Januszkiewicz Izabela
Izabela Januszkiewicz z d. Śliwa (ur. 1932, Nowogródek) urodziła się jako córka policjanta, byłego legionisty i uczestnika wojny polsko-sowieckiej 1920 roku, który we wrześniu 1939 został internowany na Litwie. W kwietniu 1940 pani Izabela z matką, babcią i dwoma przyrodnimi braćmi została deportowana do Kazachstanu. Rodzina przebywała w kołchozie Kirow koło Aktiubińska do jesieni 1940, po śmierci babci przeprowadzono się do miasta. Mama cieszyła się publicznie, gdy wybuchła wojna niemiecko-radziecka i przeniesiono ją wraz z córką do aułu Akaj. W 1942 r. mama z panią Izabelą wróciła do Aktiubińska. Jesienią 1944 rodzinę przewieziono do sowchozu Telman na Ukrainie, skąd w lutym 1946 została repatriowana do Polski i zamieszkała w Kłodzku. Po odnalezieniu ojca rodzina przeprowadziła się do Smardzewa. Pani Izabela ukończyła Wyższą Szkołę Ekonomiczną w Poznaniu i pracowała jako księgowa.
more...
less
[00:00:11] Boh. urodziła się w 1932 r. w Nowogródku. [00:00:25] Wieloetniczność Nowogródka w okresie międzywojennym.
[00:01:18] Przedstawienie rodziny: tata, były żołnierz Legionów, był policjantem. Mama zajmowała się domem. Boh. miała dwóch przyrodnich braci: Henryka i Witolda.
[00:01:58] Historia rodziny: pradziadek (pochodzący z Konina) brał udział w Powstaniu Styczniowym i ukrywał się w Nowogródku, tam ożenił się, a jego syn Wincenty był dziadkiem boh.
[00:03:43] W 1935 r. rodzina przeprowadziła się do swojego domu. Tata grał w orkiestrze policyjnej – śpiewanie w domu pieśni legionowych.
[00:05:30] Nastroje wśród ludności białoruskiej i żydowskiej w drugiej połowie lat 30. Mniejszość tatarska w mieście.
[00:06:07] W Nowogródku były kościoły, cerkwie, meczet i bożnica – wspomnienie Żydów w tałesach idących do synagogi.
[00:06:55] Działalność sowieckich agitatorów wśród ludności białoruskiej.
[00:07:28] Rodzina nie wiedziała, że niania Fiedora jest komunistką.
[00:08:06] W 1939 r. boh. miała pójść do I klasy. Nastroje w rodzinie po wybuchu wojny – ekscytacja starszych braci.
[00:08:40] Mama wysłała boh. i jednego z braci do chutoru, w którym mieszkała rodzina niani. Brat Fiedory był szefem komórki komunistycznej i boh. (znająca język białoruski) była na zebraniu komunistów, którzy rozmawiali o nadchodzących zmianach. [+]
[00:10:50] Rankiem 17 września [1939] policjanci oraz władze miasta wyjechali do Wilna. Starszy brat zabrał rodzeństwo z chutoru – powrót do domu tuż przed wkroczeniem Armii Czerwonej. Przejście obok domu grup chłopów, którzy szli rabować miasto – do rabunku nie doszło, bo powstrzymali go sowieci. [+]
[00:12:08] Samosądy po wejściu Armii Czerwonej.
[00:12:32] Tęsknota za tatą. Mama oddała broń znajdującą się domu. Zakwaterowanie radzieckich oficerów – przyniesienie kasy pancernej i zorganizowanie biura w domu. Początkowe obawy oficerów przed otruciem, późniejsze opowieści o sowieckim raju, w które uwierzył brat Henryk – podczas deportacji cieszył się, że zobaczy wspaniały kraj. [+]
[00:15:08] Prześladowanie za strony żydowskich dzieci, rzucanie przez nie kamieniami. Mama nie posłała dzieci do rosyjskiej szkoły.
[00:15:50] Wiadomość o wywózce 10 lutego [1940] spowodowała, że mama spodziewała się deportacji.
[00:16:30] Wezwania do NKWD żon, których mężowie nie wrócili z wojny. Mama sprzedała meble Żydowi Kołmanowiczowi – warunki umowy.
