Smajdor Kazimierz
Kazimierz Smajdor (ur. 1937, Marcinkowice) pochodzi z rodziny rolników z pod Nowego Sącza. Pamięta okupację niemiecką, która dotknęła też jego rodzinę (wujkowie przebywali w Auschwitz). Widział m.in. pracę przymusową Żydów w Marcinkowicach oraz masowe groby w Rdziostowie (miejsce kaźni Sądeczan w latach okupacji). Po wojnie związał się z kolejnictwem, co wynikało też z tradycji rodzinnych. W czasie „odwilży” 1956 r. aktywnie występował przeciwko komunizmowi, za co go ukarano. W kolejnych latach coraz mniej angażował się w działalność polityczną.
mehr...
weniger
[00:00:03] Ur. 4 marca 1937 r. w Marcinkowicach. Początek wojny: pusta konserwa zrzucona na pole z samolotu. Żydzi w Marcinkowicach kopali rowy, posadzili wokół lipy. Mama dokarmiała młodego Żyda. [+] Wykopany głęboki dół koło Rdziostowa – nad nim rozstrzeliwano ludzi. Ciała w lesie – 2 groby. Początek nauki w szkole w 1944 r. – porządkowanie grobów z nauczycielką.
[00:03:27] Spalenie domu po uderzeniu pioruna w 1943 r., odbudowa domu z pomocą sąsiadów i rodziny. Zamieszkanie w piwnicy (ziemiance), ostrzał z katiuszy, stacjonowanie Rosjan w domu. Wujowie boh. przeżyli Auschwitz, niedługo po powrocie zmarli na gruźlicę.
Oo:05:52 Przyjście gestapowców do domu, poszukiwali Eugeniusza Dąbrowskiego, boh. uprzedził go i ten zdążył uciec. Rodzice gospodarowali na ok. 2 ha ziemi, potem 5 ha. Dostatnie życie. Koledzy byli biedniejsi, boh. podkradał chleb ze spiżarni domu i im dawał. Rodzice dzielili się jedzeniem z biednymi.
[00:09:52] Boh. Pracował od małego w gospodarstwie. W 1944 r. szkoła w Rdziostowie. Pasierb stryja mieszkał w Nowym Sączu, służył w Wermachcie, oddał Niemcom futro wuja – za „kolaborację z Niemcami” pasierba partyzanci zmasakrowali i zabili stryja oraz jego zięcia. Wycofując się przed frontem, Niemcy zastrzelili pasierba. Dwa pogrzeby szły przez wieś. [+]
[00:14:27] Rodzice: Władysław (ur. 1896 r.) i Ludwika dd. Zbróz (ur. 1906 r.). Szkoła i pomoc w gospodarstwie. Zbieranie drewna na opał. Praca z radością. Dobra nauczycielka w szkole podstawowej w Rdziostowie.
[00:18:42] Po skończeniu szkoły wyprowadzka z domu, wieczorowa nauka zawodu przez 2 lata w szkole Mickiewicza, praktyka na [osiedlu] Helena. W sierpniu 1953 r. praca w ZNTK, po południu nauka w technikum. Strajki w październiku 1956 w Poznaniu nie interesowały boh. Rozmowa z kolegą: „Jeżeli strajkują, to mają rację” – kolega doniósł do ZMP, karne zwolnienie z pracy. Rozpacz boh.
[00:21:48] Pomocny majster w zakładzie pracy. Przemówienia boh. (16 lat) na wiecu robotniczym w październiku ’56 oraz na wieczorze młodzieżowym. Wyrzucenie ze szkoły za karę. Ukończenie technikum „kiedy ta ekipa pepeerowska wyszła ze szkoły” – po 7 latach.
[00:24:08] Po skończeniu szkoły praca – najmłodszy majster na wydziale parowozowym – propozycja pracy w biurze kwalifikacji części, kolejne awanse, pozycja kierownika. Liczne wnioski racjonalizatorskie.
0026:29 Czas „Solidarności” – należał do niej m.in. ów kapuś, nagonka na boh. Usunięcie ze stanowiska kierownika, przeniesienie do innego działu. Oskarżenie o wyłudzanie pieniędzy, sąd. System oceny wniosków racjonalizatorskich.
