Florian Dyczewski (ur. 1928, Augustów) pochodzi z rodziny o tradycjach patriotycznych. Jego ojciec i stryjowie byli żołnierzami I Korpusu Polskiego w Rosji gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego, walczyli także w wojnie 1920 roku, matka działała w Polskiej Organizacji Wojskowej. Ojciec zmarł, kiedy Florian Dyczewski miał kilka lat, stryjowie zginęli podczas II wojny światowej (jeden we wrześniu 1939 r. pod Grodnem, drugi z zesłania trafił do armii Andersa, zaginął w Teheranie). Rodzina Dyczewskich miała duże gospodarstwo rolne w Augustowie, kultywowała także tradycje wojskowe – starszy brat Henryk był w wojsku, wielokrotnie brał udział w zawodach hippicznych. Po wybuchu II wojny światowej Florian Dyczewski razem z bratem Henrykiem zaangażowali się w działalność konspiracyjną. Po zakończeniu wojny Dyczewscy utrzymywali kontakty z powojenną partyzantką. W czasie Obławy Augustowskiej w lipcu 1945 r. byli ostrzegani, że NKWD może ich aresztować. Florian Dyczewski ukrył się w lesie, Henryk trafił w ręce NKWD. Po przesłuchaniach w Domu Turka w Augustowie został wywieziony w nieznanym kierunku. Jego ciała nigdy nie odnaleziono. Florian Dyczewski ukrywał się w lesie jeszcze przez kilka lat. Po powrocie do rodzinnego domu zajął się gospodarstwem, był także miłośnikiem strzelectwa, działaczem Ligi Przyjaciół Żołnierza w Augustowie oraz fotografem amatorem.
more...
less
[00:00:09] 14 maja 1928 r. w Augustowie. Rodzice: Maria dd. Potapowicz, ojciec Franciszek. Ojciec miał 4 braci i 2 siostry, dość zamożna rodzina wojskowa. Ze strony mamy też wojskowi. W 1918 r. mama była w Korpusie Dowbora Muśnickiego w POW. Stryj był starostą, drugi był oficerem armii carskiej, potem został dowborczykiem.
[00:03:07] Po powrocie z wojny w 1918 r. mama wstąpiła do POW, do wyzwolenia (w 1919 r.) działali w partyzantce przeciw Niemcom. Ojciec był rolnikiem, zmarł w 1932 r. Nieliczne wspomnienia o ojcu.
[00:04:39] Traumatyczne wspomnienie przejazdu sańmi, które poniosły konie – zniszczenie płotów po drodze, wyhamowanie w lesie. Edukacja w szkole. Nieopodal stał korpus artylerii z Suwałk. Żyd nie chciał walczyć z bronią, za karę musiał stać na warcie z workiem piasku. Podczas okupacji radzieckiej Żydzi chodzili z bronią, mawiali „wasze ulice, nasze kamienice”. „Prześladowali nas”, rodzina wpisana na listy proskrypcyjne jako rodzina wojskowo-inteligencka, przed wywózką na Syberię uratowała ich wojna niemiecko-radziecka 1941 r.
[00:09:21] Czas okupacji niemieckiej, w 1942 r. ucieczka do lasu przez wysyłką na roboty albo aresztowaniem. Partyzantka AK. Postrzelony kuzyn w Żarnowie, opatrzony przez lekarza, majora lotnictwa Grzegrzółkę – boh. uciekł z nim do lasu. Gdy wrócił, musiał stawiać się codziennie do pracy z wozem i koniem.
[00:13:22] Praca boh: kursy furmanką do koszar niemieckich, obserwacja ruchu wojsk, składanie meldunków do AK. Nadejście frontu, spalenie miasta nad Kanałem Augustowskim. Łapanki, ucieczki na pola przed bombardowaniem.
[00:15:07] Zabranie boh. z kolegą na roboty na linię frontu. Złapanie przez Niemców radzieckich spadochroniarzy – zabranie im zrabowanych rzeczy i puszczenie ich wolno. Kopanie bunkra, przeprawa przez Kanał Augustowski i Jez. Sajno.
[00:17:44] Mrozy w październiku 1944 r., złapanie przez Niemców, obóz „niewolników” polskich i rosyjskich wysłanych do budowy drogi. Rozmowa z Niemcem, próba ucieczki.
[00:22:01] Przyjście mamy do obozu, ucieczka z obozu, droga do domu, spotkanie Niemca. Obława esesmanów w domu, ukrywanie się w stodole. [+]
[00:25:40] Brat również uciekł z obozu. Ukrycie się za wygódką na bosaka w śniegu. [+] Kolejna ucieczka brata z obozu pracy, kolejne łapanki.
[00:28:59] Na zbiórce w Żarnowie pobicie przez esesmana, zabranie żywności. Ucieczka w obozu. Brat miał dwoje małych dzieci – oddawali im z bratem swoje racje żywnościowe.
[00:31:05] Nadejście frontu, głód, zniszczenie domu. Plany ucieczki za granicę z kolegami przed aresztowaniem. Złapanie brata podczas powrotu do domu od dziewczyny.
[00:35:12] Pogłoski o aresztowaniach, ukrywanie się w chaszczach, zadenuncjowanie brata przez sąsiada, aresztowanie, przechowywany w piwnicy domu Dowgierta, należącym do ciotki boh. Brat przed śmiercią przekazał obrączkę dla żony. Wywiezienie uwięzionych, nigdy nie powrócili.
