Mieczysław Kotlicki (ur. 1934, Kamień Koszyrski) pochodzi z inteligenckiej rodziny, a dzieciństwo i okupację niemiecką spędził w wielokulturowym miasteczku Sokółka na Podlasiu. Podczas wojny był świadkiem zagłady Żydów, a także działań polskiego ruchu oporu. Po wojnie rodzina przeniosła się do Krzyża Wielkopolskiego. Po zdaniu matury dostał się na studia w Krakowie, ale został z nich usunięty za poglądy antykomunistyczne. Był świadkiem wydarzeń poznańskich w czerwcu 1956. W 1958 roku ukończył studia. Pracował jako specjalista ds. rolniczych w wielu gospodarstwach (m.in. PGR) oraz dla samorządów. W 1975 roku po powstaniu województwa nowosądeckiego przeniósł się do Nowego Sącza, gdzie pracował do emerytury.
[00:00:10] Ur. w Kamieniu Koszyrskim (dziś Ukraina), rodzina pochodzi z Kołomyi na Podolu. W Nowym Sączu boh. mieszka od 45 lat. Ojciec Wilhelm, mama Wielisława, młodszy brat Leszek, muzyk z Poznania. Starszy brat zmarł na koklusz. Dziadek, dyrektor urzędu pocztowego w Kołomyi, zmarł w 1911 r., mama pochodzi z Podola, większość życia spędziła ma Pomorzu, gdzie była nauczycielką muzyki.
[00:03:00] Ojciec nauczyciel, ochotnik na wojnie 1920 r., ranny. Zdobył po wojnie uprawnienia nauczycielskie. Pracował na Polesiu, gdzie 75 % ludzi było analfabetami (nauczanie dorosłych) – szybki awans. Zamieszkanie w Kamieniu Koszyrskim, od 1937 r. w Sokółce w dwupiętrowej kamienicy – 3 pokoje z łazienką. Po wybuchu wojny wkroczyli Rosjanie, wyrzucenie z mieszkania, tułaczka. W listopadzie boh. poszedł do przedszkola (dzietskij sad) na półtora roku. Ojciec grał na skrzypcach, brat na klarnecie, koncertował od 10 roku życia przez całe życie. Grał na statkach amerykańskich i norweskich, dwukrotnie żonaty.
[00:06:50] W wojnie polsko-bolszewickiej ojciec służył na południu pod dowództwem Władysława Andersa , walczył w obronie Lwowa jako artylerzysta. Rosjanie bali się polskich szwoleżerów. Armia rosyjska: półanalfabeci. Babcia była wdową, prowadziła dom. Odwiedziny w Kołomyi, kąpiele w Dniestrze [Prucie?].
[00:09:32] Powrót z wakacji w 1939 r. - we Lwowie oglądanie Panoramy Racławickiej. Dziadkowie mieli w Kołomyi własny dom, obecnie zburzony. Rzeczka Radelówka. Nabożeństwa w kościele jezuickim, niebieskie sklepienie z gwiazdami. Kąpiele w drewnianej wannie w kuchni.
[00:12:09] Mama była nauczycielką, jej ojciec był dyrektorem banku w Starogardzie Gdańskim, zmarł w 1937 r. Byli zamożną rodziną, ojciec miał motor. W 1939 r. wyjazd ojca na front, wrócił z niewoli niemieckiej w 1946 r.
[00:15:12] Poznanie rodziców w Warszawie, podróż poślubna w 1932 r. do Gdańska – statkiem po Bałtyku. Dom dziadków przy ul. Broniewskiego w Kołomyi. Wszechstronny konkurs konia wierzchowego (WKKW) w lipcu 1939 r., wakacje w Rumunii.
[00:18:12] Wspomnienie z radzieckiego przedszkola w czasie okupacji. 19 września [1939] do Sokółki weszli Niemcy, wycofali się, a 22 września – Armia Radziecka. Żołnierze niemieccy w domu boh., cukierki czekoladowe. [+] Konfiskata motocykla ojca przez NKWD, rozbity po 2 dniach. Żołnierze radzieccy w domu boh. Owczarek niemiecki Rex pogryzł enkawudzistę i został zastrzelony. [+]
[00:22:06] Wielonarodowe przedszkole w Sokółce: Żydzi, Białorusini, Polacy, żyli w zgodzie. Sąsiedzi Żydzi: aptekarz i nauczycielka, koleżanka mamy. Szkolny kolega Rosjanin Miszka (Mikołaj). Pobicie żydowskiego chłopca. Wkroczenie Niemców w czerwcu 1941 r., wysiedlenie Żydów z ul. Dąbrowskiej. Pożegnanie z sąsiadem aptekarzem, który otruł swoją rodzinę. [++]
[00:25:03] Pianino, radziecki żołnierz dawał koncerty w domu [+]. Magazyn broni radzieckiej w koszarach w Sokółce – zbombardowanie stukasami w pierwszym nalocie w 1941 r., zabicie ok. 100 tys. Rosjan żołnierzy i cywilów.
