Tadeusz Rychlak (ur. 1927, Nowy Sącz) pochodzi z rodziny kolejarskiej, mieszkającej „na Piekle” – w sądeckiej dzielnicy cieszącej się nie najlepszą sławą, ale będącej prawdziwym miksem kultur. Pan Tadeusz mieszka w swoim domu nieprzerwanie od 94 lat. Opowiada o przedwojennym Nowym Sączu, w tym powodzi z 1934 r. W czasie okupacji niemieckiej był świadkiem niemieckich zbrodni, m.in. likwidacji getta. Po wojnie zaangażował się w działalność harcerstwa, z którym związany jest do dziś. Z zawodu nauczyciel przedmiotów ścisłych, pracował w szkołach podstawowych w Starej Wsi, Korzennej, Mszalnicy i Paszynie oraz w Szkole Specjalnej w Nowym Sączu.
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1928 r. w Nowym Sączu. Przedstawienie rodziców: Heleny i Stanisława.
[00:00:33] Boh. pochodzi z kolejarskiej rodziny. Rodzina matki wywodziła się z okolic Tęgoborzy. Dom zbudował dziadek Jan Rychlak, który wykupił kilka ogrodów.
[00:05:48] Powódź w 1934 r. – woda stała powyżej okien w domu, przeprowadzka do babci na ul. Kraszewskiego, która była mniej zalana. Dziadek wyprowadził na strych świnie i kozę. Akcja ratunkowa na wezbranej rzece. Remont domu po powodzi.
[00:11:05] Wspomnienie dziadka Jana Rychlaka – zabawy dzieci w ogrodzie. Boh. miał starszego brata Leszka, który zmarł w latach 60.
[00:15:00] Wspomnienie koszar-zabawki, które boh. dostał od wuja. Ojciec był żołnierzem Legionów, brał udział w I wojnie światowej i wojnie 1920 r. Dziadek wspominał z nostalgią ład za cesarza Franciszka Józefa.
[00:19:58] Boh. chodził do szkoły powszechnej im. Mickiewicza, której dyrektorem był Karol Myczkowski, wychowawczynią pani Nowakowa. Przedmiotów ścisłych uczył pan Romanow, uciekinier z Rosji. Do szkoły chodziły także żydowskie dzieci – lekcje religii prowadzone przez księdza i rabina. Zmuszenie żydowskiego kolegi do zjedzenia kiełbasy wieprzowej przyniesionej przez Stypułę, syna masarza. Kary cielesne w szkole i w domu.
[00:28:11] Warunki życia przed wojną. Biedota mieszkała w barakach koło dworca kolejowego. Na terenie Piekła mieszkała rodzina Połciów, w której było kilku rozrabiaków. Opieka Połciów – ogrzanie boh. pod żydowską pierzyną. Obawa, że Żydzi złapią boh. i wytoczą mu krew na macę. Zakupy w sklepie Żyda Kerna. Jego matka przychodziła raz do roku do domu boh. z podarunkami. Relacje z żydowskimi sąsiadami – wymiana smakołyków między dzieciakami. Na dwa lata przed wybuchem wojny w sąsiedztwie zamieszkała rodzina żydowska, która przyjechała z Berlina, uciekając przed prześladowaniami. [+]
[00:40:28] W sąsiedztwie mieszkali też Polacy, niedaleko była kuźnia i zakład stelmacha. Żydowskie zwyczaje pogrzebowe, w dzielnicy była synagoga. Niedaleko mieszkał Niemiec Weinbrenner, który podczas okupacji został kierownikiem sklepów mięsnych w Sączu – umożliwianie Polakom kupna mięsa w sklepie dla Niemców. Pod koniec okupacji Weinbrenner wyjechał, choć miejscowi chcieli, by został.
[00:48:26] W okolicy mieszkali Cyganie – w Nowy Rok Cyganka Hanka przychodziła z orkiestrą i składała życzenia.
[00:51:13] Przed wojną matka dawała chleb upośledzonemu Żydowi, który podczas okupacji został zastrzelony – zachowanie Żydów w miejscu śmierci chłopaka. Rodzina podczas okupacji miała przepustkę, by przejść przez getto do swojego ogrodu.
[00:53:10] W sąsiedztwie mieszkał dorożkarz Żyd, było też przedsiębiorstwo dorożkarskie – zimą jeżdżono saniami obitymi pluszem.
