Roman Apolinary Sołtan (ur. 1927, Klimczyce) wychował się w gospodarstwie, które po wrześniu 1939 znalazło się nad granicą niemiecko-radziecką. Opowiada o okupacji niemieckiej, ataku wojsk niemieckich na Związek Radziecki w czerwcu 1941, działalności partyzantki w okresie wojny i w pierwszych latach powojennych oraz losach swojej rodziny.
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1927 r.
[00:00:30] Boh. chodził do szkoły w Bindudze – spotkanie z watahą psów, które go zaatakowały. Ojciec przerwał młockę i zastrzelił dwa psy, ale okazało się, że należały do sąsiada-myśliwego.
[00:10:24] Rodzina pochodziła z Kaniuk koło Włodawy, w 1905 r. przeprowadzono się do Klimczyc.
[00:12:22] 1 września 1939 r. – przelot samolotu nad domem, odgłosy strzałów, wiadomość o wybuchu wojny nadana przez radio. Zbombardowanie mostu kolejowego na Bugu.
[00:16:16] Ojciec zastrzelił dwa psy i ich właściciel obraził się.
[00:16:54] Zaskoczenie z powodu wybuchu wojny.
[00:18:56] Ojciec miał prom i przewoził ludzi przez Bug. Do rodziny przyjechała z Brześcia nad Bugiem kuzynka z córką. Boh. z trójką rodzeństwa i kuzynką ulepił bałwana, którego nazwano Hitler – przyjazd Niemców, którzy na szczęście nie zobaczyli napisu koło bałwana.
[00:30:08] Ciotka Irena uczyła dzieci w domu. Gdy jej mąż wrócił z wojny, wyjechała do Sarnak. W wielu domach we wsi mieszkali uciekinierzy. Zorganizowanie nauki dla dzieci – przyjazd nauczyciela z Krakowa, który uczył boh. do wyzwolenia. Nauczyciel, Zaręba, rozmawiał z matką o religii. Po wyzwoleniu zniknął, potem okazało się, że był Żydem i wstąpił do wojska. Brat rozpoczął studia w Krakowie i spotkał Zarębę.
[00:42:36] Granica między Związkiem Radzieckim są Rzeszą na Bugu – łamanie przez dzieci zakazu kąpieli – złapanie przez straż graniczną, wyrywanie pokrzyw za karę. [+]
[00:45:22] Przed atakiem Niemiec na Związek Radziecki w domu stacjonowali młodzi niemieccy żołnierze, przygotowania do wojny. Ukrycie samochodu ciężarowego i działa w stodole, przygotowywanie łączności, stanowisko obserwacyjne na czubku lipy. Kontrola gotowości jednostek przez oficerów sztabu, wśród których był Göring – z lornety ustawionej przed domem oglądano tereny za Bugiem. Niemieccy żołnierze pomagali w gospodarstwie.
[01:03:15] Sowieci budowali bunkry za rzeką, widać było kilkadziesiąt obiektów, ale nie wszystkie były ukończone – maskowanie sztucznymi drzewami. Radziecki patrol zobaczył działo na podwórku przed domem – reakcja żołnierzy. [+]
[01:06:36] Rosjanie nocami przywozili materiały budowlane, atmosfera przed wybuchem wojny. Białorusini szmuglowali towary przez granicę – dostarczanie informacji. Nastroje wśród niemieckich żołnierzy.
[01:14:52] Przewiezienie rzeczy i części zwierząt do sąsiadów, którzy mieszkali w miejscu oddalonym od Bugu. Matka z dziećmi wyjechała w piątek, w sobotę przyjechał ojciec, w niedzielę Niemcy napadli na Związek Radziecki – przeloty samolotów, huk bombardowań.
[01:20:52] Zaskoczenie Armii Czerwonej, działalność dywersji wpływająca na gotowość bojową czerwonoarmistów. Błyskawiczne przemieszczenie się Wehrmachtu – cisza po przejściu frontu. Powrót do domu, w którym na stole leżała zaszlachtowana świnia, gospodarstwo zostało okradzione przez sąsiadów. [+]
[01:24:39] Czerwonoarmiści zabrali licencjonowaną klacz, a zostawili swoją chabetę, którą nazwano „Bolszewikiem” i odkarmiono – charakter konia.
[01:26:08] Refleksja na temat końca wojny, kiedy działali partyzanci i bandyci. Koniec wojny oficjalnie i w rzeczywistości.
[01:30:20] W okolicy działała partyzantka. Rodzice byli zaangażowani w działalność konspiracyjną, ale ukrywali wiele spraw przed dziećmi.
[01:34:25] Opór społeczny po II wojnie światowej – refleksje boh.
[01:39:05] Ojciec po wojnie był szykanowany jako kułak, rozważania na temat nierówności społecznych.
[01:42:38] Kuzyni, rodzina Łopatniuków, mieli dużo ziemi, po wojnie majątek rozparcelowano. Donosy mieszkańców wsi.
[01:46:55] Rozważania na temat partyzantki i postępowania władz po II wojnie światowej. W okolicy działały oddziały „Młota”, „Łupaszki” – kontakty rodziny z partyzantami. Opinia na temat ich działalności.
[01:50:36] Przed wojną w Sarnakach mieszkało wielu Żydów. Jeden z nich, Szyja, był właścicielem gręplarni – nasłanie UB na konkurenta w interesach. Jeden z milicjantów został ranny i przybiegł do ojca, który ukrył go na strychu – znalezienie i zabicie uciekiniera. Działalność „Młota” z Mężenina, przedwojennego sierżanta.
[02:00:13] Ojciec dwa razy siedział w więzieniu. Brat Zbigniew, uczeń liceum, też został aresztowany i skazano go na 3 lata więzienia. Udział młodzieży w partyzantce. Tajne nauczanie podczas okupacji, żydowski nauczyciel był studentem Politechniki. Dręczenie brata w areszcie.
[02:04:52] Działalność powojennej partyzantki i „Młota”.
[02:06:19] Ojciec siedział w siedleckim więzieniu za pomoc partyzantom. Ojciec był myśliwym, w 1939 r. zdał broń, ale nie miał na to dokumentów.
[02:11:00] Traktowanie ojca w więzieniu. Konspiracyjna działalność mieszkańców Klimczyc. We wsi przechowano Żydówkę. Kontakty stryja Stanisława, właściciela restauracji, z partyzantami i gestapo – pomoc osobom aresztowanym przez Niemców.
[02:16:03] Partyzantka w okolicach Klimczyc, życie partyzantów.
[02:17:52] Boh. nie wie, za co ojciec był drugi raz aresztowany. Ojca, pobitego w areszcie, uratował od śmierci Rosjanin. Powojenna partyzantka – trudy życia w lesie. Przedstawienie rodzeństwa.
[02:23:50] Pytanie dziadka o Stalina – dopowiedzenie żony zza kadru. Boh. zastanawia się, czy nie powiedział czegoś obciążającego. Podsumowanie Igi Łapińskiej. Grób młodego Niemca zastrzelonego przez radzieckich partyzantów w 1944 r.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.