Marian Ogorzałek (ur. 1935, Polany) – jego rodzice prowadzili przed wojną gospodarstwo rolne. Podczas okupacji u sąsiadów, Borkowiczów, ukrywała się żydowska rodzina, której pomagali Janina i Stefan Ogorzałek. Marian Ogorzałek był świadkiem zamordowania przez Niemców członków rodziny Turków, którzy pomogli Żydowi. Po wojnie pracował w Cementowni „Przyjaźń” w Wierzbicy. Mieszka w Polanach.
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1935 r. w Polanach.
[00:00:35] Przedstawienie rodziców: Janiny i Stefana, boh. miał siostrę i dwóch braci. Rodzice prowadzili gospodarstwo rolne. W sąsiedniej Wierzbicy mieszkali potomkowie Tatarów. W Polanach-Kolonii mieszkał Żyd, właściciel majątku. Współczesne rozdrobnienie ziemi w rolnictwie. Żydowski handel przed wojną.
[00:06:06] Sąsiadami byli krewni Borkowicze, którzy podczas okupacji ukrywali Żydów. Ojciec, pomimo sprzeciwu matki, także pomagał Żydom. U sąsiadki Piskorzowej ukrywali się Żydzi, krawcy, którym przynoszono rzeczy do szycia.
[00:13:50] Ojciec nosił jedzenie Żydom ukrywanym przez Borkowiczów, boh. bawił się z żydowskim chłopcem.
[00:15:50] Mieszkająca po sąsiedzku rodzina Borkowiczów ukrywała żydowskie małżeństwo z dwójką dzieci. Boh. zanosił jedzenie do sąsiadów i bawił się z żydowskim chłopcem, swoim rówieśnikiem. W domach czasem nocowali obcy, którym kwatery wyznaczał sołtys. Żydowskie małżeństwo przeszło do Borkowiczów od Piskorzowej.
[00:23:52] Miejscowy komunista został aresztowany przez Niemców i zginął w Oświęcimiu.
[00:24:40] W grudniu 1943 r. Niemcy szli przez wieś w kierunku majątku Pomorzany. Boh. wyglądał przez okno i widział Niemca z bronią. Niemcy weszli do domu rodziny Turków. [przerwany wątek]
[00:29:30] Jesienią, gdy okolicznych Żydów wywożono do getta w Szydłowcu, przyszło dwóch Żydów, którzy poprosili stryja o podwiezienie do stacji w Jastrzębiu – boh. wsiadł na wóz wiozący Żydów, których w Wierzbicy zatrzymano. [+]
[00:31:32] Gromadzenie Żydów w gettach. Przed wojną wielu Żydów mieszkało w Szydłowcu i Przysusze.
[00:33:50] W domu Turków zapalono światło. Niemcy szukali we wsi sołtysa, który uciekł do lasu. Przy ścianie ustawiano chłopów, których złapano na drodze. Niemcy zabili Jana Turka, jego ciężarną żonę i dwójkę dzieci, zabili też babcię i Mariana Grzybowskiego. Na drugi dzień Niemcy wrócili i zabrali beczkę z kapustą. [+]
[00:39:29] Wyliczanie osób, które zginęły w domu Turków. Stanisław i Antoni Turek oraz syn sołtysa Tadeusz Stanisławek zostali zabrani przez żandarmów na posterunek do Iłży. Turkowie leżeli na podłodze, a Niemcy ich kopali – ich stan po dobie pobytu na posterunku. Powody ucieczki sołtysa ze wsi.
