Władysław Foksa (ur. 1920, Żywiec) we wrześniu 1939 został zmobilizowany i pracował przy obsłudze wojskowo-kolejowej centrali telefonicznej w Bielsku. W grudniu 1941 roku wstąpił do ZWZ-AK. Pracował jako robotnik przy budowie fabryki IG Farben w pobliżu niemieckiego obozu Auschwitz. W 1942 aresztowany przez Niemców, przez 7 miesięcy był więźniem podobozu w kamieniołomie w Kamienicy pod Bielskiem. W lipcu 1945 stanął na czele oddziału Zgrupowania NSZ, największej grupy podziemia antykomunistycznego na Podbeskidziu dowodzonej przez Henryka Flamego „Bartka”, od września podjął współpracę z oddziałem Antoniego Bieguna „Sztubaka”. Był dowódcą grupy nazwanej od jego pseudonimu grupą „Rodzynka”, prowadzącej w Żywcu działalność propagandową, wydawniczą i wywiadowczą. W grudniu 1946 aresztowany przez UB, po śledztwie i torturach skazany na 5 lat więzienia. W kwietniu 1947 zwolniony na mocy amnestii. Szykanowany i usunięty ze studiów, pracował do emerytury na PKP. W 1990 został radnym Żywca, działał w Akcji Katolickiej. W latach 1990-96 był prezesem Związku Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego w ówczesnym województwie bielskim oraz założycielem i pierwszym prezesem Związku Żołnierzy NSZ na Podbeskidziu. Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Kawalerskim OOP, Krzyżem Narodowego Czynu Zbrojnego, Krzyżem Więźnia Politycznego, medalem „Pro Memoria”, Weteran Walk o Niepodległość, Złotą Odznaką Honorową za Zasługi dla Województwa Śląskiego. Obecnie awansowany do stopnia podpułkownika.
more...
less
[00:00:09] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1920 r. w Żywcu.
[00:00:25] Boh. chodził do gimnazjum w Żywcu, ojciec był urzędnikiem kolejowym i boh. w wakacje pracował na kolei.
[00:01:50] Podczas okupacji boh. pracował fizycznie na kolei, potem w firmie budowlanej w Bielsku, która zajmowała się regulacją rzek. „Podchorążówka” pracowników budowy – na skutek denuncjacji boh. i jego koledzy zostali aresztowani i wywiezieni w głąb Niemiec. W Trebnitz na Dolnym Śląsku boh. trafił do gospodarstwa mlecznego, następnie pracował w hotelu – ucieczka z robót. Po powrocie w rodzinne strony boh. ponownie podjął pracę w firmie budowlanej i został skierowany do Oświęcimia na budowę zakładów IG Farbenindustrie.
[00:06:50] Kierownikiem budowy był Niemiec, ale majstrowie i robotnicy byli Polakami – trudności językowe. Boh. znał niemiecki i został tłumaczem kierownika. Podczas przepustki pojechał do domu i wstąpił do Armii Krajowej. Przy budowie oświęcimskich zakładów IG Farben pracowali więźniowie obozu koncentracyjnego – zachowanie strażników wobec więźniów. Boh. sporządzał notatki na temat zmiany wart, możliwości ucieczki z terenu budowy. Firma prowadziła także prace na terenie obozu i boh. bywał tam. Meldunki odbierał człowiek zatrudniony w obozie jako strażak – przypadkowe spotkanie po wojnie. [+]
[00:14:47] Po aresztowaniach w Żywcu boh. został aresztowany na budowie w Oświęcimiu, po śledztwie trafił na kilka dni do obozu w Brzezince, skąd został wywieziony do Bielska – praca w kamieniołomie w Kamienicy. Ze względu na znajomość niemieckiego boh. po pracy sprzątał w restauracji, dzięki czemu nie głodował. Po zwolnieniu z kamieniołomu dostał nakaz powrotu do firmy w Oświęcimiu, o co postarał się kierownik budowy, niemiecki inżynier – wspólny wyjazd do klasztoru w Częstochowie i do Krakowa na Wawel. Po ewakuacji Niemców w styczniu 1945 boh. udał się pieszo do Żywca. Po wojnie chciał odnaleźć niemieckiego inżyniera. [+]
[00:24:30] Trudności w znalezieniu pracy w Żywcu. Wiosną 1945 boh. wstąpił do zgrupowania Narodowych Sił Zbrojnych dowodzonego przez „Bartka” – akcje propagandowe. Aresztowania wśród członków grupy.