[00:17:15] Wiadomości od niani, której przestał się podobać komunizm. 12 kwietnia [1940] Fiedora powiedziała, że na Rynku gromadzą się furmanki. Wizyta Żyda Irszki, który kupił od rodziny zegary. Mama zaczęła się pakować, dosuszanie bielizny, pieczenie chleba. [+]
[00:20:02] Przyjście NKWD rankiem 13 kwietnia – rewizja w domu, złośliwe wysypanie kaszy i grochu na podłogę w spiżarni. Kłótnia mamy z enkawudzistą. Pomoc wujenki w pakowaniu. Żołnierz nie pozwolił boh. pożegnać się z psem. Zabranie chorej babci, która także była na liście do wywózki. [+]
[00:23:58] Podróż dwoma wozami na stację w Nowojelni, gdzie zaczynały się szerokie tory. Zator na Rynku w Nowogródku – starszy brat zeskoczył z wozu i poszedł do kościoła, by się pomodlić. Grupy Żydów śmiejących się na widok ludzi na wozach – reakcja mamy. [+]
[00:26:35] Załadowanie do bydlęcych wagonów w Nowojelni. Postawa mamy uspokajającej ludzi w wagonie. Śpiewanie pieśni religijnych. Przyjazd do Mińska.
[00:27:38] Droga z Nowogródka do Nowojelni – rodzinę dogonił Kołmanowicz, który zapłacił za meble. [+]
[00:28:18] Podróż w głąb ZSRR, zjadanie zapasów, wrzątek na stacjach, czasem zupa. Gromadne załatwianie potrzeb naturalnych pod wagonami podczas postojów. Śpiewanie pieśni patriotycznych podczas przejazdu przez duże stacje. Groźby ze strony enkawudzistów. [+]
[00:30:25] Na jednej ze stacji boh. widziała lory z trumnami – rozmowa z radzieckimi żołnierzami eskortującymi zwłoki poległych w wojnie z Finlandią. Jeden z żołnierzy podał jej paczkę landrynek. [+]
[00:32:12] Odmienne postawy zwykłych ludzi oraz przedstawicieli władz wobec Polaków. Duża pomoc ze strony miejscowej ludności na zesłaniu, w większości byli to zesłańcy, którzy dzielili się swoim doświadczeniem. [+]
[00:33:18] Przyjazd do Aktiubińska. Przejazd samochodami na plac koło szkoły, słona woda w studni. Zabieranie do ciężarówek grup ludzi wskazywanych przez enkawudzistów. Droga przez step na odkrytej pace ciężarówki, opad śniegu. Postój w rozmiękłym stepie, kłótnia mamy z enkawudzistą. [+]
[00:38:05] Przyjazd do kopalni rudy – enkawudzista zabronił mamie wyjść po wodę – napad histerycznego śmiechu boh. – zdobycie wody. [+]
[00:39:05] Przyjazd rodziny do kołchozu Kirow. Przejazd z kołchoźnikiem do ziemianki, w której mieszkali Kazachowie – przyjęcie przez gospodarzy. [+]
[00:42:20] W kołchozie mieszkali Kazachowie, Ukraińcy i kilka polskich rodzin. Mama znalazła mieszkanie u rosyjskiej rodziny.
[00:42:55] Pobyt w kołchozie do jesieni 1940. Zajęcia dzieci: starszy brat pasł krowy, młodszy świnie, boh. plewiła pszenicę. [+]
[00:43:32] Budowa ziemianki – cegły suszone na słońcu.
[00:44:28] Władze powiedziały kołchoźnikom, że przyjadą do nich „polscy krwiopijcy i burżuje” – złamanie zakazu kontaktów.
[00:45:02] Polacy poszli do pracy, bo obiecano im żywność – zachowanie brygadzisty. Wymiana odzieży na jedzenie. Trudne warunki życiowe – obojętność władz.
[00:46:27] Pomoc Czerwonego Krzyża po amnestii dla Polaków.
[00:46:46] Przeliczanie zesłańców przez enkawudzistę – jego zachowanie względem Polaków.
[00:47:40] Mama, która umiała szyć, zaopatrzyła w żywność babcię i synów i pojechała z boh. do Aktiubińska, gdzie zatrudniła się w artelu. Boh. chorowała i nie mogła chodzić do szkoły.