[00:28:06] Liczni Żydzi w Sokółce (ok. 30 %), Litwini, Białorusini. Trzy synagogi, ocalała jedna. Kirkut, pogrzeby żydowskie pod oknami – nieboszczyk niesiony na siedząco. Stosunki z Żydami, umiarkowany antysemityzm. [+]
[00:30:27] Trzykrotne wykwaterowanie w Sokółce. Mieszkanie przy granicy getta – handel, sprzedaż majątku przez Żydów za żywność. Ziemie Prus Wschodnich przyłączono do III Rzeszy, dobre traktowanie rolników, kontraktacja zwierząt. Mama znała rosyjski i niemiecki, pracowała w zaopatrzeniu przedsiębiorstw. Szczury w mieszkaniu.
[00:35:00] Sąsiedzka wieś Kamionka, gdzie rozbił się niemiecki samolot. Okupacja niemiecka. Mama otrzymywała dobre kartki żywnościowe. Niemiecki pies i polski kot. [+]. Dobry Niemiec stracił cała rodzinę w Hamburgu.
[00:38:42] Getto w Sokółce, ogrodzone drutem kolczastym, chłopiec żydowski zastrzelony przez Niemca. Jeziorko na rzece Sokołdzie wybudowane przez Żydów. Wywiezienie wszystkich Żydów pociągami z getta w 1943 r. do Treblinki. Uratowało się dwóch Żydów z 3 tysięcy mieszkających przed wojną w Sokółce. Inwestycje niemieckie, budowa kanalizacji w mieście, zapas wody w jeziorku. [+]
[00:42:33] Kilku Białorusinów na usługach Niemców. Od 1941 r. nauka na tajnych kompletach w domu nauczycielki. Torba na kota ze skrytką na zeszyt. [+] Cerkwie w Sokółce. Pierwsza komunia i ślub w Sokółce. Piękna murowana cerkiew w rynku. Wspólne śpiewanie katolików i prawosławnych.
[00:45:41] W Bielsku Podlaskim „wojna” między katolikami a prawosławnymi. Przejazd taboru cygańskiego. Likwidacja getta – „wyjazd na roboty”. [+]. I Komunia św., białe ubranko uszyte przez babcię, przyjęcie na plebanii: kawa z mlekiem i kawałek drożdżowego ciasta. [+]
[00:48:50] Pierwszy dzień w szkole: 1944 r., po upadku powstania warszawskiego. Prowizoryczne meble, atrament robiony z kopiowych ołówków, zeszyty z papieru pakowego. Nauczyciele – znajomi mamy, nauka po polsku. Pójście do 4 klasy. [+]
[00:50:40] Przyjście partyzantów do domu, obraz dany na przechowanie. Lasy wokół Sokółki. Partyzanci wysadzali pociągi niemieckie.
[00:52:24] Pociągi widziane z okien domu: towarowe, wiozące ludzi na Syberię
niemieckie transporty broni na wschód i sanitarne na zachód. Zimą 1942 r. w Sokółce były -42 stopnie, ropa zamarzała w niemieckich czołgach, a olej w działach. Słabe ubrania Niemców – Rosjanie mieli kożuchy, walonki z filcu i czapki uszatki. Czasem transporty z Polakami. Przekupienie strażnika, żeby oddał dziecko z transportu na Syberię – wychowane prze dziadków. [+]
[00:56:09] Listy osób przeznaczonych do wywózki przygotowane przez członków Białoruskiej Partii Komunistycznej (inteligenci). Rodzinę boh. planowano wywieźć 26 czerwca 1941 r. Powroty z Syberii po 1956 r. Bieda i głód w czasie wojny. Targi w Sokółce w poniedziałki, na północy bogaci rolnicy handlowali żywnością. [+]
[00:58:55] Nauka na tajnych kompletach. W 1943 r. Niemcy zabrali wszystkie mieszkania na ul. Kościelnej, mieszkańców przesiedlono na teren dawnego getta. Tajne komplety w getcie, wszechobecny smród cebuli. Niemcy wycofując się wysadzili starostwo, siedzibę gestapo i pocztę oraz wieżę ciśnień i tory kolejowe. [+]
[01:01:05] Atak Rosjan w lipcu 1944 r., tyraliera na łące „pognoje” [+]. Rodzina skryła się w schronie na podwórku, boh. obserwował atak z domu. Strzępki ludzkich ciał [++]. Batalion SS w Sokółce bronił się 9 dni, zginęło 69 Niemców i 967 Rosjan. Spotkanie czerwonoarmisty. Katiusze w ogrodzie u sąsiada. Front na Niemnie. Oglądanie pobojowiska z kolegami. Cała rodzina przetrwała w schronie, gromadzenie żywności przez babcię z Pomorza.