[00:29:50] Okoliczności aresztowania boh. w grudniu 1946 – po śledztwie trwającym do końca stycznia 1947 boh. trafił do więzienia przy ul. Montelupich w Krakowie – wyrok 5 lat więzienia, wyjście na mocy amnestii.
[00:32:46] Po powrocie do Żywca boh. zorientował się, że konspiracja już nie istnieje. W 1948 r. boh. ożenił się i pracował na kolei, studiował na Politechnice w Krakowie, ale UB uniemożliwiło mu dokończenie studiów. Szykany – brak możliwości podjęcia lepszej pracy.
[00:38:22] Działalność społeczna – boh. był założycielem i pierwszym prezesem Związku Żołnierzy NSZ. [koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu – świadek odpowiada na pytania]
[00:40:12] Przedstawienie rodziców: matka Helena zajmowała się domem, ojciec Karol był urzędnikiem kolejowym. Sytuacja materialna rodziny. Wspomnienie przodka, który budował kolej z Krakowa do Wiednia. Brat Julian także należał do NSZ.
[00:45:35] 1 września 1939 – boh. był praktykantem w wojskowej kolejowej centrali telefonicznej w Bielsku-Białej. Po zlikwidowaniu centrali miał się zgłosić w Krakowie, potem w Jarosławiu – złapanie szpiega koło koszar, wykonanie wyroku. Boh. razem z wycofującym się pułkiem trafił do Zdołbunowa – wejście Armii Czerwonej. Zatrzymanie przez sowiecki patrol podczas próby dotarcia do Lwowa.
[00:52:22] We Lwowie boh. został złapany na ulicy i zapakowany do wagonu – ucieczka z pociągu, droga wzdłuż torów kolejowych. Przygotowanie do przejścia przez „zieloną granicę” – rozpoznanie terenu – wiosną 1940 boh. i jego towarzysze przeprawili się przez Dunajec. [+]
[01:06:00] Powitanie w domu, rodzice od wybuchu wojny nie wiedzieli co się dzieje z boh.
[01:07:00] Inżynier Eiserbeck był kierownikiem budowy zakładów IG Farben, chodził w cywilnym ubraniu. Ucieczka Niemców z Oświęcimia [w 1945]. Boh. uczestniczył w przekazywaniu lekarstw do obozu – działanie w konspiracji, boh. nie szyfrował meldunków.
[01:13:18] Sytuacja przed ewakuacją obozu w Oświęcimiu – boh. widział wyjście grupy więźniarek – ich ubiór, zachowanie strażników. [+]
[01:15:38] W styczniu 1945 po ucieczce Niemców boh. poszedł do Żywca. Rozważania na temat „marszu śmierci”, którego boh. nie widział.
[01:17:35] Boh. nie widział wkroczenia Rosjan do Żywca, ponieważ był w tym czasie w partyzantce. W Cięcinie Górnej boh. spotkał dziewczynę, która chciała wręczyć czerwonoarmiście kwiatki. W mieszkaniu w Żywcu zostali zakwaterowani radzieccy oficerowie – ich zachowanie.
[01:20:50] Po przyjeździe do Oświęcimia boh. zobaczył rozległe pola kapusty. Budowa zakładów IG Farben – zmiany po roku. Do zakładów przyjeżdżali na wizytacje niemieccy dostojnicy, ale boh. nikogo nie zapamiętał.
[01:24:20] Boh. mieszkał w baraku na terenie budowy. W sąsiednim baraku mieszkał kierownik budowy Eiserbeck z żoną – ich relacje z boh. Na budowie pracowało kilka firm. Odgłosy zbliżającego się frontu – zachowanie Niemców. Kontrole podróżnych na dworcu w Oświęcimiu.
[01:31:30] Konspiracja NSZ – komunikowanie się członków podziemia. Powody wstąpienia do organizacji.
[01:34:55] Zetknięcie z Sowietami w 1939 r. – wygląd czerwonoarmistów, ich zachowanie. Motywy boh. w 1945 r. [+]
[01:40:40] Rodzice wiedzieli czym boh. się zajmuje, ale w domu na ten temat nie rozmawiano.
[nagranie przerwano ze względu na zmęczenie pana Władysława]
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.