[00:48:31] Zima w Kazachstanie, trzydniowe burany, wypadki zamarznięcia koło domu.
[00:49:22] W lutym przyszła wiadomość o śmierci babci, którą pochowano bez trumny. Mama przywiozła chłopców do Aktiubińska. Dzięki jej pracy rodzina nie głodowała.
[00:50:02] Wiadomość o wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej podano przez głośniki zainstalowane w domach. Zebranie na placu – widoczna radość Polek i jej konsekwencje.
[00:51:02] Wezwanie do NKWD – wywiezienie do kołchozów. Podróż zaprzęgiem wołów do aułu Akaj.
[00:52:24] Przyjazd w nocy do aułu, wyładunek przy kopciłce. Rano do ziemianki weszli mieszkańcy wsi, by obejrzeć przyjezdnych. Atak pcheł.
[00:54:00] Boh. wyszła po trawę do ugotowania i zachwycił ją widok wioski nad strumieniem w górskiej dolinie.
[00:54:38] Zesłańcy nie mogli się oddalać z powodu groźnych psów. Powitanie przez starca Babaja ośmieliło innych mieszkańców aułu. Wymiana rzeczy na jedzenie.
[00:55:50] Przewodniczący kołchozu Kusain skierował dzieci do pracy (mama miała zaświadczenie lekarskie, że jest chora na serce). Starszy brat pasł krowy, młodszy cielaki, a boh. pasła pięć baranów.
[00:56:56] Miejscowi nie karmili psów, które nie polowały – do rodziny przywiązał się jeden z takich psów, ugryziony przez lisa. Boh. pilnowała z nim baranów. [+]
[00:57:41] Odnoszenie się Kirgizów do zesłańców. Mama wróżyła i za to dostawała jedzenie.
[00:58:37] Pożegnanie synów idących z aułu do wojska – zarzynanie barana, potrawa beszbarmak. Porządek jedzenia: najpierw mężczyźni, potem dzieci i psy – walki psów o kości. Kobiety nie jadły mięsa, ale gotowały kluski na wywarze. Podobna uroczystości, gdy przychodziło zawiadomienie o śmierci na froncie. [+]
[01:00:47] Przewodniczący Kusain chciał odkupić boh. od mamy. Weselne zwyczaje Kirgizów – duże wykupy za pannę młodą. Wysoka pozycja dziewczynek. Reakcja boh. na żarty, że przewodniczący kołchozu gotów jest dać za nią wóz prosa. [+]
[01:02:07] Wyjazd mamy do Kosystoku – boh. bała się, że mama nie wróci i przewodniczący kołchozu, który nie miał dzieci, zabierze ją.
[01:02:40] Po ogłoszeniu amnestii starszy brat pojechał do junaków, młodszy do sierocińca przy Armii Andersa – wykorzystanie tego, że byli pasierbami. Młodszego brata Witolda wyrzucono z sierocińca za przewinienie i nie został ewakuowany z ZSRR.
[01:03:50] Przygotowania mamy do wyjazdu z aułu – przyjście dwóch starszych Kirgizów, którzy prosili, by mama nie wyjeżdżała, bo gdy tylko przyjdą Niemcy, to dostanie konia i wóz i wróci do Polski.
[01:05:15] Wyjazd do Kosystoku. Po ogłoszeniu amnestii wielu Polaków jechało do Armii Andersa, niektórzy dołączali do rodzin na zesłaniu. Dary dla zesłańców: ryż i kasza manna.
[01:06:45] Powrót do Aktiubińska w 1942 r. Zerwanie umowy rządu londyńskiego ze Stalinem, działalność Józefa Czapskiego – poszukiwanie polskich oficerów.
[01:07:50] Wezwania na milicję podczas paszportyzacji – mama wychodziła z domu w czasie, gdy mógł tam przyjść milicjant. Szykanowanie osób, które nie chciały przyjąć radzieckiego paszportu. Podpisanie dokumentu przez mamę.
[01:09:10] Wstrzymanie dostaw darów. Mama poszła do pracy – naprawiała mundury przywożone z frontu: cerowała, doszywała guziki.
[01:10:00] Lato 1943 – reakcja zesłańców na wiadomość o śmierci gen. Sikorskiego.