[00:45:12] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[00:44:32] U Turków pojawił się mężczyzna w czarnym kapeluszu, który wychodził z domu tylko po zmroku. Boh. zabroniono chodzić do Turków. Mężczyzna był kilka dni, po jego odejściu przyjechali Niemcy i zabili członków rodziny. [+]
[00:49:50] Zabicie sąsiadki Turkowej – boh. słyszał jeden strzał. Ojciec i kilku sąsiadów byli rano na miejscu zbrodni. Marian Grzybowski jeszcze żył, ale ze strachu nikt mu nie pomógł. Brat Turkowej zrobił trumny. Rodzina w tym czasie przeniosła się do stryja, który mieszkał w drugim końcu wsi. [+]
[00:49:54] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[00:52:17] Trzech żandarmów z Iłży, jadąc motorem przez Pomorzany, zostało ostrzelanych, ale udało im się uciec. Niemcy wrócili do wsi i zebrali ludzi na egzekucję, jedna z kobiet, przesiedlona z Pomorza, znała niemiecki i uratowała ludzi przed rozstrzelaniem. Żandarmi odjechali kawałek dalej i zastrzelili kilka osób oraz spalili gospodarstwo Ziętków.
[00:56:40] Podczas bombardowania we wsi spłonęło kilka domów. Boh. był ze stryjem na łące, na widok samolotów chciał się chować w kapuście.
[00:58:15] Niemcy stacjonowali w pobliskiej remizie, boh. pomagał kucharzom i dostawał od nich jedzenie, czasem mięso. W remizie wyświetlano filmy dla żołnierzy, jeden z kucharzy, mówiący po polsku, pozwolił boh. obejrzeć film.
[01:00:07] Sąsiad Franciszek Taraś należał do partyzantki, boh. czasem pomagał mu w gospodarstwie. W czerwcu 1944 Taraś zatrzymał i rozbroił żandarmów jadących motorem. Potem, w niemieckim mundurze, poszedł do Mirowa, gdzie zabił jedenastu Niemców. Po wejściu Rosjan czerwonoarmista chciał ukraść konia, Franciszek Taraś pobił żołnierza, potem uciekł za granicę i mieszkał w Australii.
[01:05:48] Matka ugotowała gęś i ziemniaki dla radzieckich żołnierzy, którzy nocowali w domu. 11 stycznia 1945 ojciec został zabrany przez Niemców do kopania okopów. Podczas wycofywania się Niemców boh. widział oficera uciekającego konno, niedługo potem do wsi przyjechał radziecki czołg.
[01:09:55] Podczas ucieczki Niemców wuj musiał dać podwodę, boh. pojechał z nim pod Szydłowiec, stamtąd wrócił na piechotę do domu. Wuj pojechał dalej, wrócił po jakimś czasie bez wozu i koni.
[01:11:46] Po zamordowaniu rodziny Turków boh. przez jakiś czas nie chodził w pobliże ich gospodarstwa. Potem w domu zamieszkała rodzina Grzybowskich i boh. bawił się z Wackiem Grzybowskim. Boh. wiedział, że za pomoc Żydom grozi śmierć – rozmowy rodziców i sąsiadów Borkowiczów, którzy przyjęli żydowską rodzinę. Powody pomagania Żydom.
[01:16:17] Ukrywający się Żydzi poszli w kierunku Pomorzan. Dzierżawcą majątku był pan Repelewski, właściciel cegielni, który przed wojną chciał wybudować we wsi szkołę – analfabetyzm na wsi.
[01:18:40] 11 stycznia 1945 mężczyźni ze wsi, w tym ojciec, zostali zabrani do Niemiec. Po wyzwoleniu we wsi były prawie same kobiety. Jesienią 1944 Niemcy zabrali bydło, matka oddała ostatnią krowę.
[01:21:20] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[01:21:45] Boh. pracował w cementowni, kierownik naciskał, by zapisał się do partii. Boh. odmówił i nie dostał mieszkania. Ojciec po wojnie nie wywiązał się z dostawy mleka i został pobity przez funkcjonariuszy UB w Radomiu.
[01:23:49] Ojciec nie wywiązał się z dostawy mleka i został pobity przez ubeków. Z tego powodu boh. nie zapisał się do partii – zniszczenie deklaracji członkowskiej. Członkowie partii dostawali mieszkania. Warunki w pracy, szykanowanie pracowników – zmiana sytuacji w 1976 r., system zmianowy. Kradzieże z cementowni.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.