Grzymała Jadwiga
Jadwiga Grzymała z d. Żaroffe (ur. 1927, Nowy Sącz) pochodzi ze strony ojca z francuskiej linii herbu Lacroix Jaroffe, jej rodzina była w międzywojniu jedną z najbardziej wpływowych i zamożnych w mieście, a ojciec był m.in. radnym i działaczem Towarzystwa Wioślarskiego. Po wybuchu wojny rodzina uciekła na wschód, wróciła przez „zieloną” granicę. W czasie okupacji ojciec ukrywał się w Krakowie, mama prowadziła piekarnię w Stróżach. Jadwiga Grzymała uczęszczała do szkoły handlowej oraz na tajne komplety. Brat Tadeusz współpracował z ruchem oporu oraz przemycał żywność do miejscowego getta. W domu ukrywali się kurierzy, m.in. Jan Karski. Po wojnie ojciec został uwięziony przez władze komunistyczne, zmarł w więzieniu. Jadwiga Grzymała studiowała dziennikarstwo w Wyższej Szkole Nauk Społecznych w Krakowie, jednak nie ukończyła studiów. Wyprowadziła się do Krynicy Zdroju, gdzie rozpoczęła pracę w handlu.
mehr...
weniger
[00:00:15] Ur. 27 sierpnia 1927 r. w Nowym Sączu, ojciec Walerian Aleksander Jaroffe, mama Maria Anastazja Sieradzka. Rodzina ojca pochodziła z Francji, herbu Lacroix Jaroffe, mieli zamek nad Loarą, dziadek uczył dzieci we Francji. Po upadku Napoleona uciekł na Węgry do wsi Keresmezy, potem do Starego Sącza. Dziadek został tam kierownikiem hipoteki. Urodziny ojca w Starym Sączu, gimnazjum Jana Długosza.
[00:03:52] Walerian mieszkał u ciotki, miała zakład krawiecki przy ul. Św. Ducha w Nowym Sączu. Mama boh. wyszła za mąż za studenta filozofii Lepearta, który zmarł wkrótce. Ślub rodziców, dzieci: Tadeusz, Zofia (zmarła na szkarlatynę), Władysław i boh.
[00:06:06] Rodzina mamy: babcia dd. Mierzwińska wyszła za Emila Sieradzkiego, powstańca, dostała w posagu kamienicę. Skłonności do hazardu. Sprzedaż kamienicy, zakup domu ze strychem od proboszcza Góralika przy ul. przy Lwowskiej 13.
[00:09:56] Ucieczka rodziców z domu podczas I wojny światowej. Ojciec pracował na kolei, biuro w Krakowie przy ul. Filipa 6. Dostatni dom, dwie służące. Opis pracy służących. Żeńska szkoła podstawowa im. Św. Jadwigi, wychowawczyni Zofia Pytlarzowa, wierszyk z „Płomyczka”. I komunia w kościele Św. Małgorzaty, ks. Maciaszek bił po rękach.
[00:15:59] Żydowskie koleżanki w klasie (Ula Kurcówna), wspólne wakacje. Gra w klasy, skakanka. Łyżwy na lodowisku na Wenecji – jezioro, przystań wodna (kajaki, trampolina, łódki), festyny, mama piekła torty i ciasta na cele charytatywne. Brat Tadek brał udział w zawodach kajakowych. [+]
[00:20:36] Zakupy w sklepie p. Szymkiewicza – służąca chodziła z zeszytem. Powódź 1934 r. – wakacje w Łomnicy Zdroju z rodziną mamy. Ucieczka przed wezbranym Popradem – woda do kolan na moście. Postój w restauracji u Dobrowolskiego. Zakupy na targu. Kupowanie kapeluszy u p. Dobrzańskiej przy ul. Jagiellońskiej.
[00:24:07] Święto Gór. Sąsiedzi: Zbyszek Kożusznik dostarczał węgiel, krawiec Grądalski. Żydzi mieszkali w suterenach. Likwidacja getta w Nowym Sączu – przemarsz Żydów na ul. Lwowskiej, nieśli walizki, tobołki, pilnowali ich Niemcy.