[01:08:05] W domu boh. w czasie wojny mieszkała rodzina mamy z Pomorza. Brat mamy ciężko ranny, operowany przez Niemców. Ojciec wyswobodzony z niemieckiej niewoli przez Kanadyjczyków pod koniec kwietnia 1945 r. Podczas wojny był przetrzymywany w karnych obozach. Raz w tygodniu paczka żywnościowa z Czerwonego Krzyża dla jeńców, handel papierosami. Spotkanie jeńców z żołnierzami dywizji gen. Maczka.
[01:11:22] Ostatni list od ojca w kwietniu 1943 r. Powrót ojca do domu w Sokółce. Jego rodzina z Kołomyi przesiedlona do Krzyża Wielkopolskiego. Poszukiwania zaginionych w czasie wojny członków rodziny.
[01:13:31] Powrót do Polski, rodziny chciały być razem, przejazd do Wielkopolski. Pobyt u ciotki w Warszawie w czasie wizyty Tito, rozminięcie się z ojcem, telegram. Likwidacja mieszkania w Sokółce, przyjazd do Krzyża – tam mieszkali od 1946 do 1950 r. W szkole większość dzieci ludności napływowej z kresów i centralnej Polski. Niepewność życia na Ziemiach Zachodnich Wielkopolska była prawie niezniszczona, dobre zaopatrzenie w żywność.
[01:17:37] Dom z ogródkiem w Krzyżu. Stalinizm w szkole, matura w 1952 r. Nauczyciele przedwojenni. Donosicielstwo. Ludność w Wielkopolsce szanowała Rosjan. Koło Miłośników Historii – nauka prawdziwej historii, zakaz ujawnienia pod przysięgą.
[01:20:08] Posada ojca w Szamotułach, a mama we Wronkach – mieszkanie przy szkole. Historyk w liceum. Lekcje matematyki w Szamotułach (trygonometria). Wizytacja ministerialna na maturze, egzamin z historii, amerykańska książeczka o wojnie na Pacyfiku. Studia na Akademii Górniczo-Hutniczej, wyjazdy do kopalni.
[01:25:45] Zarząd Związku Młodzieży Polskiej w pokoju w akademiku. List do babci w skrypcie, wezwanie na przesłuchanie na UB, wyrzucenie dyscyplinarne ze studiów. Kolega ojca był dyrektorem PGR w Oporowie – praca tam przez 1,5 roku praca, założenie koła LZS, drużyny piłkarskiej. Skierowanie na studia zootechniczne w Poznaniu.
[01:25:50] Śmierć Stalina – wujek świętował w kawiarni, skazany na 3 lata. Egzamin z fizjologii roślin. Wcześniejsze zakończenie roku akademickiego ze względu na Międzynarodowe Targi Poznańskie. Czerwiec 1956. Strajk w Zakładach Cegielskiego, strzelanina na ulicach Sołacza. Czołgi na ulicach, karabiny maszynowe. Pogrzeb, zginęło 79 osób.
[01:36:34] Odwilż czasów Gomułki, zmiany kadrowe i programowe na uczelni. Ekonomię polityczną wykładał Radkiewicz – brat ministra. Egzamin z ekonomii – ocena 4 „ze złe wychowanie”. [+]
[01:40:09] Gomułka uwolnił wszystkich więźniów politycznych, zmiany programu na uczelniach (wprowadzenie genetyki, do tej pory tylko teoria Miczurina i Łysenki, wycofano marksizm). Koniec studiów w 1958 r., nakaz pracy do Ośrodka Hodowli Zarodowej k. Goleniowa, propozycja pracy jako kierownik referatu w powiatowym wydziale rolnictwa w [Myśliborzu]. Po półtora roku został wykładowcą w szkole rolniczej mającej kształcić brygadzistów w PGR.