[01:10:40] Tworzenie Armii Berlinga – pobór do wojska. Wznowienie dostaw darów dla zesłańców.
[01:11:45] Głód, niemożność zrealizowania kartek na chleb. Zima 1944 – choroba mamy. Boh. stała nocą w kolejce po chleb z córką gospodyni Rosjanki – bieganie wokół budynku, by się rozgrzać. Wejście do sklepu, zapach chleba i zakup kilku bochenków. W drodze do domu dziewczynki zostały napadnięte, boh. pobito i zabrano jej chleb. [+]
[01:15:20] Na jedenastoletnią boh. napadli młodzi Rosjanie. Gospodyni Rosjanka, której mąż pracował w mleczarni, przyniosła okruchy sera. Duża umieralność wśród dzieci i osób starszych. Tylko dary dla zesłańców pozwoliły rodzinie przetrwać.
[01:16:55] Boh. i mama zachorowały na malarię. Chinina od znajomej Rosjanki, która pracowała w szpitalu i stamtąd ją kradła. Boh. i mama pilnowały ogrodów, boh. w ciężkim stanie leżała w szałasie, przechodząca Rosjanka obiecała jej lekarstwo i potem przyniosła pigułkę, po której boh. nigdy więcej nie miała ataków. [+]
[01:19:05] Jesienią 1944 Polacy mogli wyjechać na Ukrainę. Do rodziny dołączył brat Witold. Poprawa warunków bytowych na Ukrainie, więcej żywności: słoneczniki, kukurydza.
[01:20:17] Koniec wojny – oczekiwanie na powrót do Polski. Rok 1946 – rosnące obawy zesłańców, czy uda się im opuścić Związek Radziecki. Przyjazd komisji, która wydawała karty repatriacyjne. Transport samochodami do Mikołajowa.
[01:21:50] Podróż pociągiem do Polski w lutym 1946 r., pożegnanie na stacji w Mikołajowie na użytek sowieckiej propagandy. Warunki w podróży, niewielkie zapasy żywności i opału. Na jednej ze stacji ludzie z siekierami wyskoczyli z wagonów i porąbali na opał budynek stacji. Stróż strzelał na postrach, ale gdy pociąg odjeżdżał, w miejscu budynku stało tylko biurko, a na nim telefon. [+]
[01:24:22] Przejazd przez Lwów, ukraińska nazwa miasta. Przesiadka do polskiego pociągu, przyjazd do Chyrowa – odczepienie lokomotywy. Dwa tygodnie przejazdów między Chyrowem a Medyką – panika wśród repatriantów, zabicie dwóch kotów, które obwiniono o zaistniałą sytuację. [+]
[01:26:43] Przekroczenie granicy w Medyce, przystrojenie wagonów gałązkami i chorągiewkami. Przyjazd do Przemyśla – odczucia boh. Bułki wydawane przez PUR. Nieprzychylne okrzyki na widok repatriantów. Przydziały żywności. [+]
[01:28:18] Przyjazd do Kłodzka.
[01:29:07] Podział repatriantów: ci, którzy chcieli do miasta, jechali do Kłodzka, rolnicy do Legnicy, a Żydzi do Wałbrzycha. Rodzina zdecydowała się na podróż do Kłodzka. Pierwsze wrażenia po przyjeździe do miasta.
[01:30:08] Pomoc dla repatriantów: rodzina otrzymała mieszkanie w Kłodzku, ubrania z Czerwonego Krzyża, kartki na chleb, pieniądze.
[01:30:32] Rozdawanie zupy przez PUR – boh. stojąc w kolejce zobaczyła wojskowego pytającego o rodzinę. Znała jego dzieci, więc prowadziła do nich ojca – spotkanie na ulicy z córką, której ojciec nie poznał.