[00:29:20] Zarzut: sfałszowanie wniosków racjonalizatorskich, dwie rozprawy, umorzenie sprawy. Ciągłe strajki w zakładzie, trzy zawały serca. Boh. wykrył przekręt w dokumentacji, dyrektor zatuszował sprawę. Trudna do wytrzymania sytuacja w zakładzie pracy, odejście na rentę.
[00:33:40] Obniżenie renty o 25 proc., przejście na emeryturę. Rozżalenie o traktowanie ludzi „jak zbędny grat”. Zapominanie o byłych pracownikach. Brak odprawy za wysługę lat.
[00:36:15] Przewodniczącym zakładowej „S” został „ormowiec i kapuś”, osoba o niskim morale. Boh. ma 4 troskliwych dzieci, wykształcone wnuki.
[00:38:19] Oboje rodzice pochodzili rodzin rolniczych. Ziemia ojca: trochę nieużytków, ok. 3 ha ziemi ornej. Dziadek zmarł na początku wojny. Trumna dziadka [+]. Wygląd domu rodzinnego: sień, z jednej strony obora i chlew, pośrodku kuchnia, z prawej pokój i „komora”, gdzie przechowywano zboże, słoninę, produkty spożywcze.
[00:41:29] W tym czasie w domu mieszkały 3 pokolenia: dziadek z babcią, 2 wujów, rodzice, 4 dzieci. Potem dziadek wziął 2 swoich wnuków po śmierci córki: Marysię i Bronka. Po śmierci dziadka wychowywał je ojciec boh. Druga żona dziadka zabrała cały wspólny dobytek i wyprowadziła się do Piwnicznej.
[00:43:31] „Komora” w domu była strzeżona – ogromne zamki żelazne – obrona przed rabującymi „ludźmi z lasu”, „wyklętymi”. Dom boh. nigdy nie został obrabowany. Były 4 krowy służące do uprawy pola, czasem sąsiad pożyczył konia. Ojciec miał maszynę galasiarkę do młócenia zboża. Elektryfikacja w 1951 r., wprowadzenie nowocześniejszych maszyn. Poza krowami chowano króliki, kury, świnie.
[00:47:00] Oświetlenie: lampy naftowe, w czasie wojny były karbidówki: palniczek acetylenowy. Po wojnie lampy gazowe na ulicach – do początku lat 50. [+]. Obiady w barze mlecznym. Ojciec był stolarzem, pracował na kolei.
[00:50:20] Przed wojną nagonka na rolników, ojciec przeszedł na rentę. Powódź w 1934 r. – zginęli rodzice przyszłej żony boh., woda zmyła cały dom, który stał w starym kamieniołomie. Częste powodzie, zmiana biegu Dunajca, teściowie musieli zwozić plony z pola łódką.
[00:53:53] Smolnik w Klęczanach, poszkodowana rodzina Kusionów, obraz rodziny siedzącej na piecu z obrazem matki Boskiej w porwanym powodzią domu. Trudna droga do domu, opór sąsiadów, by poprawić drogę, skąpstwo. Spory sąsiedzkie.
[00:57:07] Pierwszy we wsi wodociąg ze źródlaną wodą, zazdrość sąsiadów. Przeniesienie do Nowego Sącza w 1953 r., gdy dzieci poszły do szkoły, odsprzedanie domu. Kościół w Marcinkowicach – rozpoczęcie budowy w 1958 r., utrudnienia ze strony władzy. Pole parafialne (dworskie) podarowane przez hrabiego Morawskiego, wymienione na działkę pod szkołę. Budowanie kościoła w czynie społecznym przez ludzi przez wiele lat. Pasterka w niedokończonym kościele – strojenie jałowcem.
[01:01:58] Mobilizacja wsi – pokrycie dachu kościoła przez mieszkańców – ksiądz Józef Góra. Ksiądz Siwadło z Nowego Sącza. Ksiądz mieszkał u ludzi, nie było plebanii. Chodzenie do kościoła co niedziela do Nowego Sącza – zimą dorośli wymieniali się butami, latem wszyscy chodzili boso, myli nogi pod mostem.