[00:27:32] Żydowskie dzieci w szkole, podczas lekcji religii wychodziły z klasy. Sklep Sieradzkiego. Kościół ewangelicki obok bożnicy. Wyjazdy całej rodziny na wakacje do leśniczówki w Tatarowie do ciotki Marii Sieleckiej, mieszkanie w domku gościnnym. Polowania na wilka, wyjazdy na targ w dzień targowy, wywrócenie się wozu z pasażerami. [+]
[00:31:50] Wyjazdy do Krakowa na uroczystości rodzinne (ciotka na ul. Krowoderskiej, ojciec w biurze przy ul. Św. Filipa 6 – dom kolejarza). Biedni ludzie przychodzili do domu boh. – co sobotę ojciec rozdawał węgiel. „Dziady” chodziły po prośbie. Śmierć ministra Pierackiego – msza pogrzebowa w kościele farnym.
[00:35:06] Dzielnica Piekło. Lekarz domowy Adam Kozaczko, jego żona pomagała w czasie okupacji – przynosiła mleko. Ugryzienie przez psa Władka Golonki. Koleżanka Zosia Ryszawa. W domu boh. bywali szanowani obywatele miasta: lekarz Kozaczko, burmistrz Sichrawa, prezydent Nowakowski, aptekarz, aptekarze Dębowscy. Adam Dębowski odkupił od mamy pierścionek i dał boh.
[00:39:29] Przygotowania przed wybuchem wojny, wyjazd na wieś., w domu została służąca z psem. Po powrocie w domu zamieszkał rzeźbiarz Żaroffe – uciekł z Krynicy, ojciec ukrywał się. Ucieczka do Tarnopola koleją, złote kosztowności pomiędzy ubraniami w długiej walizce, brat zabrał rower, boh. lalkę. Podczas ucieczki cały majątek został rozkradziony, ucieczka do Lwowa, do siostry ojca Werczyńskiej, matematyczki, dyrektorki szkoły.
[00:43:19] Dojazd do Tarnopola, zburzony dworzec, oczekiwanie na pociąg powrotny. Na peronie stał pociąg z polskimi oficerami wywożonymi do Katynia. Ucieczka oficera z rodziną – w kapeluszu brata i szaliku boh. W Katyniu zginął brat mamy – czytanie gazety przez mamę – lista katyńska – Franciszek Jeleński. [++]
[00:46:34] Mieszkanie na obrzeżu Tarnopola z ciotką Sieradzką, przyjazd polskich oficerów uciekających do Rumunii, zaatakowanie przez Rosjan, pojmanie 90 oficerów przez Rosjan. Podróż powrotna do Polski – przechodzenie granicy na Sanie na papierach brata, nafciarza, razem z prokuratorem Robertem Szrajerem, ciotką Sabiną Wilczyńską z Krakowa. Przenoszenie psa mopsika – został na plebanii u księdza. [++]
[00:51:49] Ojciec boh. ukrywał się w Krakowie, mieszkał razem z prof. Piotrem Kosińskim, kierownikiem kina „Sokół”. [+] Rodzina mieszkała w Stróżach – rodzina mamy prowadziła piekarnię, swatanie brata Staszka. Powrót do ogołoconego domu jesienią.
[00:53:25] Przeprowadzka do mieszkania w Rynku z powodu utworzenia getta, zamiana mieszkań z Żydem (ul. Romanowskiego 1), szkoła handlowa w białym klasztorze. Zakończenie podstawówki w czasie okupacji. Zabranie mieszkania przez piekarza folksdojcza. Przeniesienie getta za most do dzielnicy Piekło.
[00:56:02] Brat Tadeusz ze Lwowa został wywieziony trzykrotnie w głąb ZSRR do kopalni rtęci, udało mu się wrócić. Widok na getto za murem, Hamann mordował własnoręcznie niemowlęta, odgłosy lamentów, częste strzały. [++]
[00:58:57] Brat Tadeusz otworzył sklep z farbami, granatowy policjant Edward Onyszko okradał handlujących ludzi. Razem z Tadkiem przemycali mięso do getta za pieniądze. Likwidacja getta.
[01:01:22] Zabranie Żydów z getta w Piekle, marsz Żydów, chodzenie po opuszczonych mieszkaniach getta, złapanie przez Johana. Kalman, narzeczony znajomej Włady Jeleniówny. Nauka gry na fortepianie, mama lubiła grać. Mama nie płaciła służącym („popychadło”) w czasie okupacji. Włada Jeleń „musiała być z Kalmanem”, ale pomagała Polakom. Aresztowanie dyrektora zakładu ubezpieczeń, nie udało się go uratować.