[01:34:41] Choroba mamy – wezwanie felczera, zabranie mamy do szpitala. Przypadkowe zbadanie boh. przez lekarza Niemca i próba zatrzymania jej w szpitalu na oddziale dziecięcym – reakcja boh., która uważała się za dorosłą osobę. Leczenie odmrożeń, picie żelaza. Długi pobyt w szpitalu, wyjście w czerwcu 1946. Pierwsza komunia po wyjściu ze szpitala. Leczenie szpitalne z powodu „pomyłki”. [+]
[01:38:22] Jeszcze w Kazachstanie rodzina otrzymała wiadomość o śmierci ojca. Po powrocie do Polski mama napisała do rodziny męża w Nowym Sączu – odpowiedź ciotki, że ojciec żyje pod zmienionym nazwiskiem i mieszka w lubuskiem. Zmiana nazwiska z powodu internowania na Litwie. [+]
[01:39:42] Analfabetyzm czternastoletniej boh., mały zasób słów. Przyjazd do ojca. Edukacja boh., ukończenie technikum w Poznaniu (przez rok boh. była prymuską). Odmienne traktowanie uczniów w Poznaniu i Świebodzinie.
[01:42:12] Wybór kierunku studiów, których boh. nie ukończyła z powodów nagonki na ojca, prześladowanego przez UB.
[01:43:12] Zakaz rozmów o pobycie na zesłaniu w ZSRR. Pisanie życiorysów, dopuszczalne zwroty.
[01:43:46] Boh. zaczęła pisać książki w wieku 70 lat.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu - świadek odpowiada na pytania]
[01:43:55] Przedstawienie rodziców – ojciec był zecerem, pracował w redakcji „Policji”, a potem jako policjant (chodził w cywilnych ubraniach). Mama zajmowała się domem, przed ślubem była ochmistrzynią w majątku. Odwiedziny w Czombrowie (prawdopodobnie pierwowzór mickiewiczowskiego Soplicowa).
[01:45:30] Charakterystyka ludności Polesia, podburzanie chłopów przez sowieckich agitatorów.
[01:46:05] Rodzice: Felicja z domu Siewruk i Kazimierz Śliwa. Ojciec walczył w Legionach, miał medal za Obronę Lwowa, był ranny podczas walk pod Kijowem.
[01:47:12] Wyjścia z tatą (w galowym mundurze) na uroczystości odbywające się w nowogródzkim zamku Giedymina. Boh. nie pokazywała swoim dzieciom zdjęć ojca w mundurze.
[01:48:10] Tata był uzdolniony muzycznie i grał na różnych instrumentach, m.in. na skrzypcach, gitarze, flecie. W orkiestrze policyjnej grał na kontrabasie, prowadził orkiestrę dziecięcą, a podczas jasełek dla dzieci policjantów był św. Mikołajem. [+]
[01:49:15] Zrywanie kwiatów na łące, które boh. sypała podczas uroczystości w kościele. Porównanie łąk na Białorusi z łąkami w Lubuskiem.
[01:49:51] Mama wykarmiła koziołka, który chodził do lasu, ale spał w domu. Dorastanie wśród psów i kotów. [+]
[01:50:20] Rodzina mieszkała w drewnianym domu przy ul. Słuchowickiej 2a. Drewniana zabudowa miasta, murowane kamienice żydowskie.
[01:50:58] Boh. nie grała na żadnym instrumencie. Po wojnie rodzina miała poniemieckie pianino, ale nie mogła go wykupić w Urzędzie Likwidacyjnym i instrument oddano. Ojciec grał na fisharmonii. Nauka boh. po powrocie z zesłania
[01:51:52] Sklepy Irszki i Szlomki blisko domu rodziny w Nowogródku, zapachy żydowskich sklepików, relacje z sąsiadami. Sytuacja Żydów w przedwojennej Polsce. Wychowanie boh. w szacunku dla innych bez względu na narodowość.
[01:56:00] Historia wujków mamy: carskiego oficera, który nie chciał przejść na prawosławie i Jana Siewruka, którego wyrzucono ze szkoły z wilczym biletem za pobicie rosyjskiego nauczyciela – ukrywanie się wujka przed ojcem. Zabranie Jana Siewruka do majątku na Litwie, gdzie kształcono polską młodzież – przyjazdy nauczycieli z Wilna i Warszawy. Mobilizacja w 1914 r. – wcielenie wujka do carskiej armii, wracając z Litwy przywiózł do domu polskie wydanie „Pana Tadeusza” i Trylogii. Podtrzymywanie polskości w rodzinie wywodzącej się z zaściankowej szlachty. [+]
[01:58:42] Zawiadomienie o śmierci wujka, który zginął „za świętą Rosję” na froncie w 1915. Jan Siewruk przystąpił do bolszewików i zginął podczas czystki w 1924 r. – reakcja dziadka. [+]
[02:00:05] Wejście Armii Czerwonej do Nowogródka [we wrześniu 1939] – przyjście do domu radzieckich żołnierzy, którzy zajęli dwa pokoje – reakcja mamy. Wspólne picie herbaty, oficerowie jedli z gazety i nie chcieli talerzyków. [+]
[02:01:30] Boh. słyszała pogłoski o samosądach po wejściu wojsk radzieckich.
