Stanisław Januszko (ur. 1940, Kamionka k. Grodna) – jego ojciec przed wojną służył w wojsku w Toruniu, rodzina miała gospodarstwo w Kamionce, która po powojennej zmianie granic znalazła się w Białoruskiej SSR. Ojciec musiał przystąpić do kołchozu, a Stanisława namawiano, by wstąpił do pionierów. Dzięki usilnym staraniom, m.in. interwencji radzieckiej ambasady, w grudniu 1957 rodzina repatriowała się do Polski i zamieszkała w Złocieńcu. Stanisław Januszko ukończył liceum w Złocieńcu i Studium Nauczycielskie w Słupsku. Przez rok pracował w biurze cegielni, a potem podjął naukę w klasie radiotechnicznej i telewizyjnej w technikum w Szczecinie. Po ukończeniu szkoły pracował w Zakładzie Usług Radiowo-Telewizyjnych, potem prowadził własny zakład naprawy radioodbiorników i telewizorów w Połczynie Zdroju.
[00:00:06] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1940 r. w Kamionce.
[00:00:17] Nauczyciele w szkole podstawowej: Polacy i Rosjanie. Rozmowy ojca z nauczycielem-Rosjaninem. Jedna z nauczycielek stawała przy bramie kościoła i pilnowała, by dzieci tam nie chodziły. Wspomnienie rodzinnego domu – współczesny wyjazd dzieci boh., które przywiozły fotografie – jego reakcja. Szykany nauczycieli wobec katolickich dzieci.
[00:03:15] Ojciec przed wojną służył w kawalerii w Toruniu, rodzina miała w Kamionce trochę ziemi. Podczas okupacji niemieckiej rozstrzelano grupę mieszkańców miasta. Ucieczka z Kamionki po śmierci gestapowca – obawa przed represjami. Rewizja w domu po donosie jednego z sąsiadów – gestapowiec podejrzewał, że matka jest Żydówką. Podczas choroby boh. ojciec zaniósł go do niemieckiego lekarza, który go wyleczył. [+]
[00:07:50] Okupacja sowiecka – wizyta u lekarza, konsternacja ojca na pytanie o kolor tabletek. Po wkroczeniu Niemców żołnierze kazali ojcu, by pierwszy napił się wody ze studni. Boh. bawił się obręczą od koła – reakcja niemieckich żołnierzy, którzy myśleli, że boh. nadaje sygnały partyzantom. Nocne warty w Kamionce – ojciec dostawał żywność od niemieckiego komendanta. Ucieczka Niemców z miasta podczas radzieckiej ofensywy. Podczas przejścia frontu rodzina ukrywała się w schronie. [+]
[00:14:59] Czerwonoarmiści ustawili w ogródku kuchnię polową, zachowanie żołnierzy. Reakcja boh., który został poczęstowany soloną rybą.
[00:16:18] Po zakończeniu wojny w szkole nie było języka polskiego i brat nie chciał do niej chodzić. Inne podejście do polskiego języka na Litwie i Białorusi. Do domu przychodziły żebrzące kobiety z centralnej Rosji, które straciły bliskich na wojnie i nie mogły się same utrzymać. Kolektywizacja rolnictwa – ojciec podpisał papiery przystąpienia do kołchozu, ponieważ grożono mu bronią. [+]
[00:19:54] Jeden z nauczycieli znał niemiecki i posądzano go o bycie szpiegiem – zachowanie nauczyciela wobec uczniów, którzy przeszkadzali w lekcji. Funkcjonowanie kołchozu – zimą karmiono konie strzechą zrywaną z dachu. Przeładowany program w szkole – boh. nie miał czasu na zabawy z rówieśnikami. [+]
[00:23:03] Boh. nie zapisał się do Pionierów. Kończąc siódmą klasę napisał pracę, której rzekomo nie dokończył – brakujące strony znalazł na strychu szkoły, sabotowanie przez dyrekcję dalszej edukacji boh. [+]
[00:26:06] Rodzina nie zdecydowała się na repatriację zaraz po wojnie, ale ojciec pomagał rodzinom, które wyjeżdżały. Obawy przed wyjazdem w nieznane. Brat nie chodził przez rok do rosyjskiej szkoły, ale ksiądz namówił go, by zaczął się uczyć.
[00:29:43] W połowie lat 50. rodzina rozpoczęła starania o wyjazd do Polski – ojciec zawiózł dokumenty do Szczuczyna, piętrzenie trudności przez urzędników. Kuzyn z Polski interweniował w radzieckiej ambasadzie i rodzina dostała zgodę na wyjazd. [+]
[00:33:20] Brat skończył studia i był agronomem – sytuacja w kołchozie. Wujek został wywieziony do Kazachstanu, bo był kułakiem. Choroba mamy, której boh. pomagał w pracach domowych. Brat agronom skończył studia pedagogiczne i zaczął pracować w szkole, poznał przyszłą żonę i zrezygnował z wyjazdu do Polski. Drugi brat był w tym czasie w wojsku, które nie zezwalało na jego repatriację, dopóki nie rzucił w dowódcę czajnikiem i jego sprawa nie oparła się o wyższą szarżę. [+]
[00:41:45] Przygotowania do wyjazdu, droga do Polski – spotkanie ze strażą graniczną na dworcu w Brześciu. Powód zakupu budzika na dworcu. Współpasażerowie spotkani w pociągu. Rodzina przyjechała do Białej Podlaskiej w grudniu 1957 r. – opieka w punkcie repatriacyjnym. Reakcja repatriantów podczas Wigilii. [+]
[00:47:00] Brat, który został na Białorusi, rozmawiał z urzędnikiem, który przyznał, że jego pozostanie w ZSRR było podstawą do zatrzymania całej rodziny. Święta Bożego Narodzenia wśród repatriantów ze Związku Radzieckiego.