[01:04:35] Widok powieszonych przez Niemców Polaków na Rynku – zakładnicy. Jan Karski, Zbigniew Ryś – ukrywali się w domu boh., odwiedzanie Wandy w Warszawie. Zofia Rysiówna pomagała Karskiemu w szpitalu.
[01:07:18] Przyrodni brat Stanisław pracował na poczcie w Limanowej, ożenił się z tamtejszą nauczycielką Janiną Kaszubianką, uciekli na wschód - spotkanie z rodziną u ciotki we Lwowie. Przechodzenie przez zieloną granicę, ukrywanie się przed Rosjanami pod łóżkiem – wywiezienie pod Archangielsk. Stanisław dołączył do Armii Andersa, przeszedł szlak bliskowschodni, dotarł do Anglii, służył u spadochroniarzy.
[01:11:00] Podczas skoków nad Niemcami uratował dziewczynkę Wandę – zawiózł ją do Polski. Zabrano ją z Wilna na roboty do Niemiec. Powrót Stanisława do Polski. [+] Dalsza edukacja, wychowawca w handlówce Wojnarowicz. Szkoła krawiecka, nauka na wieczorowych tajnych kompletach w białym klasztorze u niepokalanek. Nauka stenografii i maszynopisania, matematyczka siostra Beata.
[01:15:42] Bombardowania pociągu w drodze do Tarnopola [w 1939]. Ocalał tylko wagon za lokomotywą. Cucenie zemdlonych, wożenie rannych karetkami. [+] W mieszkaniu za ścianą stacjonowała policja, przyjaźni policjanci. Karski opalał się na leżaku. Karabiny porzucone przez policjantów w ogródku.
[01:19:45] Wysadzenie zamku nad ranem, zniszczenie dzielnicy żydowskiej na Przetakówce, ciała na moście. Zniszczenie wodociągu, przynoszenie wody ze studni obok domu Rysiów. Proboszcz Roman Mazur. W domu boh. mieszkali „kulturalni” Rosjanie, uratowanie gramofonu. [++]
[01:24:09] Folksdojcze z okolicy (Sztuber Edek) pomagali mamie w czasie okupacji. Kradzieże dokonywane przez Rosjan: rower, wino. Ojciec wrócił z Krakowa, zadenuncjował go robotnik. Ojciec pracował w czasie okupacji jako magazynier w elektrowni, nie pozwalał kraść, nie lubili go pracownicy. Zmarł w więzieniu.
[01:27:21] Poszukiwanie ojca z ciotką Sabiną. Brat Władek szukał ojca w zbiorowej mogile w Sztumie. Mama zmarła w 1964 r., była elegancka damą, chodziła w kapeluszu. Edukacja po wojnie: przyjęcie do liceum, dyrektor mgr Stefan Szeworski, ukochany wychowawca Golachowski. Kolega Jan Krokowski. Mała matura, egzamin z łaciny, nauczyciel Chołodacki. Pomoc koleżanki, prof. Jakubiczki i księdza. [++]
[01:34:21] Nieprzyjęcie na studia z powodu „złego pochodzenia”, studia dziennikarskie W Wyższej Szkole Nauk Społecznych (WSNS) w Krakowie „po znajomości”, przerwanie studiów po śmierci ojca w więzieniu, mieszkanie u ciotki. Wiadomość radiowa o śmierci Stalina po urodzeniu drugiej córki Julity, płacz – rozmowa z mężem. [++]
[01:38:01] Poznanie męża – otwarcie centrali tekstylnej w Nowym Sączu, dyrektor Taprian. Mąż przyjechał z Warszawy z ministerstwa handlu, pracował przed wojną jako dyrektor u braci Jabłkowskich, 16 lat starszy od boh. Organizował sklepy tekstylne w krakowskiem. Sklep w Witoldówce, praca kasjerki. Odejście z pracy po urodzeniu córek: Małgorzata i Julita.
[01:42:05] Święta Bożego Narodzenia z dzieciństwa – spotkanie rodziny, dobrobyt. Mama udzielała się w ochronce (Ala Zającówna, „chciałabym u ciebie być służącą”). Milicjant Chawela. Szuflada z łakociami w stole. Trauma wojenna.
mehr...
weniger