Maria Wójcik z d. Kutypa (ur. 1933, Jastrzębia) lata okupacji niemieckiej spędziła w rodzinnej wsi, gdzie jej ojciec był szewcem, a rodzina prowadziła gospodarstwo rolne. Po wojnie Maria Wójcik pracowała przez dwa lata w fabryce papierosów w Krakowie, potem w fabryce włókienniczej w Dzierżoniowie. W 1970 r. przeprowadziła się z rodziną do Nowego Sącza, tu pracowała w stolarni Nowosądeckiej Fabryki Urządzeń Górniczych NOWOMAG. Mieszka w Nowym Sączu.
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1933 r. w Jastrzębi.
[00:00:35] Przedstawienie rodziców: Zofii i Stanisława, boh. miała czwórkę rodzeństwa. Rodzice pochodzili z Jastrzębi, ojciec był szewcem – podczas okupacji w dzień reperował buty Niemcom, w nocy partyzantom. Ojciec, chory na padaczkę, nie służył w wojsku. Rodzice mieli spore gospodarstwo.
[00:02:55] Przed wojną w Jastrzębi był kościół. Boh. poszła do pierwszej klasy w 1939 r. Gdy w szkole stacjonowali Niemcy, boh. chodziła z koleżanką, by obierać w kuchni ziemniaki dla żołnierzy.
[00:04:50] Opis rodzinnego domu, rodzina nie była biedna – pieniądze na cukierki dla dzieci. Matka sprzedawała produkty na targu w Zakliczynie.
[00:07:25] Do wsi czasami przychodzili Cyganie, jedna z sąsiadek została okradziona przez Cygankę. We wsi mieszkali Żydzi, jeden z nich (Josek) przeżył wojnę w Związku Radzieckim, po wojnie pojawił się we wsi i rodzice kupili od niego ziemię. Dwóch sąsiadów-Żydów, Dawida i Siurema, zabrano do getta w Tarnowie. We wsi była karczma, sklep, młyn, można było uszyć ubranie u krawca Michalika albo u Heleny Skalnej. Wspomnienie księdza Moździocha
[00:13:02] W Wigilię nie jedzono ryb, na stole była kapusta z grochem, żur z ziemniakami, pierogi ze śliwkami. Potrawy na Wielkanoc – biały barszcz. Wesela i pogrzeby we wsi. Żebracy przed wojną – ojciec czasem reperował im buty.
[00:17:42] Pogoda u schyłku lata 1939. Mobilizacja – wielu mężczyzn ze wsi zabrano do wojska. Przedwojenny policjant Władysław Kiełbasa ukrywał się podczas okupacji. Wuj był na robotach w Niemczech, ale wrócił do domu i potem do Niemiec pojechał za niego mężczyzna z sąsiedniej wsi.
[00:21:15] Początek wojny – samoloty nad wsią. Podczas okupacji Niemcy mieli stanowisko karabinów maszynowych na wzgórzu za domem – prowadzili stamtąd ostrzał Jamnej, gdzie ukrywali się partyzanci. Po zabiciu dwóch Niemców rozstrzelano wuja Jana Włodykę. Sąsiadka Helena Kiełbasa znała niemiecki i pomagała ludziom ze wsi. Niemcy budowali okopy w Ciężkowicach, brat chodził tam do pracy. Oddawanie kontyngentu.
[00:26:12] Sołtys Antoni Kiełbasa wyznaczał ludzi na roboty do Niemiec, po wojnie wyjechał na Ziemie Odzyskane. Walki Niemców z partyzantami – powody nocowania u sąsiadów, Kwieków. Trzej synowie Kwieków i ich kolega Mikołaj zginęli podczas rozkręcania miny, ocalała siostra i dziecko w kołysce. [+]
[00:33:40] Podczas okupacji boh. chodziła do szkoły. Do I Komunii poszła w pożyczonej sukience, ale ojciec zrobił jej sandały z aksamitu. Po komunii ksiądz Moździoch zaprosił dzieci na kawę i bułkę. Wspomnienie fartucha z papierowych nici.
[00:36:23] Kierowniczką szkoły była Aniela Hołda, która przed wojną uczyła w Poznaniu. Bieda podczas okupacji, ludzie jedli wykę, pokrzywę. Żydów zabrano furmanką do getta w Tarnowie, mieszkańcy wsi nie wiedzieli, co się potem z nimi stało.
[00:39:30] Boh. całą okupację spędziła w Jastrzębi. Wycofywanie się Niemców, wjazd żołnierzy Armii Czerwonej do wsi. Czerwonoarmiści nie chcieli pić mleka, dopóki ktoś z rodziny się nie napił. Zachowanie żołnierzy.