[00:48:46] Na początku 1958 r. rodzinę skierowano do Złotowa – ojciec pojechał tam na rekonesans. Gdy okazało się, że nie ma tam pracy dla wszystkich członków rodziny, osiedlono się w Złocieńcu, gdzie była praca i dom do zamieszkania. Początki w Złocieńcu – pomoc sąsiadów.
[00:51:35] Podczas wycofywania się Niemców na szosie z Grodna do Szczuczyna było dużo sprzętu wojskowego. Dzieciaki bawiły się amunicją, jeden z chłopaków wsiadł do porzuconego czołgu i strzelił – został za to rozstrzelany przez Niemców. Refleksje na temat rocznicy Powstania Warszawskiego.
[00:54:35] Kontynuacja edukacji w Złocieńcu – trudne początki. Po przyjeździe do Polski boh. kupił „Quo vadis”. Powody niepowodzenie uczniów z Kamionki na konkursie matematycznym w Szczuczynie. Boh. udzielał korepetycji z matematyki zagrożonemu koledze. W polskiej szkole boh. był dobry z przedmiotów ścisłych i wróżono mu studia politechniczne – powody wybrania studium nauczycielskiego w Słupsku.
[01:01:24] Studium wojskowe w szkole nauczycielskiej – boh. był na poligonie i dowiedział się o ucieczce samolotu do Szwecji.
[01:03:43] Boh. skończył studium nauczycielskie i był na praktyce w Czaplinku. Po spotkaniu z dyrektorem zakładów ceramicznych podjął pracę w cegielni, gdzie zajmował się dorabianiem dokumentów do istniejącej inwestycji.
[01:07:46] Boh. interesował się radiotechniką i w 1956 r. skonstruował radio, dzięki któremu odbierano na Białorusi Głos Ameryki. Antena koło domu – edukacja dziadka, który nie wierzył, że w Kamionce można słuchać audycji z Warszawy. [+]
[01:10:18] Boh. z ogłoszenia w gazecie dowiedział się, że w Szczecinie powstało technikum telewizyjne i radiotechniczne. Zwolnił się z pracy i podjął naukę w technikum.
[01:12:19] Dowódcą studium wojskowego w szkole nauczycielskiej był przedwojenny oficer płk Bogaczewicz, który znał okolice Szczuczyna. Incydent podczas ćwiczeń z bronią – kolega Gołąbek został wyrzucony ze studium wojskowego. Pomoc pułkownika przy przeniesieniu do rezerwy. Na komisji wojskowej zapytano boh. o odmrożone ręce – jego odpowiedź.
[01:21:00] Boh. ukończył technikum w Szczecinie. Jeden z kolegów ze szkoły pokazał zdjęcie swojego ojca i okazało się, że ich ojcowie razem pracowali. Wspomnienie pochodzącego z Wasiliszek Czesława Niemena.
[01:23:53] Powody, dla których boh. nie pojechał na pogrzeb brata. Stan zdrowie boh. – wizyta w szpitalu, przebieg operacji. Opinia na temat lekarzy i państwowej służby zdrowia. Stosunek do rodziny.
[01:30:37] Spotkanie z premierem Morawieckim.
[01:32:40] Po ukończeniu technikum boh. pracował w Zakładzie Usług Radiowo-Telewizyjnych – rozmowa z dyrektorem Leitgeberem. Boh. mieszkał w Połczynie Zdroju i tam założył zakład naprawy telewizorów – trudności w pracy, problemy ze zdrowiem.
[01:38:55] Brat, który został na Białorusi, ożenił się z Rosjanką i był nauczycielem. Po wyjeździe rodziny dowiedział się, że władza nie zorientowała się w porę, że on zostaje, bo byłoby to pretekstem do zatrzymania wszystkich. Brat utrzymywał kontakt z rodziną w Polsce. W Białogardzie były dwie radzieckie jednostki – lekarz garnizonowy poprosił o zorganizowanie płyty „Abby” pod groźbą, że syn nie dostanie się na studia. Tajemnica wybuchania radzieckich telewizorów – boh. kazał zmienić sposób ich przechowywania. Handel w PRL-u – pralki dla wybrańców. [+]
[01:42:00] Po wojnie boh. był z ojcem w lesie, gdzie zostali otoczeni przez funkcjonariuszy milicji – ucieczka w las. Powodem zatrzymania było znalezienie w lesie spadochronu. Nad Związkiem Radzieckim latały amerykańskie samoloty – sposoby oszukiwania radarów. Współczesna technika lotnicza. [+]
[01:46:05] Wujek miał 18 hektarów i niewielki młyn, Niemcy pozwolili mu pracować, a Rosjanie wywieźli go do Kazachstanu jako kułaka.
[01:48:06] Służba w radzieckim wojsku, wyżywienie w armii. Brat służył trzy lata i wyjechał do Polski – awersja do ryb. Syn sąsiadów wrócił z wojska napromieniowany. Radzieckie doświadczenia z bombą atomową.
[01:49:33] Podczas niemieckiej okupacji na posterunku sprzątali Polacy. Po śmierci esesmana mówiono, że Polka, z którą flirtował wypchnęła go z balkonu. W ruinach budynku leżały amerykańskie konserwy. Ucieczka Niemców przed radziecką ofensywą.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.