[02:02:08] Złożone relacje polsko-żydowskie: zachowanie polskiego Żyda podczas wywózki. Zakup kilimów przez rodziców i zabranie ich przez kupca-Żyda, gdy nie zapłacili ostatniej raty. Udział Żydów w deportacjach. Postawa Żyda, który dogonił mamę i zapłacił za meble.
[02:03:36] Pakowanie się przed wywózką, pomoc wujenki, obecność niani Fiedory. Żołnierze nie pozwolili zabrać żadnej książki. [+]
[02:04:55] Album ze zdjęciami był u wujka i ocalał.
[02:05:14] Mieszkańcy miasta wiedzieli, że ojciec był policjantem.
[02:06:05] Spotkanie z ojcem [1946] – rodzina mieszkała w Nawrocie koło Kłodzka. Wymiana listów z ciotką i ojcem – krótka wizyta ojca, który miał dużo pracy w gminie. Wyjazd rodziny do Smardzewa w Lubuskiem.
[02:07:12] Mieszkanie w Smardzewie do 1953 r., zwolnienie ojca z pracy, przesłuchania przez UB.
[02:07:44] Boh. nie było w domu, gdy ojciec wyjeżdżał w 1939 r. Ojciec szukał rodziny przez Czerwony Krzyż. Wyjazd na dworzec w Kłodzku w czerwcu 1946 – dzieci nie poznały ojca, a on nie poznał dzieci. Powitanie na drodze. Zawód sprawiony boh. – tata nie został na jej komunii 28 czerwca. Trudne lata po połączeniu się rodziny – odzwyczajenie się od siebie.
[02:11:05] Referendum: plakaty 3xtak – boh. nie wiedziała, co to znaczy.
[02:11:35] Nastroje w wagonie podczas podróży w głąb ZSRR, wspólne modlitwy, rozmowy. Dziura w podłodze i załatwianie potrzeb naturalnych pod wagonami w czasie postojów.
[02:12:39] Charakter mamy i jej zachowanie względem Rosjan – dogryzanie kobiecie, która należała do partii (podczas pracy w artelu przed wybuchem wojny z Niemcami), a potem była kierowniczką rzeźni. Przypadkowe spotkanie na ulicy – mama nie skorzystała z zaoferowanej pomocy. [+]
[02:14:45] Podczas przejazdu pociągu przez most na Wołdze w Saratowie babcia zaintonowała „Pod Twoją obronę”. Zachowanie babci po przyjeździe na zesłanie: wpatrywała się w jeden punkt i paliła. Palenie papierosów przez członków rodziny.
[02:16:35] Wspomnienie babci, która urodziła trzynaścioro, a wychowała pięcioro dzieci, i dziadka, który lubił grać w karty. Dziadek wykształcił synów, ale nie chciał się zgodzić na naukę córki, która sama zapisała się do szkoły.
[02:18:02] Silny charakter mamy pozwolił rodzinie przetrwać zesłanie, choroby na zesłaniu i po powrocie do Polski.
[02:19:05] Mama zabrała talię kart na zesłanie. Podczas pobytu w aule Akaj zobaczyła je Kirgizka i poprosiła o wróżbę, za którą dała coś do jedzenia. Mama wróżyła kobietom, które miały bliskich na froncie, i dzięki temu rodzina miała co jeść. Gdy Kirgizkom brakowało jedzenia, to przynosiły srebrne pierścionki. Wymiana pierścionków na jedzenie w Aktiubińsku. [+]
[02:23:00] Zawiadomienia o śmierci na froncie – zachowanie Kirgizek, beszbarmak na stypie.
