Mieczysław Janik (ur. 1927, Mokra Wieś) pochodzi z kolejarskiej rodziny, która pod koniec lat 20. XX w. przeniosła się do Nowego Sącza. Jego ojciec walczył w Legionach Polskich. Pan Mieczysław wychowywał się na osiedlu kolejowym. Po wybuchu II wojny św. wraz z rodziną uciekł na Kresy wschodnie, gdzie był świadkiem wkroczenia Armii Czerwonej. Okupację niemiecką przeżył w Nowym Sączu oraz Mokrej Wsi. W 1945 r., podczas wycofywania się wojsk niemieckich, zginął jego brat. Po wojnie rozpoczął naukę w gimnazjum im. Jana Długosza w Nowym Sączu, ale po trzech latach nauki został powołany do Marynarki Wojennej. Po dobyciu służby wojskowej na ORP „Błyskawica” wrócił do Nowego Sącza, gdzie pracował jako kolejarz. W 1987 r. przeszedł na emeryturę.
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1927 r. w Mokrej Wsi.
[00:00:28] Przedstawienie rodziców: Bronisławy i Józefa. Ojciec pracował jako magazynier na kolei w Nowym Sączu, matka zajmowała się domem. Ojciec pochodził z wielodzietnej rodziny mieszkającej w Gostwicy, w czasie I wojny światowej był sierżantem II Brygady Legionów.
[00:02:02] Po wybuchu wojny ojciec zabrał rodzinę, żonę i siedmioro dzieci i ruszył do Stanisławowa, magazyn kolejowy wyjechał do Halicza. Wyjazd pociągu z uchodźcami – przyjazd do Drohobycza po bombardowaniu miasta. Kwatery dla uchodźców po przyjeździe do Stanisławowa. Ojciec załatwił mieszkanie w Haliczu i rodzina przeniosła się tam. Przemarsz polskich żołnierzy uciekających na Węgry po wkroczeniu sowietów – matka nie zgodziła się na wyjazd na Węgry i rodzina wróciła do Stanisławowa. Przed miastem pociąg został zaatakowany przez bandę Ukraińców. Wyjazd do Przemyśla, sytuacja w mieście, w którym przebywały tłumy uchodźców – zarządzenie sowieckich władz. [+]
[00:08:40] Rodzina wyszła z Przemyśla i schroniła się w niewielkim lesie – widok kolumny uchodźców prowadzonej przez Rosjan na wschód. Rodzina dotarła do wsi Załuż, gdzie był bród na Sanie. Ojciec spotkał sowieckiego pogranicznika i dał mu złoty zegarek za pomoc w przejściu na drugą stronę rzeki. Pogranicznik wsadził rodzinę na chłopski wóz – przeprawa czółnem w Białej Górze. Niemcy zabili jednego z trójki kolejarzy przekraczających San. [+]
[00:13:15] Rodzina dotarła do Sanoka i zatrzymała się w mieszkaniu żony oficera, który poszedł na wojnę. Starania ojca o przepustkę do Nowego Sącza – przyjazd do okradzionego mieszkania.
[01:15:00] Przed wejściem Armii Czerwonej do Nowego Sącza partyzanci wysadzili zamek, w którym był skład amunicji. Podczas walk o miasto brat Kazimierz poszedł do kolegi i razem z nim zginął.
[00:16:05] Po wyzwoleniu otwarto gimnazjum im. Jana Długosza i boh. poszedł do szkoły. Ukończył trzy klasy i dostał powołanie do Marynarki Wojennej. Po przeszkoleniu trafił na ORP „Błyskawica” – służba na Bałtyku, ćwiczenia artyleryjskie. W 1954 r. boh. wrócił do Nowego Sącza i podjął pracę na kolei jako konduktor rewizyjny. Potem ukończył kurs dyżurnych ruchu i pracował na stacjach m.in. w Żegiestowie, Piwnicznej i Rytrze. W 1987 boh. przeszedł na emeryturę.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu – świadek odpowiada na pytania]
[00:22:30] Ojciec walczył podczas I wojny światowej, rannego wywieziono do Rosji, ale udało mu się uciec i wrócić do Austrii. Potem wstąpił do Legionów. Po ślubie mieszkał u teściów, potem rodzina zamieszkała w Nowym Sączu, a ojciec podjął pracę na kolei.
[00:25:04] Boh. miał ośmioro rodzeństwa, w chwili ucieczki z Sącza najmłodsza siostra miała rok, boh. był najstarszym chłopcem w rodzinie. Po przeprowadzce do Nowego Sącza w 1931 r. rodzina zamieszkała w domu w Starej Kolonii – doprowadzenie wody i kanalizacji do mieszkania. Po powrocie z wojska boh. przez jakiś czas pomagał babce prowadzącej gospodarstwo w Mokrej Wsi.
[00:28:52] W pobliskim Chełmcu i Stadłach mieszkali przed wojną niemieccy osadnicy. Niektórzy podczas okupacji współpracowali z Niemcami.
