Zofia Gusman (ur. 1927, Rąb) – w gospodarstwie rodziców pani Zofii podczas wojny znajdował się schron dla partyzantów (prawdopodobnie Gryfa Pomorskiego) i tych, którzy ukrywali się przed wcieleniem do Wehrmachtu. Pani Zofia opowiada, jak nosiła meldunek partyzantów do Chmielna (wieś oddalona o ok. 10 kilometrów) i jak została pobita przez niemieckich żołnierzy, którzy szukali partyzanckiego schronu (nie znaleźli, nikt nie wydał). Wspomina też pomoc, jakiej udzielała więźniom (nosiła im jedzenie, a jednemu pomogła w ucieczce). Mówi o wkroczeniu Armii Radzieckiej i kilkudniowym ukrywaniu się w stodole w obawie przed zgwałceniem.
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonej w 1927 r.
[00:00:19] Rodzice mieli gospodarstwo we wsi Rąb, boh. jako dziecko pilnowała gęsi. Wyjazdy z ojcem do Kartuz i Wejherowa. Boh. miała młodszego brata, pomagała w gospodarstwie i chodziła do szkoły.
[00:05:08] Przed wojną do szkoły chodziło dużo dzieci. Groźba zamknięcia szkoły, gdy dyrektorem był mąż boh. Przed wojną w szkole mówiono po polsku, podczas okupacji po niemiecku, ale boh. wtedy do szkoły nie chodziła. W domu mówiono po kaszubsku, nauczyciele mówili po polsku. Różnice między szkołą i uczniami przed wojną i współcześnie.
[00:10:38] Zły omen przed wybuchem wojny. Manewry kawalerii latem 1939. We wrześniu na polach za wsią wylądował uszkodzony polski samolot, lotnik przebrał się w cywilne ubranie.
[00:16:56] Wejście niemieckich oddziałów. Żołnierze zdjęli buty przed wejściem do domu.
[00:19:00] Mąż ciotki został wcielony do wojska i zginął. Jego brat ukrywał się, by nie iść do wojska – ojciec zbudował schron, w którym ukrywali się partyzanci. Matka gotowała dla ukrywających się, a boh. podlewała jałowiec, który ojciec posadził przy wejściu do kryjówki. W schronie ukrywał się m.in. wuj, który przez kilka lat pracował w Ameryce. Odwiedzali go dwaj synowie, którzy przynosili wiadomości. Wuj został złapany i trafił do Stutthofu. Boh. pytała ojca, kto przebywa w schronie – jego odpowiedź.
[00:30:40] Ojciec podpisał volkslistę i w gospodarstwie nie pojawiali się Niemcy, sąsiedzi podejrzewali, że kogoś ukrywa, ale nikt nie doniósł. Niektórzy sąsiedzi współpracowali z Niemcami i tych unikano. Partyzanci wychodzili nocami, ale boh. nikogo poza wujem nie widziała. Boh. podczas okupacji słyszała nazwę „Gryf Pomorski”.
[00:34:38] Wuj trafił do obozu w Stutthofie – na wieść o idącej kolumnie więźniów matka dała boh. jedzenie, by podała je wujowi, gdyby go zobaczyła wśród więźniów. Boh. widziała więźniów przechodzących przez Pomieczyno, pilnowali ich esesmani z psami.
[00:37:36] Partyzanci dali boh. kartkę, którą miała oddać w kościele w Chmielnie – droga z Rąbu do Chmielna – przekazanie kartki. [+]
[00:44:37] Marsz więźniów ze Stutthofu – zatrzymanie na nocleg w kościele w Pomieczynie. Na plebanii był szpital i ksiądz Jankowski mieszkał we wsi. Podawanie jedzenia więźniom. Gdy boh. przyszła na drugi dzień, więźniowie wychodzili z kościoła – udana ucieczka jednego z więźniów. Boh. weszła do kościoła szukając wuja – napisy na ścianach. Pies strażnika znalazł w kościele ukrywającego się więźnia. Spotkanie z wujem, którego niedługo potem zastrzelono.
[00:58:46] Drugiego dnia boh. dała więźniom jedzenie. Przed kościołem leżały zwłoki dwóch więźniów.
[01:01:36] Po wojnie nie rozmawiano o marszu więźniów Stutthofu.
[01:03:00] Porównanie żołnierzy niemieckich i radzieckich. Zachowanie czerwonoarmistów – kobiety ukrywały się przed nimi. Zabieranie zegarków. Jeden z radzieckich oficerów chciał, by boh. została jego synową. Boh. przez kilka dni ukrywała się w przybudówce na sianie, a w pomieszczeniu obok spali żołnierze. Wiele kobiet w okolicy zostało zgwałconych. Ucieczka przed czerwonoarmistami – u sąsiada Sztrumskiego boh. widziała księdza, który też się ukrywał.
[01:15:28] Do domu przyszedł uzbrojony czerwonoarmista, który zaprowadził rodzinę do sąsiadów, a sam przeszukał dom. Boh. schowała nowe buty w piwnicy, ale znaleziono je. Niektóre kobiety zadawały się z Rosjanami.
[01:18:08] Wracając z Chmielna boh. zobaczyła Niemców na podwórku. Żołnierze zrobili rewizję w domu. W okolicy mieszkał Niemiec, który podczas okupacji denuncjował Polaków. Niemcy szukali schronu – pobicie boh.
[01:23:54] Boh. po wojnie wyszła za mąż za kierownika szkoły w Rąbie. Budynek szkoły był zniszczony przez Rosjan. Cisza po zlikwidowaniu szkoły.
[01:28:52] Boh. do dziś odczuwa skutki pobicia przez Niemców.
[01:30:15] Refleksje na temat historii, postrzegania jej przez współczesne dzieci.
[01:31:48] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[01:31:54] Rosjanie zatrzymali ojca, ale niedługo go wypuścili. Narzeczony koleżanki został aresztowany – zła sława więzienia w Kamiennej Górze.
[01:34:20] Niemcy szukali partyzanta, ale zamiast niego aresztowali jego żonę (córkę Necla z Chmielna) i zabrali do Przodkowa. Boh. stała na czatach, gdy robiono podkop do aresztu w Przodkowie – uratowanie aresztantki.
[01:37:17] Więzienie w Kamiennej Górze. Szkolne przedstawienia i gra w karty.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.