[01:04:45] I Komunia św. – po uroczystości kubek kawy zbożowej i kawałek placka drożdżowego. [+]
[01:06:13] W Marcinkowicach nie było Żydów. W czasie wojny przechodzili przez wieś, pracowali przy budowie odwodnień pól na „Wężykówce”. Usytuowanie dworu w Marcinkowicach. Po wojnie mieszkali w nim nauczyciele. Hrabia Morawski uczył w szkole rolniczej, potem został wygoniony, pracował w biurze w żwirowni, opuścił pałac, zabrano mu cały majątek. Organizował przedstawienia w szkole.
[01:10:14] Początek edukacji w czasie okupacji – od 1944 r. Zbieranie szczawiu na zupę dla żołnierzy radzieckich. Wuj Janicki pracował na stacji w Marcinkowicach – podczas jego służby zginęły na stacji gumowe przewody, za co trafił do Auschwitz. Drugi wuj, Smajdor, miał restaurację w rynku, w której ktoś rozrzucił ulotki. W Auschwitz trafił do kuchni – dokarmiał wuja Janickiego. Obaj przeżyli do końca wojny, zmarli wkrótce na gruźlicę.
[01:14:16] Ze starszym o 7 lat bratem boh. chodził oglądać doły w lesie. Oglądanie pierwszej próby zalania Zalewu Rożnowskiego (ok. 1943). Niemcy rozstrzeliwali mieszkańców Rdziostowa, w tym 2 księży, widział to szwagier boh. Niemcy strzelali w ściany okolicznych domów. Mieszkańcy ukryli w zbożu księdza na polu Gardasa, udało się go uratować.
[01:17:41] Porządkowanie mogił w lesie przez uczniów, powojenna ekshumacja. Nauczycielka Sopata opisała pacyfikację w Rdziostowie, pielęgnowała mogiły z uczniami. Sąsiad folksdojcz współpracował z Niemcami – dobrze mu się powodziło w czasie wojny, jego syn jadał czekoladki. W Rdziostowe, niedaleko domu rodzinnego mamy boh. rodzina Saratów, przez niego zginęli prawdopodobnie sąsiedzi boh.
[01:21:58] Niewybuchy po wojnie po rozminowaniu wagonów – zginęło kilkoro dzieci i dorośli [+]. W czasie okupacji nie wolno było mieć żaren w gospodarstwach – Niemcy je skonfiskowali. Ojciec schował komplet kamieni młyńskich, mielono potajemnie. Zamek wysadzono. Oddawanie kontyngentów – ojciec oddał 8 sztuk świń i krów.
[01:27:09] Cyganie/Romowie, Romka Jaga z Marcinkowic chodziła z obwiązanymi nogami, często przychodziła do domu boh. „Cyganie to byli porządni ludzie”. Wesele z Cyganami w Kurowie – mieli osobne jedzenie, osobną wódkę. Żyli w zgodzie z mieszkańcami.
[01:29:43] Żołnierze radzieccy – niektórzy byli schludni, porządni – kilku było w domu boh. Ojciec częstował ich wódką otrzymaną za kontyngent. Ćwiczyli strzelanie do celu. Zboże zakopane w skrzyni w ziemi zabezpieczone przed pożarem. Inni Rosjanie byli pijakami, złodziejami, ciemniakami, spustoszyli spiżarnię, spali w kuchni.
[01:34:57] Karmienie Rosjan przez mamę. W jednym domu byli Rosjanie, w drugim Niemcy – gospodarz ich nie zdradził.
[01:36:38] Rok w 1956: odbywały się mityngi w Nowym Sączu, boh. przestał się tym interesować się po wyrzuceniu ze szkoły. Kolej do Nowego Sącza, wagony z drabinką na dach, tłum w wagonie, katastrofa kolejowa w Marcinkowicach w 1962 r. – pociąg wjechał na minę/bombę, w wyniku obrażeń zmarło kilka osób.
[01:41:52] Wprowadzenie stanu wojennego – wiadomość od kuzyna studiującego w szkole kolejarskiej. Militaryzacja zakładu. Boh: „ja osobiście się ucieszyłem”. Jedna z pracownic rzuciła legitymację [partyjną], zapisała się do „Solidarności”.
[01:44:06] Poznanie żony: razem chodzili do szkoły – było ich siedmioro w klasie.
mehr...
weniger