[00:30:58] Boh. pamięta cerkiew i bożnicę w Nowym Sączu. Teren wokół bożnicy stał się podczas okupacji gettem. Wielu Łemków mieszkało między Piwniczną a Muszyną. Zajęcia Cyganów, którzy przed wojną nie mieszkali w mieście, dopiero po wojnie pojawiły się cygańskie rodziny. Żydowskie ulice w Sączu, wielu Żydów zajmowało się handlem.
[00:35:06] Po ukończeniu 16 lat boh. został uczniem ślusarskim w zakładach kolejowych, po likwidacji warsztatu został wywieziony do Krynicy i pracował przy budowie bunkrów i okopów. Pod koniec listopada uciekł do Sącza i ukrywał się aż do styczniowego wyzwolenia.
[00:36:32] W Haliczu pod torami był schron przeciwlotniczy – bombardowanie miasta. Rodzina wyjechała z Nowego Sącza na wschód 3 września. Po wybuchu wojny rodzina pakowała się zdecydowana na wyjazd do Stanisławowa.
[00:38:45] Przed wojną w barakach kolejowych mieszkał w większości tzw. „element”. Nie chodziło się tam na spacery. W Piekle nad Kamienicą (obecnie część Nowego Sącza) mieszkało wielu Żydów. Targowiska w mieście.
[00:42:08] Warunki życia rodziny przed wojną. Boh. chodził do szkoły im. Władysława Jagiełły – bicie jako metoda wychowawcza. Pierwsza Komunia w Starym Sączu, gdzie rodzina mieszkała przez dwa lata – śniadanie dla dzieci po uroczystości.
[00:46:22] Po powrocie do Sącza w 1939 r. rodzina zastała okradzione mieszkanie, z którego zabrano odzież. Warunki życia podczas okupacji – matka chodziła po żywność na wieś. Boh. trafił do obozu pracy i został wywieziony do Krynicy – wyżywienie w obozie, w którym było wiele osób z Nowego Sącza. Strażnikami w obozie byli głównie Austriacy.
[00:50:38] Matka uszyła synom spodnie ze skóry, boh. dorabiał jako bagażowy na stacji, złapany przez policjantów został pobity, ale efekt złagodziły spodnie. Różnice w umundurowaniu Gestapo i Wehrmachtu. Działalność szefa gestapo Hamanna – w masowej egzekucji rozstrzelano m.in. malarza Barbackiego. Sąsiadem w Starej Kolonii był Niemiec – reakcja ojca, gdy boh. opluł jego syna.
[00:55:22] Boh. starał się nie zbliżać do getta, strażnicy odganiali od ogrodzenia. Nie widział likwidacji getta, nie był świadkiem egzekucji.
[00:57:37] Podczas okupacji boh. chodził do szkoły, nauczycielami byli folksdojcze.
[00:59:24] Podczas wybuchu zamku w Nowym Sączu zniszczone zostały także sąsiednie budynki. Przed wojną boh. zwiedzał zamek. Przy stacji były łazienki kolejowe, z których korzystali pracownicy kolei i rodzina boh. – korzystanie z sauny. W mieście było kino, czasem przyjeżdżał cyrk, boh. chodził na mecze Sandecji. Zabawy chłopaków – gra w piłkę. Nowosądecka Wenecja – pływanie kajakami. Wspomnienie przedwojennych świąt.
[01:06:35] Wejście Armii Czerwonej w styczniu 1945 – żołnierze zabili konia i gotowali mięso. Ubrania żołnierzy radzieckich w 1939 i 1945 r. Czerwonoarmista ukradł ojcu zegarek.
[01:09:40] Po wojnie boh. chodził do gimnazjum, nie pamięta kolegów ani nauczycieli.
[01:10:25] W 1948 boh. dostał powołanie do wojska i służył dwa lata w Marynarce Wojennej – ćwiczenia i prace porządkowe na okręcie. Tylko raz przyjechał do domu na urlop. Podczas wypływania z Gdyni dowódca Zbigniew Węglarz uszkodził okręt, zdjęto go ze stanowiska i na jego miejsce przyszedł Rosjanin, Czerwiński.
[01:16:00] Komendantem NKWD w Nowym Sączu był Czerwiński, ale boh. nie znał nikogo prześladowanego przez Rosjan. Po wojnie sąsiedzi chcieli przejąć gospodarstwo w Mokrej Wsi i oskarżyli rodzinę o współpracę z Niemcami. UB chciało aresztować matkę, ale ponieważ nie było jej w domu, zabrano boh., który opowiedział o współpracy z partyzantami i wypuszczono go. Warunki w celi. W okolicy Mokrej Wsi działała partyzantka BCh, do której należał kuzyn Łatka.
[01:22:50] Boh. zaproponowano pozostanie w wojsku, ale wolał wrócić do Nowego Sącza i pracować na kolei – obowiązki dyżurnego ruchu i kontrolera biletów. Pociągi w latach 50. Warunki życia po wojnie, kartki na żywność, kolejki po chleb.
[01:27:00] Radość po śmierci Stalina. Udział w pochodach pierwszomajowych. Boh. nie pamięta wprowadzenia stanu wojennego.
[01:28:50] Brat zginął podczas walk Niemców i Rosjan o miasto. Zniszczenie zamku w 1945 r.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.