[00:42:52] Podczas okupacji kilka osób wywieziono na roboty do Niemiec. Sąsiadka Kiełbasowa nie miała po wojnie kłopotów. Jan Klimek walczył pod Monte Cassino, po wojnie zamieszkał w Anglii. Emigracja zarobkowa przed wojną.
[00:44:55] Wyjazdy mieszkańców wsi na Ziemie Odzyskane. Boh. skończyła podstawówkę po wojnie. Starszy brat studiował na AGH w Krakowie, boh. została, by pomagać w domu. W wieku 17 lat wyjechała do Krakowa, potem Wrocławia.
[00:46:55] Ciężka praca na roli, pomoc dzieci przy żniwach. Boh. przez dwa lata pracowała w Krakowie w fabryce papierosów. Potem pracowała w fabryce włókienniczej w Dzierżoniowie, w 1970 r. przyjechała z mężem do Nowego Sącza. Boh. poznała przyszłego męża podczas sadzenia lasu w Bieszczadach.
[00:52:13] W zakładzie pracy śmierć Stalina uczczono minutą ciszy. Powojenny rozwój Dzierżoniowa, w mieście mieszkało wielu Żydów, jeden z nich był sąsiadem w kamienicy – jego zachowanie wobec córki boh. Praca w fabryce włókienniczej, skąd dostarczano materiałów do zakładów w Bielawie. Mąż pracował w rozlewni piwa. Wyjazdy Żydów z Dzierżoniowa. W mieście był kościół, który zamieniono na sklep meblowy.
[00:57:20] Przeprowadzka do Nowego Sącza – rozbudowa miasta, budownictwo mieszkaniowe. Boh. pracował w wytwórni soków, potem w stolarni „Nowomagu”. Wybór papieża Jana Pawła II, incydent podczas stanu wojennego.
[01:03:06] Wyżywienie przed wojną – raz na tydzień pieczono chleb w domu. Mówiono, że miejscowa zielarka potrafi skwasić mleko. W Jastrzębi był drewniany kościół.
[01:05:30] Nauczycielka Aniela Hołda pochodziła z Jastrzębi i pomagała dzieciom. Niektórzy z jej uczniów skończyli studia. W szkole pracowała też pani Zalipska i pan Kudła, uczyła się tam ponad setka dzieci. Podczas okupacji nauczycielki mieszkały w domach gospodarzy. Losy uczniów szkoły w Jastrzębi.
[01:11:00] Próba założenia kołchozu we wsi – reakcja mieszkańców. Po wojnie w okolicy byli partyzanci – nocna strzelanina u Gucwy. We wsi nie było posterunku milicji. Ktoś złożył donos na sąsiadkę kupującą dużo rzeczy – wizyta funkcjonariuszy.
[01:14:02] Obydwaj dziadkowie wcześnie zmarli, ale boh. pamięta swoje babcie. W Jastrzębi był dwór, właściciele mieli duże gospodarstwo. W pobliskiej Kąśnej jest dwór Paderewskiego. Niektórzy gospodarze zatrudniali służbę, rodzicom pomagał parobek. Boh. jako dziecko pomagała sąsiadom w pracach polowych. Żniwa przed wojną – suszenie zboża.
[01:18:02] Powojenna elektryfikacja wsi – oświetlenie przed elektryfikacją. Podczas okupacji Niemcy zabierali kamienie od żaren, by ludzie nie mogli sami produkować mąki. Pod koniec wojny spłonęła stodoła we wsi. Niemcy pilnowali robotników, którzy koło Ciężkowic budowali okopy – przyjazdy żołnierzy do wsi. Drogi przed wojną, pierwszy samochód we wsi. Najbliższa stacja kolejowa była 15 km od Jastrzębi.
[01:23:10] Wejście radzieckich żołnierzy do Jastrzębi, zabitego żołnierza pochowano we wsi. Partyzant z Jamnej, zabity przez Niemców, został pochowany na miejscowym cmentarzu. Sny o wojnie, o wybuchu miny.
[01:25:40] Losy rodzeństwa, edukacja siostry. Jeden z braci był kierowcą i mieszkał w Dzierżoniowie. Brat Zygmunt uczył się w Krakowie i skończył AGH.
[01:28:00] Koleżanki z dzieciństwa: Stefania Wilga, siostry Kiełbasówny, Szczepanikówny – dziecięce zabawy, skubanie pierza. Boh. nie miała zabawek – pierwsza lalka. Boh. nie słyszała, by w okolicy ukrywali się Żydzi.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.