[02:23:49] Ciekawość boh., która przypatrywała się zajęciom Kirgizek. Sposób owijania dzieci, by potem łatwo im było siadać po turecku. Łóżeczka dla chłopców z system odprowadzania moczu zamiast pieluch. [+]
[02:25:05] Boh. nie bawiła się z kirgiskimi dziećmi. Prześladowanie chłopca, który miał matkę Rosjankę i był blondynem. Zachowanie małych Kirgizów.
[02:26:00] Wiele osób w aule, także dzieci, cierpiało na choroby weneryczne. Mama spotkała znajomego z sąsiedniego kołchozu, który powiedział, że wszyscy mieszkańcy Akaju zmarli.
[02:26:51] Warunki higieniczne – brak łazienki i ubikacji podczas całego pobytu na zesłaniu. Mroźna zimy, niewiele okazji do umycia się. Brak opału – miejscowi palili krowim nawozem, ale zesłańcy nie mieli krów – zbieranie piołunu na opał.
[02:28:35] Życie na krawędzi, zasypanie w ziemiance podczas buranu, odkopywanie przez Kirgizów. Zachowanie Kirgizów podczas buranu. Obecność stepowych wilków.
[02:30:48] Napad na boh. i kradzież chleba – zachowanie mamy i sąsiadki. Charaktery mieszkańców Syberii, wzajemna pomoc.
[02:31:55] Koniec wojny – uroczystość w sowchozie, powszechna radość. Pozwolenie władz na polską akademię z okazji 3 Maja – uczycie przez kogoś flagi z pierzyny, program artystyczny.
[02:33:35] Sowchoz Telman na Ukrainie był dawną kolonią niemiecką opuszczoną przez mieszkańców. Boh. pracowała w ogrodach. Kradzieże w kołchozie były warunkiem przeżycia. Różnica między kradzieżą mienia kołchozowego i prywatnego.
[02:35:38] Rodzina boh. została dwa razy okradziona – zabrano ziemniaki i zboże.
[02:36:02] Boh. odnalazła brata Henryka po kilkudziesięciu latach. W latach 40. ojciec dostał przez Czerwony Krzyż londyński adres syna, ale nie udało się rodzinie nawiązać kontaktu. Boh. nie spotkała się z bratem, ale korespondowała z nim i rozmawiała przez telefon. Powojenne losy braci Henryka i Witolda.
[02:38:10] Henryk był junakiem i został ewakuowany z Armią Andersa. Był w jednym z obozów w Afryce, po wojnie zamieszkał w Londynie. Był malarzem i rzeźbiarzem.
[02:39:39] Witold przyjechał do Polski razem z mamą i boh., był górnikiem i mieszkał w Wałbrzychu.
[02:40:00] Powrót do Polski – euforia po przekroczeniu granicy. Marzenie o polskim chlebie.
[02:40:50] Podczas postoju w Rzeszowie boh. weszła do dobrze zaopatrzonego bufetu i patrzyła na chleb, ale nie miała pieniędzy, by go kupić.
[02:42:07] Przyjazd pociągu repatriacyjnego do Krakowie – możliwość zajrzenia w okna mieszkań, widok mebli.
[02:43:25] W mieście na Ziemiach Odzyskanych repatrianci poszli do kościoła. Ksiądz, odprawiający mszę twarzą do ołtarza, nie wiedział, że w kościele jest tylu wiernych – reakcja księdza, gdy się odwrócił.
[02:45:07] Pobyt boh. i mamy w kłodzkim szpitalu: brak koszuli na zmianę, ręcznika – zachowanie siostry oddziałowej, Ślązaczki. Odzież z Czerwonego Krzyża. Zachowanie pacjentki Niemki – wyłączanie przez nią radia, które nadawało muzykę. Boh. trafiła do szpitala dwa dni po przyjeździe do Kłodzka.
[02:48:38] Reakcje boh. po wyjściu ze szpitala, w którym spędziła 3,5 miesiąca.
[02:49:22] Transport repatriacyjny – wiele osób było chorych, ale wszyscy chcieli dojechać do Polski. Śmierć niemowlęcia z głodu. Przejazd przez Ukrainę, ostrzeżenia, by nie oddalać się od pociągu ze względu na możliwość śmierci z rąk Ukraińców. Zmarłe dziecko zostało pochowane w Chyrowie, w pudełku po konserwach. Kobiety nie odważyły się poprosić duchownego, by poświęcił ziemię.