[00:39:00] Ukrywanie się boh. poza domem, „pod gwiazdami” do 1950 r. Pobór do wojska, błędna data w dokumentach, odroczenie. Przydział do jednostki specjalnej (karnej). Rysowanie karykatury Stalina. Służba w milicji. Donosiciel Iwiński w jednostce, karne upokorzenie przez kolegów.
[00:43:50] Służba rezerwisty w Suwałkach w 1959 r., w jednostce artylerii, ćwiczenia poligonowe w Orzyszu. Polskie armaty, strzelanie do czołgów i do bunkra.
[00:48:13] Pływanie kajakiem, strzelanie na strzelnicy, działalność w klubie strzeleckim przy Lidze Przyjaciół Żołnierza, klub sportów wojskowych. Boh. miał w domu własną broń.
[00:50:32] Prowadzenie klubu strzeleckiego, rezygnacja ze strzelectwa. Pasja fotograficzna. Prowadzenie gospodarstwa rolnego, budowa domu. Żona była kierowniczką sklepu WSS.
[00:53:25] Działalność radnego – w miejskiej i powiatowej radzie narodowej. Wyjazd do Stanów Zjednoczonych do kuzyna w Milwaukee, praca w fabryce, gdzie go nazywano „polskim inżynierem”.
[00:57:32] Pokrzyżowanie planów wyjazdowych rodziny przez stan wojenny. Brat Henryk (ur. 1919), przed wojną służył w strzelcach konnych przy I pułku ułanów, tzw. „Krakusach”.
[01:00:27] Przed wojną hucznie obchodzono święto pułkowe, pokazy hippiczne. W 3 klasie boh. miał własną broń, obsługi nauczył go stryj. Kupował amunicję w sklepie nauczycielskim. Zastrzelenie kolegi przez jego brata. Oboje rodzice oraz brat mieli boń.
[01:03:39] Brat Henryk działał w AK. Pistolety rodzinne zostały zakopane po przyjściu Armii Czerwonej. Sąsiad ostrzegał brata przed możliwymi aresztowaniami przez NKWD, brat to zlekceważył.
[01:05:38] Na początku lat 90. Spotkanie znajomego sekretarza ZSL, który potwierdził, kto wydał brata Henryka. Sąsiad Ruksiński ostrzegał przed aresztowaniem. Boh. skrywał się w krzakach.
[01:10:00] Nocowanie na świeżym powietrzu. W 1947 r. Antoni Karp był dowódcą okręgu. Po wojnie boh. nie działał w partyzantce.
[01:12:11] Mama próbowała wykupić brata z aresztu – zaniosła obrączkę i złotą bransoletkę – potem nosiła ją żona ubeka.
[01:15:10] Ukrywanie się boh. po wojnie przez 5 lat w lesie, rewizje w domu rodzinnym. Zdobywanie żywności.
[01:19:09] Odraczanie poboru do wojska, powołanie do jednostki w Biskupcu, 88 pp. w 1950 r. przez 3 miesiące i 1 miesiąc ćwiczeń w 1959 r. Praca w gospodarstwie rolnym.
[01:20:40] W dalszym życiu brak represji ze strony władz za działalność w AK. Ciągłe propozycje przystąpienie do PZPR, wstąpienie do ZSL.
[01:22:55] Obóz przejściowy w 1944 r., było tam 200 „niewolników” radzieckich, 100 Polaków, siedzieli w stodole. Boh. nie został formalnie zaprzysiężony do AK, nie miał pseudonimu, ale działał w lesie.
[01:25:50] Przyjście NKWD do domu, na spis gospodarstwa (liczenie zwierząt), rozkaz pakowania się do zsyłki. Pozostanie na miejscu „było gorsze jak Syberia”.
[01:27:30] Przed wojną w sąsiedztwie mieszkała biedota żydowska, bogaci zostali aresztowani. Biedni podczas okupacji radzieckiej chodzili z karabinami. Rodzina Rechtmanów – bogaci Żydzi, znajomi mamy, byli właścicielami kamienic i fabryczki. Dziadek Potapowicz odławiał ryby w okolicznych jeziorach i sprzedawał je Rechtmanowi. Babkowski przechowywał córkę Rechtmana, został za to aresztowany.
[01:30:10] Wujek [stryj Stanisław] pisał z aresztu do rodziny boh. z Grodna w 1940 r., jego żonę wywieziono na Syberię. Ich syn Jerzy został inżynierem w firmie Chrysler, odwiedziny w Polsce. Losy kuzyna i jego rodziny w Ameryce.
[01:33:50] We wrześniu 1939 r. zginął stryj Aleksander.
[01:35:11] Brat Henryk był „trochę zbyt łatwowierny”. Znalezienie kości ludzkich w lesie, ekshumacja ok. 1986-87 r.
[01:38:53] Powstanie związku [Obywatelski Komitet Poszukiwań Mieszkańców Suwalszczyzny Zaginionych w lipcu 1945 r.]. Spotkanie z ubekiem, Kazimierz Orzechowski z bandy Szostaka, zmarł nieoczekiwanie.
[01:44:17] Brat Henryk miał wykształcenie podstawowe. W 1939 r. został zmobilizowany do 1 pułku ułanów, dowódca płk Litewski, po jego śmierci dowództwo objął [Karol] Anders. Henryk po kapitulacji wrócił do domu.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.