[01:44:59] Szkoła w dawnym pałacu poniemieckim nad jeziorem. Uczniowie 18-30 lat, trudni do zdyscyplinowania. Dowcipy uczniów, zaskroniec na biurku [+]. Wizytacja z Warszawy na wykładzie z hodowli bydła.
[01:48:30] Poznanie dziewczyny z pociągu, znajoma z Sokółki, dawna uczennica mamy, uczennica szkoły pielęgniarskiej w Szczecinie. Ślub cywilny w Szczecinie, cywilny w Sokółce.
[01:51:27] Praca w Sokółce jako kierownik wydziału produkcji roślinnej w urzędzie powiatowym, kurs kwalifikacji polowych, kontrola nasienna plantacji roślinnych, legitymacja ministerstwa. Kłopoty z teściową. Przeniesienie do Bielska Podlaskiego, mieszkanie M-6.
[01:54:01] Dobre warunki finansowe. Na wschodzie powiatu bielskopodlaskiego mieszkali Białorusini, na zachodzie Polacy, we władzach „zajadli Białorusini, niechętni, bo Polak”. Odgórna masowa modernizacja rolnictwa: powszechne wapnowanie gleb, kwalifikacja upraw polowych, szkolenia dla rolników. Uroczyste dwudniowe posiedzenie Komitetu Powiatowego PZPR, anegdoty z pobytu I sekretarza w ZSRR. [++]
[01:57:29] Powszechna melioracja, zakładanie łąk i pastwisk nad rzekami. Prowokacja: oskarżenie o kłusownictwo. Przewodniczący Wojewódzkiej Rady Narodowej Korneluk, Białorusin, zaproponował pracę w Białymstoku w Wydziale Rolnictwa. W województwie białostockim były głównie PGR. Kolejna propozycja pracy jako kierownik PGR pod Ełkiem, zaniedbania, ale dobrzy pracownicy, przywrócenie świetności gospodarstwu.
[02:03:04] Zastępcą kierownika został porucznik Wojska Polskiego z 7 klasami, pijak i donosiciel. Budowanie autorytetu wśród pracowników na wsi, anegdota o brygadzistce w oborze. [+]
[02:06:30] Doświadczenia z wypasem krów – prof. Laskowski wprowadził trawę kupkówkę na pastwiska – krowy nie chciały jej jeść. Konferencja naukowa w Akademii Rolniczej w Olsztynie. Propozycja pracy w Ośrodku Doradztwa Rolniczego w Siejniku k. Olecka – od 1966 do 1974 r.
[02:09:47] Rozwój oświaty rolniczej – zakładanie gospodarstw wdrożeniowych, dostarczanie rolnikom nasion nowych odmian, odmiana pszenicy Eros od kolegi ze Szczecina (wysiew 1,5 q/ha). Gospodarstwo posła na sejm. Sensacyjne plony 48 q/ha.
[02:13:30] Radziecka wycieczka w gospodarstwie, wymiana kulturalna z ZSRR, zapuszczone kołchozy i sowchozy. Krowy w radzieckich sowchozach pochodziły z całego świata. Porównanie polskiego i radzieckiego rolnictwa państwowego. Wizyta radzieckiego przedstawiciela sowchozu. Złodziejstwo i marnotrawstwo w sowchozach, nieumiejętna uprawa roli. [+]
[02:17:56] Edukacja dzieci, córka rozpoczęła studia muzyczne w Gdańsku – sopran koloraturowy. Choroby syna, wyjazd na kurację w góry. Rodzice boh. zamieszkali w Rabce. W 1970 r. wakacje w Rabce, jarmark w Nowym Targu, wizyta w urzędzie powiatowym w poszukiwaniu pracy, przeprowadzka do Nowego Targu, po roku stanowisko prezesa Kółek Rolniczych. Po reformie administracyjnej [1975] nowa praca – jako wiceprezes kółka rolniczego ds. produkcji rolnej w Nowym Sączu – do 1979 r. Rozmowa z wojewodą – objęcie posady dyrektora Ośrodka Doradztwa Rolniczego. Zły stan gospodarstw, oświata rolnicza w powiatach limanowskim, nowosądeckim, nowotarskim.
[02:27:08] Uporządkowanie spraw, dobrze prosperujące gospodarstwa przez 10 lat – ok. 500 osób pracowało w ośrodku. Rozmowa z dyrektorem przetwórni w Tymbarku, ostrzeżenie, podkopywanie pozycji w KW PZPR. Wojewoda Rączka. Praca przez 2 lata w Tymbarku.
[02:30:20] Choroba serca, 6 miesięcy zwolnienia, przejście na rentę, 3,5 tys. zł emerytury.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.