[02:51:40] Refleksie na temat współczesności. Obawy o przyszłość Polski.
[02:52:22] Przejazdy pociągu z repatriantami z Chyrowa do Medyki – nikt nie próbował na własną rękę przekroczyć granicy, obawa przed rosyjską strażą graniczną.
[02:52:52] Spotkanie w Medyce z transportem wiozącym ludzi z Bukowiny, jeden z mężczyzn odnalazł matkę-staruszkę.
[02:53:47] Wstrzymywanie transportu – podejrzenia, że chodziło o łapówkę, na którą nie było środków. Obwinienie kotów o zaistniałą sytuację i zabicie zwierząt.
[02:54:23] Jednej z kobiet śnił się były narzeczony Sobolewski, wieszczyła w związku z tym powrót na Syberię. Żarty chłopaków pytających rano o Sobolewskiego.
[02:54:53] Brat Witold miał szynel, więc nie wychodził z wagonu, bo koledzy nazywali go Stalinem.
[02:55:25] Ostrzeżenia przed możliwością ukraińskich ataków, obawy repatriantów. Mama oddała spodnie za wiadro ziemniaków i potem zachorowała z zimna. Wyprawa po opał – niedaleko stojącego pociągu znaleziono grób z tabliczką KOP, datą 1939 i numerem.
[02:57:52] Rodzina przywiozła do Polski wiadro, kankę i garnek zabrane z Nowogródka. Po przyjeździe do Kłodzka wszystkie rzeczy spalono, wielka kąpiel – walka z wszawicą za pomocą nafty.
[02:59:02] Wywiezione nastolatki wróciły jako dorosłe osoby i często nie mogły się uczyć, bo musiały pracować. Uprzywilejowana sytuacja boh., która mogła iść do szkoły i odnalazła ojca.
[03:00:22] Siedemnastoletni brat Witold nie chciał się uczyć i poszedł do pracy w kopalni.
[03:00:55] Boh. zdała maturę w poznańskim technikum i zaczęła studia w Wyższej Szkole Ekonomicznej – polityczny profil zajęć. Boh. chciała studiować prawo, ale nie była do tego egzaminu przygotowana.
[03:02:20] Ślub we Wrocławiu, gdzie przyszły mąż dostał po studiach nakaz pracy. Przeprowadzka do Świebodzina, mąż był nauczycielem w technikum. Boh. pracowała w księgowości. Zaczęła pisać w wieku 70-u lat.
[03:03:58] Po zwolnieniu ojca z pracy rodzina wyjechała ze Smardzewa do Świebodzina. Ojciec był zecerem i zaczął pracować w drukarni. UB zadzwoniło do dyrektora, że ma zwolnić ojca, ale dyrektor się nie ugiął i ojciec zatrzymał posadę. Śmierć rodziców.
[03:05:46] Ojciec pracował w gminie, był szanowany i boh. nie dokuczano.
[03:06:42] Leczenie odmrożonych na Syberii nóg. Problemy z wyrażaniem się, niewielki zasób słów po przyjeździe do Polski. Nadrabianie braków lekturami.
[03:07:52] W Kłodzku boh. dokuczano z powodu zesłańczej przeszłości. Wzbogacenie się szabrowników i ich stosunek do repatriantów.
[03:08:30] Wielkanoc w kłodzkim szpitalu, ludzie z okolic jechali wozami, bryczkami do kościoła. Przejazd jednej z rodzin karawanem.
[03:10:15] Lata studenckie – zabawy taneczne, wydatki na kulturę, warunki w akademiku.
[03:11:23] Szykanowanie dzieci kułaków – jedna z koleżanek wpisała mniejszy areał gospodarstwa, by móc chodzić do szkoły średniej. Publiczne potępienie „kułaczki”.
[03:12:54] Rektor uczelni Mieczysław Fleszar poinformował studentów zgromadzonych w auli o śmierci Stalina – reakcja boh.
[03:14:42] Konfidenci wśród studentów. Z przyszłym mężem boh. studiował ubek, który chodził z bronią, ostrzeżenie, by nic nie mówić przy jego siostrze.
more...
less