[00:55:25] Synagoga „na Piekle”, handel na placu. Sklepikarz Kern tłumaczył boh., że opowieści o macy to bzdury. Karczma „Piekło” – boh. nie wolno było chodzić do restauracji ani karczmy, ale chodził na rynek – handel w mieście.
[01:03:35] Wiadomość o wybuchu wojny przekazali Żydzi. Podczas ewakuacji warsztatów kolejowych ojciec zabrał synów do Stanisławowa. Matka została z dziadkiem w Sączu. Wiadomość o wkroczeniu sowietów. Ojciec z synami mieszkał w domu Ukraińca i Polki, która ukryła dzieci w piwnicy przed napaścią ze strony Ukraińców. Sformowanie kolumny, która ruszyła do Przemyśla – zatrzymanie się na jakiś czas w Chyrowie, potem w Przemyślu. Na moście na Sanie sowieci i Niemcy grali w karty. Pewnego dnia zjawił się Żyd, który powiedział ojcu, kto może go przeprowadzić przez San – przejście przez zieloną granicę, nocleg po niemieckiej stronie w klasztorze na Zasaniu. Ojciec dostał przepustkę na drogę do Sącza – powrót do domu pod koniec października. [+]
[01:13:50] Kąpiel po powrocie do domu. Boh. wyszedł z kościoła i widział gestapowca, który znalazł w sierocińcu żydowskie dziecko – uderzenie batem.
[01:17:20] Boh. był ministrantem – wspomnienie księdza Mazura i księży, którzy zginęli podczas okupacji.
[01:19:48] Po utworzeniu getta rodzina musiała się wyprowadzić na ul. Romanowskiego – przepustka do ogrodu. W domu zamieszkali Żydzi z Zawady – zaniedbanie i zniszczenia w domu. Jedną z lokatorek była właścicielka sklepu, Wassermanowa. Boh. widział wywożenie Żydów z getta. Krewni ojca mieli piekarnię w Starym Sączu, boh. przynosił stamtąd chleb, który dawał Żydówce. Mury sądeckiego getta. [+]
[01:27:00] Boh. przychodził do ogrodu, który znalazł się na terenie getta. W domu rodzinnym boh. mieszkali zamożniejsi Żydzi, którzy mieli zapasy. Po wywiezieniu Żydów rodzina wróciła do domu.
[01:31:38] Pewnego dnia przyjechały dwie furmanki – Niemcy zabrali siano, które zawieźli rodzinie Batków.
[01:33:50] Ojciec szkolnego kolegi, Wieśka, podpisał volkslistę. Kolega chodził po żydowskich domach i zabierał z nich różne rzeczy. Boh. nie wiedział egzekucji na Ławie, ale był podczas ekshumacji przeprowadzonej po wojnie.
[01:37:00] Wysadzenie zamku – ojciec poszedł na miejsce eksplozji. Boh. widział zasypane konie i sterty gruzów.
[01:39:10] Wejście sowietów do miasta – żołnierze z pierwszej linii. Na strychu jednego z domów ukryło się kilku Niemców, którzy strzelali do Rosjan. Zniszczenie radzieckiego czołgu przez Niemców. Zachowanie czerwonoarmistów – w domu nocował oficer, znajomy komendanta miasta.
[01:46:23] Po wojnie pojawili się Żydzi, którzy szukali zakopanych rzeczy. Boh. podczas okupacji chodził do szkoły – na zajęciach praktycznych budowano karmniki, ale nauczyciel, pan Ligęza, uczył jednocześnie historii. Pan Szurmiak uczył polskiego, pani Nowakowa uczyła jeść nożem i widelcem. Religii przed wojną uczył ksiądz Surma – kontakty z partyzantką.
[01:51:19] Boh. chodził do szkoły im. Chrobrego w latach 1947-50, po maturze poszedł do Seminarium Nauczycielskiego. Boh. nie chciał być nauczycielem. Podczas okupacji skończył VII klasę i matka załatwiła mu pracę u technika dentystycznego pana Szota. Pracę przerwało skierowanie do budowy bunkrów we wsi Trzetrzewina – boh. robił schodki – zakończenie robót.
[01:54:22] Boh. był na kursie dla nauczycieli w Katowicach – wiadomość o śmierci Stalina. Boh. pracował w kilku szkołach podstawowych, w Mszalnicy zaczął działać w harcerstwie. Skierowanie do pracy w szkole specjalnej przez inspektora Wysockiego. Instrukcja od podinspektora Wieczorka. Dyrektorką szkoły była Waleria Pietruszewska – praca z dziećmi upośledzonymi.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..