Wojciech Tuszko (ur. 1921, Warszawa) w czasie okupacji mieszkał w Warszawie, pracował jako instruktor hodowli bydła. Działał w konspiracyjnej organizacji wojskowej Stronnictwa Narodowego. Podczas Powstania Warszawskiego stracił kontakt ze swoimi ludźmi i przyłączył się do Batalionu Saperów „Praga” Armi Krajowej, z którym ewakuował się do Choszczówki. Tu, gdzie mieszkając pod jednym dachem z żołnierzami niemieckiej Dywizji Pancernej SS, przeczekał powstanie. Po wojnie został zmuszony do współpracy z SB. Pracował m.in. jako naczelnik wydziału planowania zjednoczenia przemysłu gumowego.
[00:00:01] Boh. urodził się w noc wigilijną. Ojciec był dyrektorem administracyjnym Politechniki Warszawskiej, miał mieszkanie służbowe z uczelni.
[00:01:03] 1 września 1939 boh. usłyszał w radio, że wybuchła wojna. Rodzina mieszkała na Saskiej Kępie koło szpitala. Gdy zaczęły się bombardowania, postanowili uciekać do rodziny mieszkającej koło Hali Koszykowej.
[00:02:05] We wrześniu 1939 rodzina przeżyła ostrzał Śródmieścia. Zamieszkanie na ul. Smulikowskiego.
[00:03:00] Historia psa boh. Jamniczka Amusia zaginęła, gdy rodzina mieszkała na Smulikowskiego. Gdy wrócili na Saską Kępę do domu na ul. Walecznych, pies tam na nich czekał.
[00:04:45] Boh. w czasie wojny pracował głównie jako instruktor hodowli bydła. Zaczynał pracę jako robotnik w fabryce „Kabel” na ul. Kaczej, produkującej przewody gumowe dla wojska. Boh. pracował w dziale wulkanizacji, opis pracy.
[00:06:10] Boh. wulkanizował parą wodną kable w kotle. Z powodu usterki musiał otworzyć pokrywę kotła pod dużym ciśnieniem i cała porcja kabli była do wyrzucenia. Usterka mogła zostać uznana za sabotaż, co postawiłoby boh. w niebezpieczeństwie.
[00:08:15] Guma do izolacji przychodziła w metalowych beczkach, nakładano ją na ciepło na przewody elektryczne. Boh. zorganizował sabotaż polegający na wrzucaniu blaszek do maszyn i unieruchomienie ich. Produkcja kabli spadła o 30 procent.
[00:12:30] Oblężenie Warszawy rodzina boh. przeżyła w okolicy Hali na Koszykach i na Smulikowskiego. Po oblężeniu wrócili na Saską Kępę.
[00:13:10] Pierwsze zetknięcie z Niemcami – warta niemiecka podczas spaceru po Wale Miedzeszyńskim.
[00:13:40] Boh. był trenerem hodowli bydła w rejonie Mińska Mazowieckiego. Kontrolował kilka majątków, które miały obory hodowlane. Gorzelnia w majątku Rudzienko pod Mińskiem Mazowieckim – oprowadzanie oficera gestapo i poczęstowanie go 92-procentowym spirytusem.
[00:16:40] Instrukcja picia spirytusu: wdech – łyk – wydech, jeśli zrobi się odwrotnie, do płuc trafia „płomień”. [+]
[00:17:05] Brat cioteczny i chrzestny ojciec boh. Tadeusz Maciński wciągnął boh. do organizacji wojskowej Stronnictwa Narodowego. Spotkania SN odbywały się raz w miesiącu, prowadzono teoretyczne szkolenia wojskowe i polityczne.
[00:18:40] Przed powstaniem warszawskim boh. szedł na spotkanie konspiracyjne na Grochowie. Na ulicy Grochowskiej został zatrzymany przez żandarmów. W teczce był pistolet - rewidujący widział go, ale okazał się Ślązakiem i udał, że nie widzi, ostrzegł też cicho boh. przed innym patrolem. [++]
[00:21:00] Ostatniego dnia lipca 1944 boh. miał się zgłosić w punkcie zbornym SN w szkole, która okazała się przejęta przez Niemców. Po stracie kontaktu z powstaniem odzyskał go dzięki oddziałowi AK: Batalion Saperów „Praga”, który liczył ok. 70 osób.
