Janina Bartkiewicz (ur. 1938, Dąbrowa) opowiada o pacyfikacji przez Niemców jej rodzinnej wsi w maju 1943 r. Pani Janinie z matką i rodzeństwem udało się uniknąć śmierci dzięki ostrzeżeniu przez brata, który był w partyzantce i przewidywał odwet Niemców za zabicie w akcji jednego z niemieckich żołnierzy. Ojciec został we wsi i zginął wraz z 25 innymi mieszkańcami Dąbrowy.
[00:00:01] Boh. mieszka w Dąbrowie, gdzie w 1938 r. przyszła na świat. Słyszała od mieszkańców o pacyfikacji wsi w okresie wojny i paleniu ludzi. Wieś pod lasem miała 9 zabudowań.
[00:01:00] Niemcy zabrali dwóch partyzantów i koledzy chcieli odbić swoich. Zrobili zasadzkę na Niemców na moście k. Wojciechowa. Podczas akcji zginęło dwóch partyzantów oraz jeden Niemiec. W odwecie okupant wymordował wielu mieszkańców wsi.
[00:01:45] Z 8 na 9 maja 1943 Niemcy pomylili się i zajechali na Dąbrowę Górną zamiast na Dolną i tam zaczęli palić. Spalili kilka domów, zanim zrozumieli pomyłkę. 9 maja ok. 5 rano wrócili, obstawili wieś pod lasem i spalili 9 posesji na tzw. grobli.
[00:02:45] Jeden mieszkaniec był zmuszany do podpalania domów sąsiadów. Niemcy zabili i spalili wszystkich mieszkańców, niektórzy wrzucani w ogień jeszcze żyli. Potem udało się pozbierać jedynie ich kości. [++]
[00:03:35] Gdy skończyli palić ludzi na grobli, zaczęli palić od końca wieś Dąbrowę. Przeżyli tylko ci, którzy uciekli ze wsi. Ojciec boh. znał niemiecki i wierzył, że się dogada, ale nic mu to nie pomogło. W pacyfikacji zginęło 25 osób, Niemcy zabijali też dzieci, spalili domy. [+]
[00:05:00] Mężczyzna, który był zmuszony do podpalania, opowiadał, że w pewnym momencie przyjechało dwóch Niemców na koniach i zatrzymali pacyfikację. Chłopa puścili wolno.
[00:06:00] Sąsiadka miała córkę chorą na płuca, która leżała w łóżku i podczas pacyfikacji nie chciała jej zostawić. Niemiec, który przyszedł do nich, powiedział, żeby nie wychodziły, bo mają murowany dom i przeżyją. Kobiety przeżyły. [++]
[00:07:00] Brat boh. był w partyzantce i ostrzegł rodzinę żeby uciekała z Dąbrowy do rodziny w Bronkowicach. Ojciec wierzył, że się dogada z Niemcami i wrócił, żeby wyprowadzić konie i wóz. Gdy siedział na wozie, podeszło do niego dwóch Niemców i po krótkiej wymianie zdań strzelili ojcu w głowę. [++]
[00:09:00] Rodzina matki przywiozła zwłoki ojca, żeby się z nim pożegnać. „Krew z ucha mu szła i miał wąsy” – tak boh. zapamiętała ojca. Położono go na deskach w stodole, obok niego położono też martwą sąsiadkę. Niemcy wydali rozkaz, żeby chować ludzi w miejscu, w którym zostali zabici. Załatwiono w starostwie zmianę rozkazu i pochowano ofiary na placu.
[00:10:30] Kości ofiar zabitych i spalonych na grobli pozbierano z popiołów i umieszczono w zbitych skrzynkach, bo nie mieli żadnych bliskich, żeby zbili im trumny, wszyscy zginęli.
[00:11:15] Boh. i reszta rodzeństwa zostali sami z matką. Najstarszy brat Stefan poszedł po wojnie do pracy, dwaj inni do szkoły. Boh. z siostrą przerwały naukę w szkole podstawowej, by pomóc matce. Ukończyły szkołę później, wieczorowo. Rodzina żyła z gospodarki.
[00:12:20] Jeden z braci nauczył się w wojsku elektryki, potem ukończył kursy tematyczne i każdy z braci poszedł w „swoją stronę”. Boh. z siostrą pozostały z matką na gospodarstwie. Ich dom ocalał z pacyfikacji.
[00:13:10] Na koniec wojny pojawiła się radziecka partyzantka. Przynieśli do domu boh. snopki słomy i położyli się na nich spać. Ktoś doniósł na przyjezdnych i do domu boh. podkradli się Niemcy. Zaczęła się strzelanina, w której nikt nie zginął.
[00:15:00] Człowiek, który podpalał domy w czasie pacyfikacji, nie mógł o tym opowiadać, dławił się. Posesje z gliny lub murowane przetrwały. Do jednej z nich włożono wszystkich nieboszczyków, ksiądz poświęcił ich i zostali pochowani na placu należącym do p. Franczakowej. [+]
[00:17:35] Podczas pacyfikacji zabijano całe rodziny. Boh. z matką i rodzeństwem przeżyli dzięki temu, że uciekli do rodziny matki do Bronkowic. Rodziny Dyków i Bernackich nie uciekły i zginęły.
[00:19:00] Partyzanci mogli wiedzieć o planowanej pacyfikacji. Były rodziny polskie, które zdradzały Polaków przed Niemcami, partyzantka je likwidowała.
[00:20:50] Po wojnie na wsi panowała bieda. Powstał pomnik ofiar pacyfikacji na skrzyżowaniu dróg oraz przy mogiłach.
[00:23:00] W Woli Szczygiełkowej i w Bodzentynie w pacyfikacji zginęło wiele osób, pochowano ich na cmentarzu. W Michniowie też spalono ludzi żywcem, w stodole. [+]
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.