwaśniewskiego odnowiono cmentarz.
[01:55:00] rodzina boh: syn i dwie córki, sześcioro wnucząt, dwanaścioro prawnucząt.
[01:56:00] kiedy rodzina boh ukrywała się przed banderowcami, jeden sąsiad zaproponował im schronienie. Poszli wieczorem, po zmroku. Usłyszeli strzały w pobliskim majątku – Ukraińcy wywozili zboże, zabrali zwierzęta, a dwór podpalili. Stacjonowali tam dwaj Ślązacy, żołnierze Wermachtu, którzy uciekli ze strachu. Spalone budynki, maszyny stoją po dziś dzień.
[01:58:00] Opinia boh. nt. Bandery i banderowców. Zawiedzione nadzieje po Piłsudskim. Historia rzeźnika Ukraińca i jego matki zesłanych na Syberię na 5 lat.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..