[00:22:25] Batalion rezydował na ul. Londyńskiej na Saskiej Kępie, ich zadaniem było opanowanie Mostu Kierbedzia. W drodze do celu zobaczyli ze wzgórza w Parku Skaryszewskim zagęszczenie Niemców. Okazało się, że w parku zakwaterował się dywizjon H. Göringa. Batalion Saperów „Praga” rozpoczął ostrzał. Był dobrze uzbrojony.
[00:24:00] Dywizjon niemiecki liczył 900 osób, 3 kompanie i 3 ciężkie karabiny maszynowe. Po ostrzale powstańcy musieli się wycofać, tracąc dwóch zabitych i czterech rannych. Ewakuacja do Choszczówki.
[00:25:25] Zamieszkali na piętrze opuszczonej willi na wzgórzu. Wkrótce sołtys zakwaterował w willi oddział dywizji pancernej SS i mieszkali wszyscy razem „w symbiozie”, mieli wspólną umywalnię. Boh. z kolegami pomagali Niemcom okopywać samochody, razem jedli i kopali.
[00:27:20] Ok. 25 września boh. rozmawiał z majorem z oddziału SS, który powiedział mu, że był pod Stalingradem, ale walk ulicznych takich jak w Warszawie nie widział nigdzie, o powstańcach powiedział - „to są fachowcy”. [+]
[00:29:00] Zbliżanie się frontu. Próba dotarcia do Legionowa, gdzie kolega boh. Stefan Katarzyński miał stryja-księdza. Złapanie przez Niemców w Nieporęcie. Boh. z kolegami został zapędzony do okopywania niemieckiego działka. Pilnujący ich Niemiec był z dywizjonu Göringa. Z rozmowy z Niemcem boh. dowiedział się, że w Parku Skaryszewskim podczas ostrzału przez batalion AK „Praga” zginęło 40 żołnierzy niemieckich.
[00:35:45] Po okopaniu działka chłopcy przenocowali i ruszyli do mostu pontonowego na Wiśle. Omijając Niemców, przez Skierniewice, pojechali do Nowego Sącza do rodziny Stefana. Tam zostali.
[00:38:40] W styczniu 1945 r. boh. chciał wrócić do Warszawy. Po drodze zatrzymał się u rodziny w Skierniewicach, zajętych już wtedy przez Rosjan. Boh., kuzynka i wujostwo mieszkali w czworakach, odwiedzał ich major NKWD i przynosił herbatę do zaparzenia. Narośl na dłoni enkawudysty „od walenia w mordę”. Przeprowadzka do willi. Spotkanie z płk Własowem, radzieckim komendantem miasta.
[00:42:00] Willa była położona przy torach kolejowych i stryj bał się bombardowania. Wynajął pokój w domu znajdującym się dalej od torów. Gdy szedł do domu, zaczął się nalot, w ścianę budynku uderzyła radziecka bomba, która urwała stryjowi głowę. [++]
[00:43:10] W czasie okupacji w mieszkaniu [w którym przeprowadzany jest wywiad] mieszkało przejściowo dużo Żydów, m.in. Irena Merwin, należąca do żydowskiej burżuazji. Jej opowieść o podróży z Otwocka do Warszawy przepełnionym pociągiem w wagonie „tylko dla Niemców”. Gdy obudziła się po drzemce, miała głowę na ramieniu niemieckiego oficera. Zamiast po polsku, powiedziała „I am sorry” i flirtowała z nim po niemiecku. Życie zależne od jednego słowa. [++]
[00:45:30] Przed wojną ojciec boh. przyjaźnił się ze spolszczonym Żydem, literatem Janem Adolfem Hertzem. Rodzice chcieli przechować rodzinę Hertzów, ale ci nie chcieli nikogo narażać i poszli do getta. Jan popełnił w getcie samobójstwo skacząc z 4 piętra. [+]
[00:46:30] Żona Hertza, Żydówka, była profesorem w Instytucie Teatralnym, uczyła przyszłych aktorów, jak prawidłowo mówić po polsku. [+]
[00:47:25] W okresie okupacji boh. uczęszczał na tajne komplety Politechniki Warszawskiej z chemii, zrobił też maturę. Po wojnie zniszczona Politechnika Warszawska nie uruchamiała się i boh. przeniósł się do Łodzi, gdzie funkcjonowała Politechnika Łódzka.
[00:48:10] Boh. pracował w fabryce, był naczelnikiem wydziału planowania zjednoczenia przemysłu gumowego. Plan 6-letni przemysłu gumowego było dziełem boh. i sufitu w jego gabinecie, z którego „brał dane” do dokumentów. [+]
[00:49:10] Po wojnie w latach 1946-49 ogłoszono 3-letni plan odbudowy i 6-letni plan rozbudowy w 1949-56. Konferencję uzgadniającą plan 6-letni przemysłu chemicznego prowadził Żyd, wiceminister Wank. Uwaga ministra dot. ilości „wyrobów maczanych” i żartobliwa odpowiedz boh. [+]
[00:52:00] Do planu 6-letniego boh. włączył fabrykę opon w Dębicy.
[00:52:40] W czasie okupacji boh. wciągnął do konspiracji jego stryjeczny brat, Tadeusz Maciński, szef Stronnictwa Narodowego na Warszawę i okolice. Brat nadal konspirował po wojnie, boh. przewiózł dla niego paczkę do Łodzi.
[00:53:55] Boh. pracował na Politechnice Łódzkiej. W 1947 r. w drodze do pracy boh. został zatrzymany i zawieziony na przesłuchanie na UB. W Łodzi trwały rozruchy studenckie spowodowane zgwałceniem i zamordowaniem studentki przez radzieckich żołnierzy. [++]
[00:55:00] Syn sąsiadów boh. współpracował z UB i zameldował o zajściu. Boh. był przesłuchiwany od godz. 9 do 20. Tematyka przesłuchania.
[00:56:15] Na pogrzeb studentki przyjechały do Łodzi poczty sztandarowe ze wszystkich wyższych uczelni w Polsce. Kolega boh. niósł sztandar Politechniki Łódzkiej. Szli ul. Główną do Piotrkowskiej, na której drogę zagrodził im kordon MO. Zawahali się, ale stary milicjant mruknął im, żeby szli dalej nie zważając na kordon, który rozstąpił się przed nimi. [++]
[00:58:00] Przewożenie paczek dla T. Macińskiego było jedyną aktywnością boh. jako tzw. „żołnierza wyklętego”. Brat stryjeczny został skazany na karę śmierci, ale Bierut ułaskawił go. Przyczyny ułaskawienia brata, które ponoć wynikały z uczciwości rosyjskiego wywiadu. [+]
[00:59:00] Ok. 1942 r. brat Tadeusz spotkał swojego znajomego z SGGW, który był komunistą. Powiedział, że Rosjanie zrzucili go ze spadochronem, aby zorganizował im siatkę wywiadowczą dla radzieckiego wywiadu przeciw Niemcom i brat pomógł mu ją stworzyć. [+]
[01:00:30] Dzięki tej siatce lotnictwo radzieckie zbombardowało zbiorniki paliwa na Lotnisku Okęcie i unieruchomiło lotnisko na tydzień. Tadeusz podejrzewał, że Bierut ułaskawił go pod naciskiem wywiadu. [+]
[01:02:00] Opinia boh. na temat „żołnierzy wyklętych”: „wielki, wielki błąd”. [++]
[01:04:30] Wielogodzinne przesłuchanie boh. w związku ze zgwałceniem studentki było „grzeczne”. Pod wieczór ubek zagaił go na temat działalności w Stronnictwie Narodowym i zaproponował współpracę, na którą boh., pod groźbą procesu, się zgodził.
[01:05:40] Boh. nie żałuje współpracy z UB, bo ich „wykiwał”. Siostra Tadeusza, Leontyna ujawniła się. Opis procesu ujawniania się na UB. Boh. zadenuncjował Leontynę powtarzając informacje, które ona sama wpisała w dokumenty podczas ujawnienia się.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.